O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent Moliya instituti Islomov A. Egamov E

«Frantsiyani qoralash»
asari chop 
etildi. Unda Frantsiyaning kambag’allik holati ko’rsatildi, merkantilistik 
siyosat qoralandi. Iqtisodiy islohotlar o’tkazish to’g’risida yangi 
g’oyalar ilgari surildi. Biroq ular o’zi ishongan va umid qilgan hukumat 
vazirlari tomonidan ham e’tiborga olin-madi, qo’llab-quvvatlanmadi.
Iqtisodiy fikrlarning rivojlanishida va Frantsiyada bozor 
munosabatlarining shakllanishida P.Buagilberning hissasi kat-ta bo’ldi. 
Aynan uning asarlari merkantilistik g’oyalarning batamom 
obro’sizlanishi va Frantsuz klassik iqtisodiy maktabi-ning shakllanishi 
uchun nazariy-metodologik asos bo’lib xizmat qildi. U Pettidan qat’iy 
nazar, mamlakatning boyligi pul miqdoridan iborat emas, balki barcha 
foydali narsa va ne’mat-lardan tashkil topadi degan kontseptsiyani ilgari 
surdi.
Nazariy qoidalarning o’ziga xosligi.
P.Buagilberning muhim yutug’i, 
U.Pettiga o’xshab, 
qiymatning mehnat nazariyasini 
«asos-lab» berishi 
hisoblanadi. Bunda u bozorda tovarlar o’rtasidagi almashuv nisbatlari 
mexanizmini sarflangan mehnat miqdori yoki ish vaqtini hisobga olgan 
holda tahlil qiladi. Bu kontseptsiya nomukammal bo’lishiga qaramasdan 
(uning asosida sarfli printsip yotadi) o’z davri uchun progressiv 
hisoblanadi, negaki merkanti-listlarning bahoning shakllanishida pulning 
51

---

tabiiy roli to’g’ri-sidagi kontseptsiyasidan keskin farq qiladi.
P.Buagilber merkantilizmni ko’p jihatdan to’g’ri tanqid qilish bilan 
birga, pulning iqtisodiyotdagi ahamiyatini mensi-magan holda, 
mamlakatning iqtisodiy o’sishida qishloq xo’jaligi ahamiyatini 
mutlaqlashtirdi
, boylikni ko’paytirishdagi sanoat va savdoning 
ahamiyatini inkor etdi. Klassik iqtisodiy nazariya vakillari ichida u pulni 
bekor kilish mumkin va zarur deb hisoblagan yagona iqtisodchi 
hisoblanadi, uningcha pul tovar-larning «haqiqiy qiymatlari» bo’yicha 
ayirboshlanishini buzadi.
Birinchi Frantsuz klassigining fikri bo’yicha, iqtisodiyot-dagi 
asosiy soha savdo emas, balki ishlab chiqarish, eng avvalo, qishloq 
xo’jaligi hisoblanadi. P.Buagilber o’z asarlarida iq-tisodiyotning 
«tabiiy» qonunlari to’g’risida qayd qilib o’tadi. Davlat yuqori soliqlarni 
joriy etish yoki protektsionizm siyosa-tini qo’llash bilan ularga halaqit 
bermasligini tavsiya etadi.