O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Valras va Marshall uslubi 
Valras va Marshall yo‗nalishlarini qisqacha solishtirish bizga 
yaxshi yo‗l-yo‗riq ko‗rsatadi. Valras usul va tuzilishga qiziqar edi. U 
iqtisodiyot modelining eng umumiy matematik bayonini qidirdi. 
Marshall iqtisodiy nazariyani tahlil motori sifatida hurmat qiladi; u real 
hayotga aloqador bo‗lishi kerak yoki unutilishi yoki qulay fursat 
kelganda tahlillashga kiritish uchun biror dono odam ongida saqlanib 
turishi kerak.
Bu yerda ikkitadan ortiq farqli yo‗nalishlar bo‗lishi mumkin emas. 
Biz zamonaviy mikroiqtisodiyot bo‗limida ko‗rganimizdek, Marshall 
iqtisodiy qonunlari tugallanmagan kurslarda o‗qitiladi, lekin Valras 
iqtisodiyoti tugallangan mikroiqtisodiyotda asosiy oqimga aylandi.
Valras siyosatda 
Valras 
o‗zining 
sof 
iqtisodiyotini 
iqtisodiy 
siyosatni 
shakllantirishda qurol, deb biladi. U o‗zini jamiyatshunos, deb 
hisoblagan, lekin Marks va utopist jamiyatshunos Simon qarashlariga 
chuqur e‘tibor qaratgan. U iqtisodiy nazariya resurslarni taqsimlash 
mukammal musobaqa ostida joylashganini qo‗pol namoyon qilib 
omadsizlikka uchragan, deydi. 
U hukumatning qonuniy yo‗l bilan mukammal raqobatchi bozorlar 
yaratish fikrini qo‗llab-quvvatladi. Shu bilan bir vaqtda Valras 
aralashmaslikning namoyondasi emasdi: u hukumat aralashishiga 

---

215 
muhtoj bo‗lgan ko‗plab sohalarni topdi. Balki uning bozor 
sotsializmining himoyachisi sifatida xarakterlanishi bejizga emasdir. U 
yer ijarasi mehnatsiz foydani ifodalashini va bu hukumatda ko‗payishi 
borasida Millga ergashdi. Mukammal raqobatbardosh bozorlar va yer 
ijarasini haqli foyda manbasi sifatida qabul qilish bekor qilinishi bilan 
foydani taqsimlash jiddiy nohaqliklarga olib kelmaydi. U umumiy olib 
qaraganda chap taraf sotsialistlari bilan tartibli , aralashmaslik siyosati 
namoyondalari 
bilan 
qattiq 
chegara 
chizmoqchi 
edi. 
Uning 
raqobatbardosh bozorlardagi umumiy muvozanat jamiyat foydaning 
maksimumini olib kelishini isbotlashga urunishlari iqtisodchilar 
tomonidan doimiy inkor etilgan yoki unutilgan. Keyinchalik Nut Viksel 
(1851-1926) Valras xulosasi barcha shaxslar bir xil daromad 
funksiyalariga ega bo‗lishganda va bir xil foyda olishgandagina 
tasdiqlanishini aytadi
33
. 
Valrasning modeliga ta‘sir ko‗rsatgan uning sotsialistik qarashlari 
1930-yillar nazariyachilari tomonidan kengaytirildi va sotsializm-
kapitalizm, deb tanilgan munozaraga sabab bo‗ldi.