57
(avom), amaldor (xizmatchi)lar bilan kishi (fuqaro)lar o‗rtasida murosa
munosabatlarini qaror toptirishga qaratilgan.
Insonparvar podshoh davlatni uzoq boshqaradi, xalq farovonligini
o‗ylaydi, zo‗rlik ishlatmaydi. «Kim insonparvarlikka chindan intilsa, u
hech qachon yomon ishlar qilmaydi... Kim insoniylikni sevsa, undan
yuqori narsa yo‗q, deb hisoblaydi», degan g‗oyani o‗z davrida alloma
Konfutsiy ilgari surgan edi. Bunday g‗oyalarni Nizomulmulkda ham
kuzatish mumkin. Demak, insonparvarlik shaxslararo munosabatlar-
dangina iborat emas, u jamiyat va davlatni boshqarishga ham taalluqli
voqelikdir. To‗g‗ri, ba‗zan Nizomulmulk insoniylikni kichiklarning
kattalarga hurmat ko‗rsatishi, deb ham talqin qiladi. Keyin ushbu
talqinni podshoh (sulton) va xalq (raiyat), amaldor (xizmatchi) va fuqaro
(inson), davlat va shaxs munosabatlariga ko‗chiradi. Qanday bo‗lmasin,
jamiyat
va
davlatni
boshqarishda
insoniylik,
insonparvarlik
tamoyillariga tayanishga da‗vat - Nizomulmulk ijodidagi olijanob
jihatdir. Xalq, odamlar, amaldorlarning qanday sifatlarni o‗zida
shakllantirishi yoki ulug‗lashi podshoh (sulton)dagi fazilatlarga bevosita
bog‗liqdir. Bu o‗rinda Sharq xalqlariga xos bo‗lgan «aravaning katta
g‗ildiragi qayerdan yursa, kichik g‗ildirak ham shu yerdan yuradi»,
degan maqol esga tushadi. «Xalqni o‗z ketidan ergashishga majbur
qilish mumkin, lekin u nima uchun majbur qilinayotganini bilmasa,
davlat uchun yomondir». «Hukmdor o‗z axloqini tuzatmasa, u kichik
odam, xalq axloqini ham tuzatolmaydi», "badaxloqlik oxir-oqibatda
davlatni, boshqaruvni tanazzulga olib keladi..."1 Bunday siyosiy
qarashlar Nizomulmulk asarining maqsadini ifoda qiladi.
Dostları ilə paylaş: