O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

Qimmatli qog‘ozlar tasnifi
Umuman olganda qimmatli qog‗ozlar moliya instrumentlarining tasnif belgilari 
asosida tasniflanadi. Lekin qimmmatli qog‗ozlarning ma‘lum mazmun va 
hususiyatlari ularni qo‗shimcha tarzda alohida tasniflashni taqazo etadi. 

---

31 
Qimmatli qog‗ozlarning hisobi maxsus depozitariylarda va (yoki) reystrlarda 
yuritiladi. 
Orderli qimmatli qog‗ozlarning qo‗ldan qo‗lga o‗tishi indossament asosida 
indossant tomonidan amalga oshiriladi.
Taqdim 
etuvchiga 
bo‗lgan 
qimmatli 
qog‗ozlar 
bo‗yicha 
huquq 
yindentifikatsiya qilinmaydi.
Emissiyalanuvchi qimmatli qog‗ozlarga sertifikat (lotincha certifico - 
tasdiqlayman) chiqarilishi mumkin. Sertifikat oldi-sotti obyekti bo‗lmaydi.
Qimmatli qog‗ozlarni chiqarishda quyidagi maqsadlar ko‗zlanadi: 
1. Aksiya (oddiy va imtiyozli) chiqarish va joylashtirish yo‗li bilan 
aksiyadorlik kompaniyasini to‗zish.
2. Obligatsiya chiqarish va joylashtirish yo‗li bilan moliyalashtirishni 
kengaytirish.
3. Qo‗shimcha investitsiya jalb qilishda kompaniyada hukmronlikni saqlab 
qolish uchun imtiyozli aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish.
Davlat qimmatli qog‗ozlari quyidagi maqsadlarda chiqariladi:
- joriy budjet kamomatini (defitsitini) moliyalashtirish;
- avval joylashtirilgan qarzlarni so‗ndirish;
- davlat budjeti kassasining bajarilishini ta‘minlash;
- soliq to‗lovlarining notekis tushuminitekislash;
- tijorat banklarini likvid rezerv aktivlar bilan ta‘minlash;
1-jadval 
Turli mamlakatlarda davlat qog„ozlarini chiqarish hajmi (%)
8
 
Italiya Yapo-
niya 
AQSH 
Buyuk-
brit. 
Kanada Fransiya 
German. 
Hajmi YaIMga 
nisbatan
50,6 
40,4 29,5 
24,0 
19,6 
17,7 
16,6 
Hajmi 
davlatning 
83,1 
66,2 62,8 
88,6 
44,6 
82,7 
35,0 
8
Manba: James L.Massey. The Primary Market for Publik Debt. Solomon Brothers, 1990. P.2-3

---

32 
to‗lanmagan 
ichki 
qarziga 
nisbatan
 
Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda davlat 
qimmatli qog‗ozlari ichki qarzni moliyalashtirishning asosiy manbalaridan 
hisoblanadi. Bunda davlat ikkilamchi bozorda aylanadigan (obligatsiyalar, notalar, 
veksellar) va aylanmaydigan qog‗ozlarini chiqarishi mumkin.
Nodavlat tashkilotlar esa investitsiyalarni jalb qilish uchun korporativ qimmatli 
qog‗ozlar chiqaradilar.