O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ash-Sharif ar-Radiy (970–1016). Adabiy sintez
davrining shoirlari orasida buyuk fiqh, tilshunos va adib ash-Sharif ar-Radiyni ham eslab o‘tish lozim. Ash- Sharif ar-Radiyning ajdodlari Muhammadning kuyovi Aliga borib taqaladi (sharif 112 – Muhammad avlodlarining maqomi). Shoir Iroqda alg‘ov-dalg‘ov kechayotgan davrda Bag‘dodda tug‘ildi va o‘sdi. U Bag‘doddagi siyosiy hayotda ishtirok etish orqali ojizlashib qolgan xalifalar davrida yuqori martaba olishdan umidvor bo‘lgan. «Mo‘minlar hukmdori, shoshma, – deb yozadi ash-Sharif ar-Radiy xalifaga qaratilgan qasidalaridan birida, – axir osmon daraxtida bizning o‘rtamizda farq bo‘lmaydi». Shoirning shia mazhabiga mansub Fotimiylar sulolasiga xayrixohligi uning saroydagi mansabi o‘sishida xalal bergan hamda zodagonlardan kelib chiqqani va mansabga intilganiga qaramay, ash-Sharif ar-Radiy siyosiy maydonda muvaffaqiyat qozona olmadi. Ash-Sharif ar-Radiy ilohiyotchi, tilshunos va shoir sifatida shuhrat topdi. Uning bir qancha asarlari Qur’ondagi tushunarsiz joylarni talqin etishga bag‘ishlangan. U to‘rtinchi «solih» xalifa Alining «notiqlik yo‘li» («Nahj al-balag’a») nomli nutq va risolalar to‘plamini tuzgan. Ushbu to‘plam arab notiqlik san’atining qadimiy namunalari bilan tanishishimizga imkon beradi. Ash-Sharif ar-Radiyning she’riy devonidagi eng yaxshi she’rlari muhabbatga bag‘ishlangan. Arab tanqidchiligi muallif Makkaga haj safariga borganida yozgan «Hijaziyat» («Hijaz she’rlari») turkumidagi lirik she’rlarini, ayniqsa, yuqori baholaydi. Ash-Sharif ar-Radiyning muhabbat she’riyatii sof shaxsiy xususiyatga ega. Ushbu ichki kurash goh «badaviylarcha» yovvoyi va ehtirosli, goh nozik va mungli she’rlarida o‘z ifodasini topgan. Shoir o‘z azob-uqubatlari va g‘am- g‘ussalarini tavsiflashda noyob ixtirosini namoyon etgan. Shu jihatdan qaraganda, ash-Sharif ar-Radiyning ishqiy she’riyatii ko‘p asrlik arab she’riy an’analarining davomi bo‘lgan. Ash-Sharif ar-Radiy, al-Mutanabbiy singari, mukofot uchun yuqori martabali shaxslarni ulug‘laydigan saroy shoiri bo‘lmagan. Ammo uning devonida ham xalifalar va buid zodagonlarining vakillariga yozilgan madhiyalar bor. Ushbu maqtov qasidalarida u ko‘pincha al-Mutanabbiy va boshqa shoirlarda uchraydigan 113 an’anaviy obrazlardan foydalangan. Bir qancha madhiyalarni shoir o‘z otasiga bag‘ishlagan. Ash-Sharif ar-Radiy marsiyalar ham yozgan. Ularning ba’zilari diniy shia xususiyatiga ega bo‘lgan va «Karbalo jafokashi» Husaynga bag‘ishlangan. Shoir o‘zini maqtab yozgan ko‘p she’rlarida o‘zining qadimiy va taniqli urug‘ini ulug‘lagan, jamiyatda munosib o‘rin egallashiga xalal bergan taqdirdan achchiq shikoyat qilgan va o‘z shuhratparastligini yashirmagan. Arablar «badaviylikni» abbosiylar zamonidagi san’atning nazokati bilan, she’riy mahoratini, qadimgi arab she’riyatining nozik tomonlarini, uslubiy usullar xilma-xilligi va badiiyyatini yumshoqlik va musiqiylik bilan uyg‘unlashtira olgan ash-Sharif ar-Radiyning shoirlik mahoratini yuksak qadrlaydilar. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|