O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ibn Xazm (994–1063) kiradi. Aslida arab-ispan «yangilanishi» aynan undan
boshlanadi. Ibn Xazm Kordovalik umaviylarning faol tarafdorlariga kirgan va sulola taxtdan ag‘darilgach, O‘rta yer dengiz qirg‘og‘idagi kichikroq shahar bo‘lmish Almeriyaga ketadi. Bu yerda u do‘stining iltimosiga ko‘ra «Kaptar bo‘ynidagi marjon» («Tauq al-Xamama») nomli muhabbat haqidagi risolani yozadi. Bu asar axloq haqidagi risola va badiiy asar o‘rtasidagi oraliq o‘rinni egallaydi. «Kaptar bo‘ynidagi marjon» – arab adabiyotida faqat bir marta uchraydigan o‘ziga xos asar. Uning har bir bobi qandaydir muhabbat qissasiga yoki muhabbat hislarining rivojlanishidagi bosqichlarga: muhabbat belgilari, sadoqat, xiyonat, ajralish kabilarga bag‘ishlangan. Muallif odatda umumiy axloqiy-psixologik mulohazalardan keyin o‘z xulosalarini tasdiqlash uchun adabiyotdan yoki voqelikdan olingan misollarni keltiradi. Aksariyat hollarda bu misollar muallif zamonidagi Ispaniya hayotidan olingan maishiy latifalar sifatida namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, «Kaptar bo‘ynidagi marjon» o‘z tuzilishiga ko‘ra al-Jaxizning «Baxillar haqidagi kitob»ini eslatadi. Bunday kitob Ibn Xazmgacha Andaluziya adabiyotiga noma’lum bo‘lgan. Barcha arab hikoyachilarining odati bo‘yicha Ibn Xazm o‘z asarini kitobning asosiy mazmunini ifodalovchi she’riy kiritmalar bilan ta’minlagan. Ayrim tadqiqotchilar Ibn Xazmning muhabbatga bo‘lgan munosabatini uzriy shoirlarining asarlari – Allohga bo‘lgan ilohiy muhabbatning in’ikosi, xolos deb hisoblovchi Bag‘dod ilohiyotchilarining qarashlari bilan bog‘laydilar. Ibn Xazmning kichikroq yoshdagi zamondoshi Kordovalik buyuk arab-ispan shoiri Ibn Zaydun (1003–1071) bo‘lgan. Shoir Kordova taxti atrofida qizigan siyosiy kurashda faol ishtirok etgan. Umaviylar taxtdan ag‘darilgach, u yangi hukmdorlar 144 nazarida eski amaldorlardan bo‘lib qolgan va quvg‘inga uchragan, qamoqqa tashlangan, u yerdan qochgan. Kordova hukmdorlariga yana yaqinlashgan, nihoyat batamom quvilib, sevilyalik hukmdor al-Mu’tadid huzuriga qochib ketgan, uning saroyida yuqori lavozim egallagan. Ibn Zaydun an’anaviy janrlarda she’rlar (madhiyalar, marsiyalar, ishqiy qo‘shiqlar), shuningdek risolalar ham yozgan. Masalan, uning qalamiga muhabbat bobidagi bosh raqibi vazir Ibn Abdusga qaratilgan hajviy risola mansub. Bu risola al-Jaxizning «Kvadratlik va aylanalik haqidagi risola» yo‘lida yozilgan. Ibn Zaydunning eng yaxshi she’rlarida umaviylar xalifasi al-Mustaqfiyning qizi – shoira al-Valladaga bo‘lgan muhabbati kuylanadi. Arablar orasida uning «Nuniya» qasidasi eng mashhur bo‘lgan. Ushbu qasidasida u o‘zining al-Valladaga bo‘lgan muhabbatini hikoya qiladi. Ibn Zaydun sharqiy arab she’riyatining kuchli ta’sirini sezib turgan. O‘z she’rlarida u sharq shoirlariga, ayniqsa al-Buxturiyga taqlid qilgan. Undan fikrlar va obrazlarni olgan, hatto o‘z she’rlariga uning asarlaridan butun boshli baytlarni kiritgan. Ammo Ibn Zaydun ijodida uchraydigan sof ispan elementlari uning ijodini arab-ispan «yangilanish» davrining boshiga kiritish imkonini beradi: shoir Ispaniya tabiatini, Andaluziya shaharlari, ayniqsa Kordovaning go‘zalligini kuylagan: O’, go’zal Kordova, men sen tomon intilmayapmanmi? Sendan uzoq bo’lganimdan qalbim qiynalmadimikin? Yana sening go’zallik va quvonch baxsh etadigan Sharif tunlaringni ko’rarmikinman? Ispaniyada mashhurlikda Ibn Zaydundan qolishmaydigan yana bir shoir al- Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|