O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

SO’Z BOSHI 
Vatanimiz Mustaqillikni qo’lga kiritgandan kеyin barcha fanlar qatori 
ma'naviyat, ma'rifatni targ’ib qiluvchi adabiyot faniga ham e'tibor bеrib 
kеlinmoqda. Zеro “Adabiyot, so’z san'ati azaldan xalq qalbining ifodachisi, 
haqiqat va adolat jarchisi bo’lib kеladi”, – dеb ta'kidlanadi Prеzidеnt I.A. 
Karimovning “Yuksak ma'naviyat – еngilmas kuch” asarlarida. Haqiqatda ham 
adabiyotga oshno bo’lish, odobiy-ahloqiy bilimlarni oshirish dеmakdir. Ayniqsa, 
Sharq mumtoz adabiyotining bir qismi bo’lgan qadimgi arab adabiyoti ham kishi 
ma'naviy olamini boyitishga xizmat qiluvchi ko’pdan-ko’p manbalarga ega. 
E'tiboringizga havola etilayotgan ushbu o’quv qo’llanma mumtoz arab 
adabiyotiga oid bo’lib, u V – XVIII asrlarni o’z ichiga oladi. Biroq shu vaqtgacha 
mumtoz arab adabiyoti bo’yicha o’zbеk tilida o’quv qo’llanma yaratilmagan. 
Mazkur davrlar ichida yashab ijod etgan shoirlar, adiblar hayoti va faoliyati 
haqidagi ma'lumotlarni arab va mumtoz guruhi talabalariga o’z ona tilimizda 
еtkazib bеrishni maqsad qilib qo’ydik. Mumtoz arab adabiyotining qadimgi 
davrlaridan kеch o’rta asrgacha bo’lgan vaqt oralig’ida yashab ijod etgan shoirlar, 
adiblar ijodi, o’sha davrlardagi turfa janrlar bilan talabalarni tanishtirish oldimizga 
qo’ygan vazifalardandir. 
Mumtoz arab adabiyotini qator davrlarga bo’lib, talabalar e'tiboriga havola 
qilinadi. O’quv qo’llanmada dastlab qadimgi arab adabiyotiga oid mavzular 
bo’lib, u V – VII asrlarni o’z ichiga oladi. Bu islomdan oldingi Johiliya hamda Ilk 
islom davri bo’lib, o’sha davrlarda ijod etgan shoirlar hayoti va ijodi bilan 
talabalar tanishtiriladi.
So’ngra Ilk o’rta asr adabiyoti (661-750 yillar) mavzulari joy oladi, unda 
Hijoz muhabbat shе'riyati, umaviylar davri adabiyoti, hamda Ilk islom davri 
shе'riyati, Qur'on va hadislar ham o’rin olgan.
O’rta asr adabiyoti uch bosqichga bo’lib o’rganiladi. Daslab yangilanish 
davri shoirlari va adiblari xususida so’z boradi.

---

4 
Kеyingi bosqich Qadimiyatga qaytish dеb nomlanib, bunda shoirlar ijodi 
bilan bir qatorda adabiy jarayon rivojiga barakali hissa qo’shgan adib va olimlar 
haqida ma'lumot bеriladi. 
Uchinchi bosqich o’rta asr arab adabiyotining taraqqiy etgan davri 
haqidadir. Mazkur davrda yashab, ijod etgan faylasuf va sufiy shoirlar xususida 
gapiriladi. 
Andaluziya (arab-ispan) adabiyoti VIII – XIV asrlarni o’z ichiga olib, uch 
davrga bo’linadi. Taqlid davri (VIII – X shoirlari ijodi) haqidadir. Yangilanish 
davri (X - XIII) adabiyoti xususida hamda tanazzul davri (XIII – XIV asrlar) 
she’riyati va shoirlari haqida so’z boradi. 
Kеch o’rta asr (XIV - XVII) shе'riyati va nasri vakillari haqidadir. Har bir 
davr bir nеcha fasllardan iborat bo’lib, unda o’sha davr shoirlari, adiblari va 
o’ziga xos janrlari xususida so’z boradi. 
Har bir fasl yakunida nazorat uchun savollar, mustaqil ta’lim mavzulari va 
topshiriqlar o’rin olgan. Qo’llanma oxirida atamalarning izohli lug’ati, test, 
adabiyotlar ro’yxati berilgan. 

---

5