12
–
MAVZU:
MAKROIQTISODIY
BEQARORLIK:
IQTISODIYOTNING SIKLLILIGI
Darsning o’quv maqsadi:
Talabalarda iqtisodiy sikl tushunchasi, davriy tebranishlarning turlari, o‘rta
muddatli sikl, o‘rta muddatli siklning bosqichlari xususiyatlari haqida bilim va
ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Tushunchalar va tayanch iboralar
Iqtisodiy sikl, ekzogen nazariyalar, endogen nazariyalar, qisqa muddatli
sikl, o‘rta muddatli sikl, uzoq muddatli sikl, inqiroz, depressiya, jonlanish,
yuksalish,
protsiklik
o‘zgaruvchilar,
antisiklik
o‘zgaruvchilar,
asiklik
o‘zgaruvchilar
Asosiy savollar
1.
Iqtisodiy sikl tushunchasi.
2.
Davriy tebranishlarning turlari
3.
O‘rta muddatli sikl.
4.
O‘rta muddatli siklning bosqichlari (fazalari)
Bugungi dunyo iqtisodiy sikllarga xuddi qadimgi misrliklar Nil
daryosining toshqinlariga qaragandek qaraydi. Hodisa davriy takrorlanib
turadi. U hamma uchun ulkan ahamiyat kasb etadi. Biroq uning sabablari
noma’lum.
Jon Beyts Klark, amerikalik iqtisodchi
Afsuski, jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot tarixi iqtisodiyotning hech qachon
tekis va silliq yo‘l bilan, olg‘a rivojlanish yo‘lidan ketmaganligini yaqqol namoyon
etmoqda. Bu tarix o‘zining turli bosqichlarda iqtisodiy kon’yunkturaning bir-birini
davriy ravishda almashtirib turgan va almashtirib kelayotgan tanazzul yoki
yuksalishni boshidan kechirib keldi. Bu o‘zgarishlar makroiqtisodiy beqarorlik
yoki bozor iqtisodiyoti rivojlanishining davriyligi deb ataladi.
Takror ishlab chiqarish inqirozlari, ya’ni siklik tebranishlarni vujudga
keltiruvchi to‘lovga layoqatli talabning yo‘qligi XIX asrning boshidan buyon
muntazam hodisaga aylanib bormoqda. Angliyada 1825 yilda yuz beran inqiroz
birinchi mahalliy inqiroz deb, 1857 yilgi inqiroz esa birinchi jahon inqirozi deb
nomlanmoqda. Jahon iqtisodiyotini ma’lum bir davriylik bilan larzaga solib
kelayotgan inqirozlar tarixi ana shundan boshlanadi.
Tabiiyki, inqirozlar nazariyotchi iqtisodchilarning e’tiborini o‘ziga jalb
qiladi. Turli davrlarda siklik tebranishlar ustida Sismondi, Marks, Juglyar,
Shumpeter, Kondratev kabi buyuk iqtisodchilar tadqiqotlari olib bordilar.
Hukumatning amaliy faoliyat sohasidagi vazifasi har doim siklik
tebranishlarni tartibga solish, silliqlash bo‘lgan va shunday bo‘lib kelmoqda.
Biroq, buni qanday usul va vositalari yordamida amalga oshirish mumkinligini
ko‘rib chiqishdan avval iqtisodiy siklning o‘z xarakteristikasi, uning turlari va
xususiyatlari ustida to‘xtalib o‘tish lozim.
|
