O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Ouken qonuni quyidagicha: agar ishsizlikning amaldagi darajasi 
ishsizlikning tabiiy darajasidan 1 foizga yuqori bo‘lsa, joriy YaIMning 
potensialYaIM ko‘rsatkichdan ortda qolishi 2,5 foizni tashkil qiladi. Boshqacha 
qilib aytganda, siklik ishsizlikning har bir foizi YaIM bo‘yicha 2,5 foiz ortda 
qolishga sabab bo‘ladi. Masalan, berilgan muddat (yil) mobaynida siklik ishsizlik 3 
foizni tashkil qilgan bo‘lsa, joriy YaIMning potensialYaIM ko‘rsatkichdan ortda 
qolishi 7,5 foizga tengdir. 
2,5 soni Ouken soni, Ouken parametri (ko‘rsatkichi) yoki Ouken koeffisienti 
deb ataladi. Statistikaning ko‘rsatishicha, bu koeffisient turli mamlakatlarda va 
turli davrlarda 2 bilan 3 orasida o‘zgarib turishi mumkin. Uning qiymati mehnat 
omilining mahsulotni ishlab chiqarishdagi ahamiyatiga bog‘liqdir. 

---

Siklik ishsizlik potensial YaIMdan ortda qolishdan tashqari boshqa bir qator 
salbiy oqibatlarni ham yuzaga keltiradi. Yuqori ishsizlik natijasida aholining 
daromadlari kamayadi, ya’ni to‘lovga layoqatli talab susayadi va agar davlat zarur 
chora-tadbirlarni ko‘rmasa, so‘nishning yanada chuqurlashuviga olib keladi. 
Aholi daromadlarining ishsizlik oqibatida pasayishi real jamg‘armalarning 
qisqarishiga olib keladi. Jamg‘armalar – investisiyalar manbai bo‘lgani tufayli, 
bunday jarayon investision imkoniyatlarning qisqarishiga ham olib keladi. 
Davlat uchun esa, investisiyalarning va demak ishlab chiqarish hajmlarining 
qisqarishi tufayli byudjetga soliq tushumlari kamayadi. 
Ishsizlikning yana bir salbiy oqibati shuki, u sababli mamlakat aholisining 
tabaqalashuvi yanada chuqurlashib ketadi. Ishsizlik yuki turli ijtimoiy guruhlarga 
turlicha ta’sir qiladi. Ma’lumki, ishsizlik darajasi aynan mehnat bozorida ko‘proq 
kamsitiladigan aholi tabaqalari orasida yuqori bo‘ladi. Bunday tabaqalarga o‘quv 
yurtlarini endi tamomlagan va ish qidirayotan yoshlar, ozchiliklar, ayollar kiradi. 
Aholining bu guruhi ko‘pincha birinchi navbatda ishdan bo‘shatiladi. Aynan shu 
guruhlarning daromadi avvaldan pastligini e’tiborga oladigan bo‘lsak, ishsizlik 
yuqori bo‘lgan davrlarda daromad taqsimotidagi tengsizlik ham kuchayadi, degan 
xulosaga kelish mumkin.
Bundan tashqari, shuni ham unutmaslik kerakki, ishsizlik oddiy iqtisodiy 
hodisa emas, balki u ijtimoiy-iqtisodiy hodisadir. 
Ishsizlikning ijtimoiy oqibatlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
♦ ijtimoiy tushkunlikning o‘sib borishi; 
♦ ruhiy tanglikning o‘sishi; 
♦ ijtimoiy faollik ko‘rinishlarining kuchayishi (namoyishlar, mitinglar, 
ommaviy chiqishlar); 
♦ jinoyatchilikning o‘sishi va hokazo. 
Davlat ishsizlik sharoitlarida bir qator ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni 
tartibga solishga qaratilgan murakkab vazifalar kompleksini hal qilish zaruratiga 
duch keladi. 
Davlatning ishsizlikka nisbatan olib boradigan siyosatiga kelsa, bu yerda bir 
xil nuqtai nazar yo‘qligini aytib o‘tish joizdir. Ishsizlikka va uni tartibga solish 
masalalariga klassik va keynscha yondashuvlar mavjuddir. Bu qarashlar mehnat 
bozori faliyatini klassiklar va keynschilar tomonidan turlicha tushunishga 
asoslangan. 
Klassik maktabda mehnat bozoridagi muvozanat g‘oyasi hukmronlik qiladi. 
Har qanday bozordagi kabi, mehnat bozorida ham, agar u o‘z holiga tashlab 
qo‘yilsa, muvozanat yuzaga keladi, iqtisodiyot esa uzoq muddat mobaynida to‘liq 
bandlik darajasiga, ya’ni tabiiy ishsizlik darajasiga intiladi. Ishlab chiqarishning 
tabiiy darajasi gipotezasi (ishsizlikning tabiiy darajasi) amerikalik iqtisodchi 
M.Fridmenga mansubdir. Agar so‘nish davrida ishsizlik ortsa, buni vaqtinchalik 
holat deb baholash lozim, jonlanish boshlangach, mehnat bozori o‘zining tabiiy 
holatiga – to‘liq bandlik darajasiga qaytadi. 
Keyns maktabi vakillari tabiiy daraja gipotezasini inkor qiladilar va unga 
muqobil ravishda ishsizlikning gisterezisi konsepsiyasini ilgari suradilar. 

---