O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

 
Bitiruv malakaviy ishini xulosalash
Ilmiy tadqiqning farazi mavzuning o‗rganilish tarixidan kelib
chiqadi, 
zeroki, 
har 
bir 
tadqiqotchi 
o‗z 
tadqiq 
manbayi
xususiyatlarini o‗rganar ekan, uning yangi -yangi aloqa va 
munosabatlarini, tomon va qirralarini ochadi, yangi bog‗lanishlarni, 
muammolarini kashf etadi, lekin ularning barchasini o‗z ilmiy ishida 
mufassal ko‗rib o‗tolmaydi, ammo bu yangi qirra va aloqadorliklar 
haqida yo‗l-yo‗lakay fikrlar, farazlar va taxminlar bildirib o‗tadi. 

---

23 
Mana shunday tadqiqotlar tadqiq manbaini yangi bosqichda o‗rganish 
uchun mayoq - ilmiy faraz bo‗lib xizmat qiladi. Har bir jiddiy va tom 
ma‘noda ilmiy izlanish fan oldiga yangi -yangi muammolarni, maxsus 
o‗rganilishi zarur masalalarni qo‗yadi, tadqiq manbaini yang i 
bosqichda tahlil va tavsif etishga zamin hozirlaydi.
Ilmiy faraz tadqiqotchi tomonidan ehtiyotkorlik bilan asosli 
ravishda shakllantirilishi va bayon etilishi, atroflicha tekshirilib 
navbatdagi bosqich tadqiqotlari uchun mayoq qilib olinishi zarur.
Ilmiy tadqiqning muhim bosqich va qismlaridan yana biri faktik 
material yig‗ish va tajriba-sinov (eksperement) ishlari o‗tkazishdir. 
Faktik material deganda tadqiqotchidan tashqarida (unga bog‗liq 
bo‗lmagan) mavjudlik sifatida berilgan borliq (voqelik) narsa -hodisa, 
aloqa-munosabat, qonuniyatlar tushuniladi. Har bir fan uchun faktik 
material o‗ziga xos. Chunonchi "Suv" kabi bir narsa (modda)ning 
tuproq, yer va o‗simlikka ta‘siri biologiya va qishloq xo‗jaligi uchun 
faktik material bo‗lsa, uning qancha darajada qaynashi yoki qotishi 
fizik uchun, qanday moddalar bilan aralasha olishi, reaksiyaga kirishi 
va kirmasligi ximiya uchun faktik materialdir. " Suv” so‗zining xilma-
xil ma‘nolarni ifodalab kela olishi esa tilshunos uchun faktik 
materialdir. 
Faktik material i lmiy tadqiq jarayonida kamida uch marta yig‗iladi:
Ilk bosqichda faktik material, odatda, mavzuning o‗rganilish 
tarixi bilan tanishish jarayonida ilmiy -tadqiqiy adabiyotlardan 
yig‗iladi va bo‗lajak ilmiy tadqiqning manbayi va predmetini,
metodologik asoslarini belgilashda zamin vazifasini o‗taydi.
Ikkinchi marta jiddiy va katta miqdorda faktik material mavzu 
rasmiylashtirilgach, 
uning 
o‗rganilish 
tarixi 
bilan 
atroflicha 
tanishilgandan keyin bo‗lajak ilmiy tadqiqotning moddiy, ashyoviy 
asosi, qurilish materiali sifatida juda katta miqdorda yig‗iladi.

---

24 
Tilshunoslik 
bo‗yicha 
ilmiy 
tadqiqotlarda 
bu 
bosqich 
o‗rganilayotgan til hodisasining qo‗llanilish holatlarini (shevashunos 
bo‗lsa, sheva xususiyatlarini, grammatikachi bo‗lsa grammatik 
shakllarning, leksikolog bo‗lsa, o‗z tadqiq manbaiga oid so‗zlarning, 
uslubshunos bo‗lsa u yoki bu til birliklarining ma‘lum bir 
maqsadlarini ko‗zlab qo‗llanilishlarini, biror yozma yodgorlikning 
lisoniy xususiyatlari tadqiqotchisi bo‗lsa, shu yodgorlik yoki asarning 
til xususiyatlarini v.h.) qayd etib, kartochkalarga ko‗chirish, har bir 
kartochkada hodisa to‗g‗risida o‗z qaydlarini, hodisa olingan manbani
aniq (kerak bo‗lganda osongina topa oladigan shaklda) ko‗rsatib 
berishdan iboratdir.Bunday izlanish
- o‗rganilayotgan birlik 
voqelanishining qayd qilish va yig‗ib borish yangi voqelanishlar 
topish 
mumkin 
bo‗lmagan, 
topilgan 
hodisalar 
oldin 
qayd 
etilganlarning 
faqat 
takroridan 
iborat 
bo‗lguncha 
davom 
ettiriladi.Yig‗ilgan material yuzlab kartochkalarni tashkil etishi 
mumkin.Shundan keyingina tadqiqotchi yiqqan faktik materialini 
sistemalashtirish, 
tartibga 
solish 
ustida 
ishlaydi. 
Bunda 
u 
kartochkalarni ularda qayd etilgan hodisalarning o‗zaro o‗xshash va
farqliligiga ko‗ra guruhlaydi, ularning sistematik katalogga o‗xs hash 
kataloglarini tuzadi. Bunda tabiiyki, bir -biriga yaqin hodisalar birin -
ketin keladi, bir-biriga yaqin joylashgan guruhlarda o‗zaro farq, 
asosan, miqdoriy, juz‘iy bo‗lsa, bir-biridan ancha uzoq turgan 
guruhlar orasida farq sifatiy bo‗ladi. Sistemalash tirilgan material 
katalogi 
tadqiq 
manbaining 
tadqiqotchi 
topgan, 
qayd 
qilgan
hodisalarining (voqelanishlarining) ilk tasnifidir. Bu amaliyotning 
mukammalligi ilmiy tadqiqotning muvaffaqiyatli yakunlanishi 
garovidir. 
Sistemalashtirish yakunlangach, agar t adqiqot hodisalar (bilimlar) 
tavsifini o‗z oldiga maqsad qilib qo‗ygan bo‗lsa, sistemalashtirilgan 
faktik material batafsil tavsiflanadi.

---

25 
Tavsiflash jarayonida hodisaning ayrim voqelanish turlariga 
material yetarli emasligi, hodisalar voqelanish zanjirida uzilish 
sezilishi mumkin.Bunday hollarda uchinchi marta endi - maqsadli 
ravishda faktik material yig‗iladi.
Natijada tilning biror bo‗g‗ini birliklarning (tabiiy fanlarda ma‘lum 
turdagi eksperementlarning va ularning natijalarining) mufassal 
tavsifini beruvchi tavsifiy tadqiqot yuzaga keladi. Ilmiy tadqiqotda 
manba tavsifi yakunlangach, ilmiy ish xulosalanishi zarur.