O‘zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

 
Ilmiy maqolaga havola: 
Hojiev A. O‘zbek tilshunosligida morfem paradigma masalasi
/ O‘zbek tilshunosligining dolzarb masalalari: Respublika ilmiy -nazariy 
anjumani materiallari. – Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, №3, 2009. 
–B. 3-8. 
Mirzaev I. Lingvistik poetika va uning filologik tahlildagi o‗rni.
/ Tilshunoslikning dolzarb masalalari. – Toshkent: Universitet, 2002. – 
B. 20-23. 
5. Интернетдан олинган манбаларга ҳаволалар: 
Спиноза Б. Избранные произведения. Том 2. – М.: Политическая 
литература, 1957. – С. 508. http://www.koob.ru/books
Апресян Ю.Д. Избранные труды. Том 1. – М.: Языки русской 
культуры, 1995. http://philos.omsk.edu/libery 

---

31 
lmiy tadqiqot va uning turlari 
Ilmiy tadqiqot – yangi bilimlarni ishlab chiqish jarayoni, bilish 
faoliyati turlaridan biri. Unga ob yektivlik, ishonchlilik, aniqlik xos. 
Ilmiy tadqiqot hamma shartlarga amal qilib takrorlanganda hamisha 
birdek natija berilishi, bahs etilay otgan masalani isbotlashi shart. Ilmiy 
tadqiqotning 
asosiy 
komponentlari: 
mavzuni 
belgilash, 
mavjud 
axborotni, tadqiqot sohasida shart -shroit va metodlarni, ilmiy farazlarni 
oldindan tahlil qilish, tajriba o‘tkazish, olingan natijalarni tahlil etish va 
umumlashtirish, kelib chiqqan farazlarni olingan dalillar asosida 
tekshirish, yangi fakt va qonunlarni ifodalab berish, ilmiy bashorat 
yuritish. Ilmiy tadqiqotlarni fundamental va amaliy, miqdoriy va sifatiy, 
noyob va kompleks tadqioqtlarga ajratish keng tarq algan. Ilmiy 
tadqiqotlarning metod va tajribalari fanning o‘zidagina emas, balki 
ko‘pgina iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni hal qilishda ham keng 
qo‘llaniladi. 
Ilmiy bashorat – tabiat va jamiyatning ayni paytda noma‘lum, 
lekin kelajakda yuzaga chiqishi yok i o‘rganilishi mumkin bo‘lgan voqea 
va hodisalarni, jarayonlarni ilmiy qonuniyat asosida oldindan aytib 
berish, ko‘ra olish. Ilmiy bashorat ijodiy jarayon bo‘lib, tabiat, jamiyat 
taraqqiyotini obyektiv qonunlarining fanda o‘rganilgan asarlariga 
suyanadi. Ilmiy bashorat voqelik haqida to‘plangan bilim va tajribalarga, 
voqelikning o‘zgarishi va rivojlanishi qonuniyatlariga tayangan holda 
chiqariladigan, 
ilmiy 
jihatdan 
asoslangan 
xulosalardir. 
Bunda 
voqelikdagi zaruriy aloqadorlik, davriy o‘zgarishlar, hamda t asodifiy 
ehtimollar hisobga olinadi. Olimlar osmon harakatlarining davriy 
harakatlarini o‘lchash natijasida Quyosh va Oyning tutilish vaqtini 
oldindan aytishgan, sayyoralarning harakatlanish jadvalini tuzishgan 
(mil. av. 585-y. yunon olimi Fales Quyosh tut ilishini bashorat qildi. 
Ulug‘bek tuzgan yulduzlar jadvali esa osmon yoritqichlarining davriy 

---

32 
harakatini aniq aks ettirdi). Tabiatdagi davriy o‘zgarishlarni kuzatish 
natijasida yil fasllarining almashinishi, shamolning yo‘nalishi va 
bulutlarning holatiga q arab ob-havoning o‘zgarishini oldindan ayta 
olishgan, bunday bilimlar dehqonchilik va chorvachilikda muhim 
ahamiyat kasb etgan. Bashorat qilishning ayrim elementlari jonivorlarda 
ham uchraydi. Qushlar, ba‘zi hasharotlar ob -havoning o‘zgarishini 
oldindan payqar ekan. 
Ilmiy bashorat o‘z mohiyatiga ko‘ra, bir qancha turlarga bo‘linadi. 
Bularga dinamik va statik qonuniyatlarga tayanib aytiladigan ilmiy 
bashoratlarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Quyosh va Oy tutilishlarini 
oldindan aytib berish dinamik qonuni yatlarga tayanib aytiladigan ilmiy 
bashorat bo‘lsa, meteorologik hodisalarni yoki demografik jarayonlarni 
prognozlash 
ilmiy 
bashorat 
qilishning 
2 -turiga 
kiradi. 
Ijtimoiy 
hodisalarning 
rivojlanish 
qonuniyatlariga 
tayanib 
jamiyat 
taraqqiyotining kelajagini b ashorat qilish ilmiy bashoratning 3 -turidir. 
Ijtimoiy ilmiy bashoratni, o‘z navbatida, iqtisodiy, demografik, siyosiy 
va boshqa turlarga ajratish mumkin. Ilmiy bashorat voqelikni, uning 
kelajagini oldindan bilib olishga imkon beradigan murakkab ilmiy bilis h 
shakli hisoblanadi. Ilmiy bashoratning to‘g‘riligi uni ilgari surishda 
tayaniladigan 
bilimlarni ng 
puxtaligiga, 
ko‘lamiga, 
aniqligiga, 
haqqoniyligiga bog‘liq.
Ilmiy bashorat payg‘ambarlar va avliyolarning karomatlari, 
folbinlik yoki astrologik usulda kel ajakni bashorat qilishdan farqlanadi.
Ilmiy tadqiqot turlariga referat, kurs ishi, kurs l oyihasi, BMI va 
dissertatsiya kabilar kiradi. 
Referat (lot. refero – axborot beryapman) – biror ilmiy asar, 
maqola, o‘qilgan kitob va sh.k. mazmunining qisqacha yozma va og‘zaki 
bayoni; o‘rganilgan ilmiy masalaning natijasi haqida axborot, tegishli 
adabiyot va boshqa manbalarning qisqartirilgan shahrli tahlilini o‘z 
ichiga olgan ma‘lum mavzudagi ma‘ruza. Referat, odatda, ilmiy axborot 

---

33 
vazifasini o‘taydi. Unda muayyan mavzu yoritilishi bilan birga, tegishli 
ilmiy nazariyalar, ilmiy xulosalar tahlil etilishi va tanqid qilinishi 
mumkin. O‗zbekistonda referat ilmiy tadqiqot muassasalarida, oliy 
o‘quv yurtlari, akademik litseylar, kasb -hunar kollejlari, umumiy ta‘lim 
maktablarida ko‘p qo‘llanadigan didaktik vositadir. Umumiy o‘rta ta‘lim 
maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar o‘quvchilari hamda 
oliy o‘quv yurtlari talabalarining fakultativ mashg‘ulotlardagi maxsus 
axborotlari 
ham 
referat 
deyiladi. 
Dissertatsiya 
yuzasidan 
tayyorlanadigan referat (avtoreferat)da dissertatsiyaning asosiy mazmuni 
va xulosalari ifodalanadi.