O‟zbеkiston rеspublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nazorat savollari
- 16-MAVZU. CHET EL PSIXOLOGIYASIDA SHAXS NAZARIYALARI Tayanch tushunchalar
|
Dunyoqarash. E‟tiqod va qiziqishlar har birimizdagi dunyoqarashni
shakllantiradi. Shaxsning dunyoqarashi – tartibga solingan, yaxlit ongli tizimga aylantirilgan bilim, tasavvurlar va g‟oyalar majmui bulib, u shaxsni ma‟lum bir qolipda, o‟z shaxsiy qiyofasiga ega tarzda jamiyatda munosib o‟rin egallashga chorlaydi. Mustaqillik davrida shakllanayotgan yangicha dunyoqarash yoshlarda Vatanga sadoqatni, milliy qadriyatlar, an‟analarni e‟zozlashni, o‟z yaqinlariga mehribon va tanlagan yo‟liga – kasbi, maslagi va e‟tiqodiga sodiqlikni nazarda tutadi. Yangicha fikrlash va yangicha tafakkur aynan mustaqillik mafkurasi ruhida tarbiya topib, sayqal topgan milliy ong, dunyoqarash va e‟tiqoddir. Nazorat savollari: 1. Shaxsning yaxlit dunyoqarashiga ta‟sir etadigan omillarni sanab bering? 2. Nativizm va empirizm yo‟nalishlarining mazmun mohiyatini tushuntiring? 3. Zamonaviy psixologik adabiyotlarda shaxsga qanday ta‟rif berilgan? 4. Ijtimoiylashuv jarayonlarining ro‟y beradigan qanday ijtimoiy institutlardan xabardorsiz? 138 16-MAVZU. CHET EL PSIXOLOGIYASIDA SHAXS NAZARIYALARI Tayanch tushunchalar: shaxs, biogenetik nazariya, sotsiogenetik nazariya, shaxs shakllanishi va rivojlanishi, G.Ayzenkning shaxs tiplari nazariyasi. Shaxs nazariyasining asosiy konsepsiya va qonuniyatlari. Ekstravert va introvertlar o„rtasidagi farqlar. 16.1. Shaxsni oʻrganishga turlicha yondashuvlar. Chet el psixologlarining shaxs tuzilishining mohiyatini ochib berishga qaratilgan ko‟pgina yondashuvlari ham yuksak ko‟rsatkichlarga erishmaganligi tufayli bu masalani yoritish uchun keskin o‟zgarish kiritilmadi. G.Ollport, G.Myurrey, R.Linton, K.Rodjers, A.Maslou va boshqa olimlarning yaqqol shaxsning psixologik mohiyatini tushunchalar tizimi yordami bilan xaspo‟shlashi ijobiy izlanish tarzida o‟ziga tortadi, lekin unda shaxs “kundalik turmushimizda biz bilgan shaxsning aynan timsolidir”, deb ta‟riflanadi. Mazkur ijobiy ezgu niyatlarni amaliyotda qaror toptirishga shaxsning tizimi tashkiliy tomonini baholay olmaslik va ichki omillar rolini bir tomonlama orttirish holati to‟sqinlik qiladi. Jumladan, R.Linton shaxs tuzilishini “individumga aloqador psixik holatlar va hodisalar tashkiliy agregati”, deb talqin qilishni taklif qiladi, buning natijasida ularning shunchaki yig‟indisi yuzaga keladi, xolos. Taniqli AQSH psixologi G.Ollportning fikricha, shaxs “ichki tizim”, “dinamik qurilma”, “Men”, “qandaydir metapsixologik Men” o‟zida oldindan maqsad va dispozitsiyani aks ettiruvchi, inson tafakkuri va xulq-atvorida mutanosib ravishda qaror toptiruvchi jonzotdir. Xuddi shu boisdan shaxsning sinfiy-tarixiy jihatdan yaqqol baholanishi ochilmay qoladi, ijtimoiy tahlil o‟rnini psixologik talqin egallaydi. Psixologlardan T.Parsons, G.Mid va boshqalar “shaxsning rolli tuzilishi” nomli konsepsiyani ishlab chiqib, odamning yaxlit subyektiv dunyosini, uning psixologik qiyofasini diqqat markazidan, idrok maydonidan chetda qoldiradilar. Shunga qaramasdan, rus faylasuflari va psixologlari shaxsning strukturasiga biryoqlama yondashishga barham berishga intildilar, uning jamiyatda bajaradigan rolini adolatli baholab, ijtimoiy, ijtimoiy- 139 psixologik, psixologik tizimlarda rolning turli kontekstda maqsadga muvofiq bajarilishini ko‟rsatib o‟tdilar. Bu kontekstdagi asosiy yoki bosh muammo rollarni internalizatsiyalashning yaqqol psixologik mexanizmlari, ular bilan bog‟liq bo‟lgan normalari, rollar o‟rtasidagi psixologik farqlar, shaxs tuzilishida mustahkam joy olgan, unga nisbatan tashqi omillar; qo‟zg‟atuvchilar tarzida saqlanuvchilar hisoblanadi. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|