O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

7.5. Sof kulturalarni ajratib olish
Sof kultura boyitilgan kulturalardan ajratib olinadi. Uni alohida koloniyadan yoki yakka hujayradan ajratib olish 
mumkin. Alohida koloniyadan ajratib olish usuli R. Kox tomonidan taklif etilgan. Aerob mikroorganizmlarning sof
kulturasini ajratib olish uchun qattiq muhit yuzasiga boyitilgan kulturadan ekiladi. Ekish uchun Drigalskiy 


shpatelidan foydalaniladi. Bunda bir tomchi boyitilgan kultura dastlab birinchi Petri likopchasi yuzasidagi muhitga
so`ngra 2, 3, 4 chi likopchalardagi muhitlarga birin–ketin shpatel yordamida surtiladi. Shu tarzda ekilganda, odatda, 
inkubatsiya davridan so`ng ohirgi likopchalarda alohida koloniyalar o`sib chiqadi. Ularning tozaligini aniqlash uchun
bir qancha usullar mavjud: vizual, mikroskopik nazorat va oziqli muhitlarga ekish yo`li bilan.
Adabiyotlar
1. Vilkovich V.A. Dezinfekcionnoe delo M. : “Medicina”, 1987, C. 138-140, 143-156 
3.
Gerhart, 3. Egorov, CH. Segi, S. Teller. G. Inostrannaya literatura 

3. Glaus, G. William Understanding microbes. G laboratory textbook for microbiology. New York, 1989, p.5 - 7.

8. Mikroorganizmlarni tarqalishi va bazi misollar.
Mikroorganizmlarni odam terisiga va atrofdagi narsalarga tushish yo`llari va shaxsiy gigienaga amal 
qilishning mikroorganizmlar bilan ifloslanishini oldini olishdagi ahamiyati.
1) Mikroorganizmlar turli yo`llar bilan bir joydan ikkinchi joyga o`tishi mumkin. Ularni orasida kasal 

chaqiruvchi, yani patogenlari ham bo`lish ehtimoli bor. Ko`p hollarda odam terisiga va uning atrofidagi narsalarga

(kundalik ishlatiladigan buyumlar: pul, eshiklarning tutqichlari, jihozlar va boshqalar) oson tushadigan 
mikroorganizmlar turli kasalliklarning sababchisi bo`ladi. Mikroorganizmlar odam terisi va atrofdagi narsalarga
inson tasavvur qila olishidan ham oson o`tishi mumkin. Masalan, janob A biznesmen va u kasal. U ishida yig`ilish 
o`tkazmoqda va shu payt aksa uradi. Bunda u og`zini qo`li bilan yopadi. Uning qo`lida kasal chaqiruvchi
mikroorganizmlar qoladi. Yig`ilish bir soatdan ortiq vaqt davom etadi va janob A kasalligini unutib janob B bilan qo`l 
siltashib xayrlashadi. Bunda janob A ning qo`lidagi mikroblarining bir qismi janob B ga o`tadi. Keyichalik janob B
shu qo`li bilan saqichni ochadi va mikroblar bilan birga og`ziga soladi. Uch - to`rt kundan so`ng janob B janob A 
bo`lgan kasal bilan kasallanadi. Lekin janob A ning kasali faqat janob B gagina o`tib qolmaydi, chunki janob A
uchrashuv bo`lgan xonadan ketayotganda uning qo`lidagi mikroblarning bir qismi eshik tutqichida qoladi. Ular undan 
keyin chiqayotgan janob S ning qo`llariga o`tdi. Janob S bo`lib o`tgan yig`ilish natijalaridan qoniqmasdi va aeroportga
ketayotib, yo`lda tirnoqlarini tishlab mikroorganizmlarni og`ziga kiritib yubordi. Xonani yig`ishtirish bilan 
shug`ullanuvchi xodim navbatdagi zararlanuvchi bo`ldi. U mikroblarni janob A ushlagan va tushirib yuborgan
qalamdan yuqtirdi. Farrosh qo`lini yuvmay, buterbrod eganida mikroblar uning og`ziga tushdi. Bu vaziyat uydirma 
bo`lsa-da, infeksiya taxminan shunday yo`lda har erga tarqaladi. Buning oldini olishning yagona yo`li - shaxsiy

---

---

17

gigienaga amal qilish va zarur bo`lgan gigienik muolajalarni o`z vaqtida bajarishdir. 
Ushbu amaliy mashg`ulotda talabalar mikroorganizmlarni odam qo`liga va eshik tutqichlariga tushishining 

yo`llarini amalda ko`rib chiqadilar va qo`l yuvishning effektivlik darajasini sovunli suv va faqatgina suv bilan

yuvishda namoyon bo`ladigan farqini aniqlaydilar.
2) Talabalar nomer oladilar va mashg`ulotni birinchi nomerdan boshlab birin-ketin bajaradilar. Dastlab oziqli

agar tutuvchi Petri ismi sharifi hamda mashg`ulot bajarish uchun olgan nomeri yoziladi. Petri likopchalaridan biriga

"avval", ikkinchisiga "suv" va uchinchisiga "sovun" deb yoziladi. Talabalar o`ng qo`llariga sterillangan qo`lqop 
kiyadilar va uni steril holatda o`qituvchi aytgan vaqtgacha saqlab qoladilar.
Mashg`ulot boshida birinchi nomerli talaba qo`lqop kiyilgan qo`li bilan Serratia marcescens kulturasidan ozgina 

oladi va ikkinchi nomerli talabani qo`lini siqadi. Ikkinchi nomerli talaba uchinchi nomerni qo`lini siqadi va hokazo.

Qo`l siqishda barmoqlar o`qituvchi ko`rsatgan holatida bo`lishi lozim. 
So`ng talabalar qo`lqopdagi barmoqlarini "avval" deb yozilgan Petri likopchasidagi oziqli agar yuzasiga

tegizadilar. Bundan so`ng qo`llarini suv bilan yuvadilar va "suv" deb yozilgan agarni ushlaydilar. Yana qo`llarini

sovun bilan yuvib "sovun" deb yozilgan agarni ushlaydilar. Qo`lqoplarni yechib tashlaydilar. Petri likopchalarini
28
o

S bir hafta davomida inkubatsiya qiladilar. 

Keyingi mashg`ulotda Serratia marcescens eshik tutqichiga yuqtiriladi va talabalar birinchi nomerdan boshlab 
birin-ketin uni ushlab chiqadilar. So`ng "avval" deb yozilgan agarni yuzasiga qo`lqopdagi barmoqlarini tegizadilar.
Qo`llar suv bilan yuviladi va "suv" deb yozilgan likopchalardagi agarga tegiziladi. So`ng qo`llar sovun bilan yuviladi 
va "sovun" deb yozilgan likopchalardagi agarga tegiziladi. Qo`lqoplar yechiladi. Petri likopchalari 28
o
S da bir hafta 

davomida inkubatsiya qilinadi.

Inkubatsiya vaqti tugagach, natijalar tahlil qilinadi. Bunda Petri likopchalarida Serratia marcescens o`sganligi 

aniqlanadi (pushti rang yoki qizil koloniyalar). Natijalar jadvalda aks ettiriladi.

"Qo`l siqish" va "eshik tutqichi" mashg`ulotlarida olingan natijalar (Serratia marcescens koloniyalarining o`sishi). 

Talabalar № 

Qo`l siqish
Eshik tutqichi 
Likopchalarda o`sishi (koloniyalar soni)
avval

suv
sovun

avval
suv

sovun
1.

2.

Olingan natijalarga asoslanib mikroorganizmlarni odamdan odamga yuqish yo`llari haqida va uni oldini olishda

shaxsiy gigiyenani ahamiyati haqida xulosa qilinadi.
Adabiyotlar 

1. "Understanding microbes: A laboratory textbook for microbiology." G. William Claus, 1989, New York, NY, USA.