O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

7.3. Oziqli muhitlar 
Mikroorganizmlarni to`plash, ajratish, saqlash va ularning xususiyatlarini o`rganish uchun har xil oziqli muhitlar 

ishlatiladi. Ular tarkibida kerakli oziq moddlar bo`ladi va laboratoriya sharoitida mikroorganizmlar yashashi uchun

qulay sharoit yaratadi. 
Oziqli muhitlar shunday qilinadiki, mikroorganizmlar uglerod, azot, kislorod, fosfor, magniy, kaltsiy, temir, kaliy, 

makro-mikroelement hamda boshqa elementlar bilan ta'minlangan bo`lishi lozim. Kerakli paytda muhitlarga o`sish

faktorlari - vitamin, aminokislota, purin va pirimidin asoslari va boshqalar qo`shiladi. 
Tarkibi bo`yicha oziqli muhitlar tabiiy, tarkibi ma'lum bo`lmagan va sintetik ma'lum bir kimyoviy moddalarni o`z 

tarkibida ushlaydigan muhitlarga bo`linadi. Hayvon va o`simlik muhitlardan tuzilgan oziqli muhitni tabiiy oziqli muhit

deyiladi. Bu sut, tovuq tuxumining qaynagan oqsilining bir qismi, qon zardobi, sabzavot, mevalar va ularning 
qaynatmalari, go`shtning qaynatmasi va gidrolizati, baliq va achitqilardir. Laboratoriya sharoitida tabiiy muhitlar
qatorida go`sht - pepton bulyoni va go`sht pepton agari keng qo`llaniladi, yana uzum va solod suslosidan keng 
foydalaniladi.
Sintetik oziqli muhit tarkibiga ma'lum bir miqdorda, ma'lum kimyoviy tarkibli aralashmalar kiradi.
Mikroorganizmlarning modda almashinuvi, fiziologiyasi, bioximiyasini o`rganishda sintetik oziqli muhitlar keng

---

---

16

ishlatiladi. 
S.H. Vinogradskiy elektiv (saylanma) muhitlar degan usulni amaliyotga kiritdi. Ular fiziologik hususiyati bir xil 

bo`lgan bir guruh yoki biror tur mikroorganizmning o`sishiga qulay sharoit yaratadi. Bu muhitlar mualliflarni nomi

bilan ataladi va mikroorganizmlarning tabiiy yashash joyidan ajratib olish uchun qo`llaniladi. Masalan, elektiv oziqli 


muhitlar yordamida tuproqdan azotning har xil formalari va ayrim uglerod formalari almashinuvida ishtirok etuvchi
asosiy agronomik mikroorganizm guruhlari ajratib olinadi. Molekular azotni bog`lovchi mikroorganizmlar Eshbi 
muhitida yahshi rivojlanadi. Bunda ozuqa muhit tarkibidan azotli moddalar olib tashlanadi. Agar bu muhitga tuproq
eksak, unda hamma mikroorganizmlar orasidan birinchi bo`lib, molekular azotni assimilatsiya qiladigan shakllari 
rivojlanadi. Boshqa mikroorganizmlar ham shu muhitga tushadi, lekin azotli moddalar bo`lmaganligi tufayli ularning
rivojlanishiga imkon bo`lmaydi.