BIOTSENOZ VA DISBIOZ
Odamzotning tashqi muhiti son-sanoqsiz mikroorganizmlardan tashkil
topgan, bular esa nafas, oshqozon-ichak trakti, siydik-tanosil yo‘llari orqali
organizmga kirishi mumkin. Ammo filogenez natijasida shunday muvozanat
(gomeostaz) holat vujudga kelganki, har bir tashqi muhit bilan aloqada bo‘lgan
a`zolarda o‘zining xususiy mikroflorasi shakllanadi va bu tashqaridan tushgan
mikoorganizmlar bilan almashinib turadi. Oshqozon – ichak traktining
mikroekologiyasi ochiq biotsenoz hisoblanadi. Mikroblar hazm traktiga xuddi
ximus kabi kirib boradi, ammo ichaklar devoridagi faqat xususiy retseptorlargagina
maxsus mikoorganizmlar fiksatsiyalanishi mumkin.
Bolaning birlamchi mikroorganizmlar bilan to‘qnashishi tug‘ruq yo‘llaridan
boshlanadi. Tug‘ruq yo‘llaridagi mikroblarning asosini laktobatsillalar va
bifidobakteriyalar tashkil qiladi, qolgan qismi ichak mikroflorasiga o‘xshash.
CHaqaloqlarda immunologik barkarorlik hali to‘la yetilmaganligi tufayli
organizmga mikroblarning ko‘plab tushishi unda turli yallig‘lanish jarayonlari
rivojlanish xavfini tug‘diradi.
Keyinchalik atrof muhit ta`siri ostida doimiy mikroflora shakllanadi.
SHuningdek mikrofloraning shakllanishiga bolani ovqatlantirishni boshlash
muddati va uning turi ham muhim ahamiyatga ega.
Ona suti bilan ovqatlantirish boshlangach, asosan bifidobakteriyalardan
tuzilgan simbiont mikroflora ichakda ko‘paya boshlaydi. Ona suti, ayniqsa og‘iz
suti bilan Yangi tug‘ilgan chaqaloq bifidofloraning rivojlanishi va o‘sishiga ta`sir
etuvchi bifidus-omilni oladi. Ushbu omil patogen va shartli-patogen
mikroorganizmlarning ko‘payishiga to‘sqinlik qiladi. Ichakda bifidoflora titri
yuqori bo‘lganda organizm va undagi mikroflora orasida fizilogik barqarorlik,
ya`ni eubioz yuzaga keladi.
CHaqaloq biotsenozining shakllanishiga quyidagi omillar ta`sir etadi:
1.
Ona tug‘ruq yo‘llarining mikroflorasi.
2.
Tashqi muhit mikroflorasi.
3.
CHaqaloqning ovqatlanish turi.
210
Muddatida tug‘ilgan bolalarda ichak mikroflorasining shakllanishi bola
hayotining 5-6- kunlariga borib to‘liq shakllanadi.
Unda quyidagi bosqichlar farqlanadi:
1 – bosqich. Bola tug‘ilgandan so‘ng ona ko‘kragiga qo‘ygunga qadar davom etib,
aseptik bosqich deyiladi, chunki bu bosqichda ichak bo‘shlig‘i steril bo‘ladi.
2 – bosqich. Bola hayotining dastlabki 1-2 kunlari ichakka kokklar va boshqa
mikroorganizmlarning kirish bosqichi – bu tranzitor disbakterioz davridir.
3 – bosqich. Transformatsiya bosqichi bo‘lib, bunda bifidoflora ichak
mikroblarining asosiy qismini tashkil etadi.
Oshqozon va ichakning turli qismlaridagi mikrofloraning tarkibi turlicha bo‘ladi.
Masalan, 1 ml oshqozon suyuqligida 10
3
achitqi zamburug‘lari, streptokokklar,
laktobakteriyalar bor. 1 ml ingichka ichak suyuqligida 10
3
laktobakteriyalar,
streptokokklar, ichak tayoqchalari bor. YOndosh ichak suyuqligida nordon sut
tayoqchalari, streptokokklar, ichak tayoqchalari mavjud bo‘lib, bu erda
anaerob flora yo‘q. Bifidoflora va bakteroidlar shular jumlasidandir.
Najasda
500 xildan ortiq mikroblar aniqlanishi mumkin. Sog‘lom bolaning yo‘g‘on
ichagida 3 guruhdagi mikroflora farqlanadi:
1.
Asosiy (obligat, autoxton ). Yo‘g‘on ichak mikroflorasining 90-95%ini
anaerob mikroflora tashkil etadi (bifidobakteriya, bakteroidlar). Bu
asosiy fiziologik faoliyatni bajaradi.
2.
Hamroh: laktobakteriya i ichak tayoqchasining me`yoriy shtamlari. Ovqat hazm
qilish va himoya faoliyatini bajaradi.
3.
Qoldiq: aerob saprofit va shartli-patogen flora, biotsenozning 1%ini
tashkil qiladi.
Odatdagi ichak mikroflorasi turli vazifalarni bajarib, ularga kuyidagilar
kiradi:
1. Antagonistik vazifasi – ichak mikroflorasining bu vazifasi ularning
hayoti jarayonida ajralib chiqadigan endotoksinlar yordamida amalga oshiriladi, bu
endotoksinlar kolitsinlar deb ataladi. Kolitsinlar patogen mikroblarga ta`sir qilib,
ularning o‘sishiga to‘sqinlik qiladi.
211
2. Immunitet hosil qilishda ishtirok etishi – bola najasidagi
bifidobakteriyalar miqdori bilan qon zardobidagi IgA miqdori orasida uzviy
bog‘liqlik borligi aniqlangan. Shuningdek odatdagi ichak mikroflorasi
limfotsitlarning antigen ta`siriga javobi, bakteriyalarning fagotsitozi, lizotsim
miqdorining o‘zgarib turishi kabi himoya moslashuv jarayonlarida ham muhim
ahamiyatga ega.
3. Ovqat hazm qilinishida ishtirok etishi turli organiq moddalarning
parchalanishida, ya`ni oqsillar, yog‘lar va yuqori molekulyar karbon suvlarning
fermentativ parchalanishida qatnashishidan iborat.
4. Sintetik faoliyati – odatdagi ichak mikroflorasi tiamin, riboflavin,
nikotin va pantotenat kislotalari, K vitamini, askorbin kislotasi kabilarni sintez
qiladi. Vitaminlar sintezi asosan yo‘g‘on ichakda sodir bo‘ladi.
5. Rezorbtsion faoliyati – ichakda nordon muhit hosil qilish yo‘li bilan
(bifidoflora sut kislotasi ishlab chiqaradi) kal’tsiy, D vitamini va temirning ichak
shilliq pardasi orqali so‘rilishi uchun ko‘lay sharoit yaratadi.
6. Reparativ faoliyati – ichak mikroflorasi oshqozon-ichak yo‘llari shilliq
pardalarning tiklanishi va Yangilanishida ishtirok etadi.
Perinatal patologiyasi bo‘lgan (asfiksiya, chaqaloqlar gemolitik kasalligi,
bosh miyaning tug‘ruq jarohatlari va b.) chaqaloqlar najasini bakteriologik tekshirib
ko‘rilganda 53,2% hollarda ichak disbakteriozi aniqlanadi. Ichak disbakteriozi
bo‘lgan bolalarda ichak faoliyatining buzilishi kuzatilib, u najasning 6-7
martagacha ko‘payishi, korinning dam bo‘lishi, najas rangining yashil tusga kirishi
va shilliq moddalarning paydo bo‘lishi bilan namoyon bo‘ladi. YUqumli omillarga
bog‘lik
bo‘lmagan
perinatal
patologiyasi
bo‘lgan
bolalarda
ichak
mikrobiotsenozining buzilishi asosan shartli – patogen mikroflora bilan bog‘liq.
Disbioz (disbakterioz) – bakteriologik tushuncha bo‘lib, u organizmdagi
simbiont mikrofloraning sifat va miqdor jihatidan buzilishi natijasida kelib chiqadi.
Disbakterioz rivojlanishiga quyidagilar: bolani sun`iy va noto‘g‘ri
ovqatlantirish, bolani parvarish qiluvchi shaxsda mikrofloraning o‘zgarishi,
chaqaloqning yuqumli va yuqumli bo‘lmagan kasalliklari, patologik kechgan
212
homiladorlik va tug‘ruq, bolani antibiotiklar bilan uzoq va betartib davolash sabab
bo‘ladi.
Ko‘krak suti bilan ovqatlantirishni to‘xtatish natijasida kelib chiqadigan
disbakterioz holati bolani tez kasalliklarga chalinuvchan qilib qo‘yadi.
Disbakterioz holatida bola atrofdagi kishilardan qanday mikroflorani
qabul qilishi muhim ahamiyatga ega. Bunda ayniqsa stafilokokk yoki boshqa
shartli - patogen mikrofloralarni tashuvchilari bola uchun havfli bo‘lib hisoblanadi.
Disbakteriozni
aniqlashda
shartli
–
patogen
mikrofloraning
mikrobiotsenozda tutgan o‘rni va ularning assotsiatsiyasi muhim ahamiyatga ega.
Odatda ichak bo‘shlig‘ida anaeroblarning umumiy miqdori (ularga bifido - va sut-
nordon tayoqchalari kiradi) aerob mikroblar yig‘indisidan ko‘p bo‘ladi. SHartli -
patogen mikroblar umuman aniqlanmaydi yoki oz miqdorda ularning faqat bir turi
aniqlanadi.
Disbakteriozning 1 darajasida anaerob flora aerob floradan ustun turadi.
Bifidoflora va laktobakteriyalar 10
8
- 10
7
suyultirishda ham aniqlanadi, shartli -
patogen bakteriyalar (2 turdan ortiq emas) 10
4
-10
2
suyultirishda topiladi.
Disbakteriozning 2-darajasida anaerob va aerob mikroorganizmlar miqdori
bir-biriga teng bo‘ladi. Kasallikning bu darajasi ichak tayoqchalarining atipik
shakllari paydo bo‘ladi.
Disbakteriozning 3-darajasida aeroblar miqdori anaeroblarga nisbatan ko‘p
bo‘ladi. Ayrim hollarda bifido- va laktobakteriyalar butunlay yo‘qoladi, shartli
patogen mikroblar soni esa keskin ko‘payadi. Ular orasida, ayniqsa,patogen
stafilokokklar, zamburug‘lar, klebsielalar, klostridiya kabi mikroblar ko‘p
uchraydi.
25-jadval
Ichak mikroflorasining ovqatlanish turiga ko‘ra sifatiy va miqdoriy
tarkibi
Mikroorganizmlar guruhi
Ko‘krak suti bilan
boqilganda
lg KOE/g
Sun`iy aralashma bilan
boqilganda
lg KOE/g
213
Bifidobakteriyalar
10-11
8,5-10 B. longum
Laktobakteriyalar
V. bifidum b, V. breve
7-8
Bakteroidlar
6-7
8-9 B.fragilis dan tashqari
Fuzobakteriyalar
–
6 dan kam
Veylonellalar
–
5 dan kam
Eubakteriyalar
–
6-7
Peptostreptokoklar
–
5 dan kam
Klostridiya (letsitinijobiy)
–
5 dan kam
Klostridiya (letsitinnegativ)
–
5 dan kam
Enterobakteriyalar:
E. coli
- o‘zgarmagan xususiyatli
- o‘zgargan xususiyatli
Klebsiellalar
Enterobakterlar
TSitrobakterlar
Proteylar
Providentsiyalar
–
–
–
–
–
–
–
–
7-8
10%
4 dan kam
4 dan kam
4 dan kam
4 dan kam
4 dan kam
Enterokoklar
5 – 7
7 dan kam
Stafilokoklar:
— koagulatsiyalovchi
3 – 5
7-8
Aerob batsillalar
2 – 3
10%
Disbiozni davolash. Disbioz kuzatilayotgan bola uchun eng yaxshi ovqat
ona suti bo‘lib hisoblanadi. Ona suti bilan ta`minlash imkoni bo‘lmagan hollarda
tarkibida pre- yoki probiotiklar bo‘lgan aralashmalar tavsiya etiladi (nordon sutli
NAN, biolakt).
Disbiotsenozni medikamentoz davolash 2 bosqichda olib boriladi:
1
- mikrobli dekontaminatsiya
2
- mikroflorani tiklash.
1 – bosqich. Mikrobli dekontaminatsiya axlatda shartli patogen mikroflora
ko‘payib ketgan hollarda tavsiya etiladi. Davolash ajratilgan floraning
xususiyatidan kelib chiqkan holda belgilanadi. Mahalliy ta`sirga ega bo‘lgan
214
obligat mikrofloraga ta`sir yetmaydigan preparatlarni tayinlash maqsadga
muvofikdir.
-
bakteriofaglar:
ularning
ta`sir
doirasi
tor
bo‘lib,
ma`lum
mikroorganizmlarga
ta`sir
etadi
(stafilokokka
qarshi
bakteriofag,
koliprotey
bakteriofag,
klebsiellyoz
bakteriofag,
piobakteriofag,
intestibakteriofag, piotsenius-ko‘k yiring tayoqchasiga qarshi bakteriofag)
- nitrofuranlar (furazolidon 5-8 mg/kg)
- enterol (kuniga 1 kap-dan 1 mahal)
Axlatdan ajratilgan
mikrofloraning
sezuvchanligini hisobga
olib
antibiotiklar tayinlanadi (asosan aminoglikozidlar tayinlanadi, chunki ular obligat
mikrofloraga
ta`sir
kilmaydi).
Anaerob
mikroflora
ustunlik
qilganda
nitromidazollar, kandidozda esa - zamburug‘ga qarshi preparatlar qo‘llaniladi.
Davolashning 1 – bosqichi 5-7 kun davom etadi.
Biotsenoz buzilishning I darajasi kuzatilayotgan bolalarda davolash 2 –
bosqichdan boshlanadi.
2 – bosqich. Ichak mikroflorasini tiklashga probiotiklar (me`yoriy ichak
florasini tiklovchi preparatalar) tayinlash yo‘li bilan erishiladi. Ularning ta`sirini
esa
prebiotiklar
kuchaytiradi.
Biopreparatlar
sifatida
ishlatiladigan
mikroorganizmlarga Lactobaccilus acidophilus, L.plantarum, L.casei, L.bulgaricus,
L.rhamnosus GG, Bifidobacterium bifidum va b. kiradi.
Probiotiklarning ta`siri quyidagicha:
•
Ichak florasining o‘sishini to‘xtatuvchi qontsentratsiyada antibakterial
moddalar, organiq kislotalar, proteazalar sintez qilish
•
Adgeziya retseptorlariga konkurent ta`sir
•
Immun javob (fagotsitar faollik)ni kuchaytirish
•
Ig A, T-killerlar, interferon kontsentratsiyasini oshirish
•
YAllig‘lanishga qarshi tsitokinlar ishlab chiqarilishini mo‘`tadillash
•
Shilliq qavatlar o‘tkazuvchanligini kamaytirish, mutsin ishlab chiqarilishining
oshishi natijasida tsitoprotektsiyaning kuchayishi.
Probiotiklar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
215
1.
Monokul’tura tutuvchi preparatlar - bifidumbakterin, laktobakterin.
2.
Kompleks preparatlar - bifiform, bifilong, atselak, lineks va b.q.
a) bakteriyalar sorbentiga immobilizatsiyalangan preparatlar -
bifidumbakterin-forte;
b) lizosimli preparat - bifiliz.
Probiotiklar
ovqatlanish
vaqtida
1-2
mahal
beriladi.
Prebiotiklar – mikroflora funksional oziqlanishini ta`minlovchi preparatalar
(inulin, galakto- va fruktozooligosaharidlar, laktuloza).
Prebiotiklarning ta`siri:
•
najasda rN-ni kamaytiradi;
•
ammiak ishlab chiqarilishini kamaytiradi;
•
immunitetni faollashtiradi;
•
klostridiy, kandida, listeriy va boshqa mikroblarning o‘sish
potentsialini pasaytiradi;
•
ovqatdan Sa so‘rilishini 40-60%ga oshiradi;
•
yo‘g‘on
ichak
epiteliyasining
regeneratsiyasini
kuchaytiradi.
Prebiotiklardan dyufalak (laktuloza)ning samarasi yaxshi bo‘lib, 1 kunda 3 ml
miqdorda tayinlanadi.
Aksariyat hollarda disbakterioz ikkilamchi fermentativ tanqislik bilan kechadi,
shuning uchun bunday bemorlarga kichik dozalarda kreon, pankreatin kabi
preparatlar probiotiklar bilan birgalikda tayinlanadi.
Ichak mikroflorasini tiklovchi preparatlar va fermentlarni berish muddati
bolaning umumiy ahvoli va disbakterioz darajasiga bog‘liq. Odatda 3-4 haftagacha
davom ettiriladi.
Oldini olish tadbirlari. Homilador ayolda disbiotsenozni, eng avvalo qinning
disbiozini aniqlash va davolash, bolani imkoni boricha erta ko‘krakka qo‘yish,
parenteral
ovqatlantirish
davrini
iloji
boricha
qisqartirish,
ratsional
antibiotikoterapiya disbiotsenozning oldini olishga yordam beradi. SHuningdek
onaga tug‘ruqdan 3-4 hafta avval probiotiklar tayinlash ham yaxshi natija beradi.
216
6-BOB. YANGI TUG‘ILGAN CHAQALOQLAR YIRINGLI-
YALLIG‘LANISH KASALLIKLARI.
Pnevmoniya
Xlamidiya pnevmoniyasi. Intranatal orttirilgan, klinik ko‘rinishi bola
hayotining 1-haftasi oxiri 2- haftasi boshlarida yiringli kon`yuktivit ko‘rinishida
namoyon bo‘ladi, uning ta`sirida otit, rinit, kuchli, ammo xurujsiz kechadigan
yo‘tal kuzatiladi (yo‘tal ta`sirida ba`zan qayt qilish, tsianoz kuzatilishi mumkin).
SHovqinli nafas, stridor kuzatiladi. Infeksion toksikoz belgilari yo‘q. Tana
harorati, bolaning umumiy ahvoli o‘zgarishsiz. Qon tahlilida - eozinofiliya.
Rentgenda - o‘pkaning diffuz shishi, mayda o‘choqli infiltratlar, interstitsial
to‘qimaning retikulo-mayda tugunchali zararlanishi kuzatiladi.
Klebsiellyoz pnevmoniya. Diareya, enteritdan boshlanadi. Toksikoz kechroq
rivojlanadi. Meningit, sariqlik, siydik yo‘llari infeksiyasi sepsis kuzatilishi
mumkin. O‘pkada biroz shovqin, ko‘p miqdorda shilliq ekssudat bo‘lib, u mayda
bronxlar devorida to‘planib qoladi. Yirik nekrotik va gemorragik o‘zgarishlar
kuzatiladi. Bo‘rtib turuvchi bo‘shliqli, lobar infil’trat kuzatiladi.Abstsess,
piotoraksga olib keladi. Isitma har doim ham kuzatilmaydi. Qonda leykotsitoz,
EChT miqdorining oshishi.
Stafilokokkli pnevmoniya. Isitma, intoksikatsiya, o‘pkada destruktiv
o‘choqlar o‘pka-plevral asoratlar, boshqa a`zolardagi yiringli metastaz o‘choqlar
(ostiomielit, yiringli otit) bilan, qondagi septik o‘zgarishlar (anemiya, EChTning
keskin oshishi, leyotsitoz, neytrofilyoz, toksik donador neytrofillar kuzatilishi)
bilan kechadi. Gemorragik sindrom-DVSning asorati.
Streptokokkli pnevmoniya. Erta kechishi (bola hayotinig 3-5 kunida, asosan
septitsemiya ko‘rinishida kechadi). Streptokokkli pnevmoniyali bolalarning
maksimal tug‘ilish chastotasi bola massasi 1000gr dan kam bo‘lgan bolalarga
to‘g‘ri keladi. Klinikasi nafas buzilishlari sindromiga o‘xshash kechadi. Isitma,
gipotermiya, taxipnoe, apnoe, shovqinli nafas, arterial gipotoniya, qorinning dam
bo‘lishi, teri, shilliq qavatlar rangparligi, hayotining birinchi daqiqalaridan
217
letargiya kuzatilishi bilan kechadi. Rentgenda tarqalgan pnevmoniya,so‘ngra
destruktiv, ba`zan nafas buzilishlari sindromidan farqlanmaydi.
Tashxis: Anamnez, epidemiologik, klinik, rentgen, laborator tekshiruvlar
asosida.
- ko‘krak qafasi rentgenografiyasi;
-trombotsitlar miqdorini aniqlash bilan birga qon tahlili;
-qondagi gazlar tarkibi;
-gematokrit soni;
-konyuktiva, burun, tomoqdan olingan surtmada immunoflyuorestsent zardoblar
yordamida xlamidiyalarni aniqlash;
-bakteriologik tekshiruv (ekmalar, burun shillig‘i, bronxlar tarkibi, qon
bakterioskopiyasi) antibiotiklarni qo‘llashdan oldin o‘tkaziladi.
-traxeya, bronx tarkibidan qilingan surtmalarni Gram usulida bo‘yab,
bakterioskopik tekshirish.
Terining yiringli-yallig‘lanish kasalliklari
Stafilodermiyalar.
Vezikulopustulyoz (stafilokokkli periporit) – ilk neonatal davrning o‘rtasida
boshlanish ehtimoli bo‘lgan kasallik: dumba, sonlar, tabiiy burmalar, bosh terisida
avvaliga tiniq, so‘ngra esa loyqa suyuqlik bilan to‘lgan, o‘lchami bir necha
millimetrlargacha yuza joylashgan mayda pufakchalar paydo bo‘ladi.
Kasallikning morfologik substrati ekkrin ter bezlari sohasidagi yallig‘lanish
hisoblanadi. Kasallik odatda xavfsiz kechadi. Pufakchalar paydo bo‘lgan
vaqtdan 2-3 kun o‘tgach yoriladi, natijada hosil bo‘lgan mayda eroziyalar yoki
pigmentattsiya tushib ketgandan so‘ng quruq qora qo‘tirlar bilan qoplanadi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar pufak yarasi (pemfigus, piokokkli, pemfigoid)
2 shaklda: xavfsiz va xavfli kechishi mumkin. Xavfsiz shakli: eritrematoz dog‘
pufakchalari fonida va seroz-yiringli suyuqlik bilan to‘lgan kichik o‘lchamdagi
(diametri 0,5-1 sm gacha) pufaklar paydo bo‘lishi bilan ifodalanadi. Pufaklar
rivojlanishining turli bosqichlarida bo‘lishi mumkin, biroz infil’tratga aylangan
218
asos bo‘ladi, pufak atrofida giperemiya dastachasi bo‘ladi. Odatda qorinning
pastki yarmida, kindik yaqinida, oyoq- qo‘llarda tabiiy burmalarda joylashadi.
Pufakchalar toshishi bir necha kun davom etishi mumkin. Nikol’skiy
simptomi manfiy. Oldingi pufaklar o‘rnida yuza eroziyalar paydo bo‘ladi, biroq
keyin qora qo‘tir hosil bo‘lmaydi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning ahvoli yaxshi
yoki o‘rtacha og‘ir bo‘ladi. Tana harorati subfebrilgacha oshishi mumkin.
Kasallikning ushbu shaklida intoksikatsiya odatda kuzatilmaydi. Biroq bolalar
bezovtalanishlari yoki bir oz lanjlik, tana vazniga qo‘shilishning kamayishi yoki
bo‘lmasligi mumkin. O‘z vaqtida boshlangan faol davolash natijasida, 1-2 hafta
o‘tgach sog‘ayish yuzaga keladi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar pufak yarasining xavfli shakli terida katta
miqdordagi, asosan katta o‘lchamdagi – diametri 2-3sm gacha so‘lib qolgan
pufaklar paydo bo‘lishi bilan harakterlanadi ( ularni fliktenalar deyiladi). Ayrim
pufaklar orasidagi teri po‘st tashlashi mumkin. Nikol’skiy simptomi musbat
bo‘lishi mumkin. Bolalarning ahvoli og‘ir, intoksikatsiya belgilari yaqqol
ko‘rinadi. Tana harorati febrilgacha ko‘tariladi. Bola sirtdan qaralganda sepsis
bo‘lgan kasalga o‘xshaydi. Qon klinik analizida leykotsitoz bilan neytrofilez va
yosh shakllargacha siljigan, EChT oshgan va og‘irlik darajasi har xil anemiya
kasalligi, aksariyat sepsis bilan tugallaniladi.
Ritterning
eksfoliativ
dermatiti
–
chaqaloqlarda
stifilokokkli
piodermiyalarning og‘ir shakli, uning septik varianti, deb hisoblash mumkin.
ekzotoksin – eksfoliatin ishlab chiqaradigan tilla rang stafilokokkning gospital
shtammlari chaqiradi. Kasallik hayotning 1- haftasi oxiri va 2- haftasi boshida teri
qizarishi, namlanishi va kindik chov burmalari, og‘iz atrofida yorilishlar hosil
bo‘lishidan boshlanadi. erta boshlanishi odatda kasallikning og‘ir kechishi bilan
boradi. Bir necha soat ichida yorqin eritema qorin terisiga, gavdaga, oyoq –
qo‘llariga tarqaladi. Keyinchalik tananing turli qismlarida so‘lg‘in pufaklar,
yoriqlar paydo bo‘ladi, epidermis ko‘chishi kuzatilib, katta eroziyalar qoldiradi.
Nikol’skiy simptomi ko‘pchilik bolalarda musbat. Yangi tug‘ilgan bola qaynoq
suvdan kuyib qolgan ko‘rinishga ega bo‘ladi. Kasallik fonida aksariyat yiringli
219
infeksiyaning boshqa o‘choqlari: omfalit, otit, kon`yuktivit, pnevmoniya,
enterokolit paydo bo‘ladi, ya`ni sepsis boshlanadi. Bemorlarning ahvoli og‘ir:
bolalar ko‘krakdan yuz o‘giradi, bezovtalanadi, intoksikatsiya belgilari yaqqol
namoyon bo‘ladi. Kasallik febril harorat, qon analizida keskin yallig‘lanish
belgilari bo‘ladi. Kasallik boshlanishdan 1-2 hafta o‘tgach Yangi tug‘ilgan
bolaning butun terisi geperemiyalangan va katta sohalarda epidermis ostida
ekssudat yig‘ilishi natijasida eroziyalar hosil bo‘ladi, eksikoz belgilari qo‘shiladi.
Kasallik natijasi yaxshi bo‘lganda eritematoz va eksfoliativ bosqichlar ortidan
eroziv yuzalarning epitelizatsiyasi yuz beradi, bu chandiqlar yoki pigmentatsiya
hosil bo‘lmasdan o‘tadi.
Kuygan terining stafilokokkli sindromnii (KTSS) eksfoliatin ekzotoksini
ishlab chiqaruvchi II guruh stafilokokklar qo‘zg‘atadi. Ko‘pchilik Xorijiy
pediatrlar KTSS bilan eksfoleativ Ritter dermatiti o‘rtasida tafovut qilmaydilar.
Klinikasi. Intensiv, tarqalgan eritema bo‘ladi. U ko‘pincha yuzdan boshlanadi va
shu joy teri qoplamalarining boshqa sohalariga tarqaladi. Avvaliga ko‘zlar
atrofida, ba`zan yuzda shish paydo bo‘ladi, ular og‘iz va burun atrofida ham
joylashib, bola yuziga jahldorlik, ma`yuslik qiyofasini beradi. Qizargan teri qo‘l
tekkizilganda juda sezuvchan po‘rsildoq, epidermis ko‘chishi ro‘y beradi, ya`ni
Nikol’skiy simptomi musbat. epidermis yuzda ko‘cha boshlaydi, biroq tananing
boshqa sohalarida ham paydo bo‘ladi. Natijada donador teri soha manzarasi -
“qo‘lqop” “paypoq” va boshqalar paydo bo‘ladi. Bolalarda toksikoz, bezovtalik,
ishtaha yo‘qligi, isitma, suvsizlanish belgilari yuzaga kelishi mumkin.
Suvsizlanish belgilari terining zararlangan qoplamalaridan ko‘p suyuqlik
yo‘qotilishiga bog‘liq, albatta ayni vaqtda ko‘pchilik bolalarda yaqqol
intoksikatsiya belgilari bo‘lmaydi. Ularning tana harorati me`yoriy bo‘ladi. Ular
yaxshi emadi. Boshqa o‘choqlar kon’yuktivit, omfalit, otit kabilar paydo bo‘lishi
mumkin. eksfoliatsiyadan keyin 2-3 kun o‘tgach ochiq sohalar quriydi va
asoratsiz bitib ketadi. Ba`zan skarlatinasimon teri deskvamatsiya pufaklar hosil
bo‘lmay kechadi.
220
Figner psevdofurunkulyozi – periporit kabi boshlanishi, keyinchalik jarayon
butun ter bezini egallab oladigan kasallik. To‘q – qizil rangli o‘lchami bir necha
millimetrlardan 1-1,5 sm gacha bo‘lib, birlamchi teri osti tugunlari paydo bo‘lish
mumkin. Keyinchalik tugunlar markazida yiringli suyuqlik paydo bo‘ladi eng
ko‘p joylashadigan sohalari – bosh sochli qismining terisi, bo‘yinning orqa sathi,
orqa dumbalar oyoq-qo‘llar terisi. Tana haroratining oshishi intoksikatsiya
belgilari, mahalliy limfa tugunlarining kattalashishi, yiringli o‘choqlarning
metastaz berishi xos.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar mastiti – ko‘krak va fiziologik qattiqlanish
asosida boshlanadigan og‘ir kasallik. Klinik jihatdan bitta ko‘krak bezinig
kattalashib, uning infil’tratsiyasi bilan yuzaga chiqadi. Birinchi kunlari giperemiya
bo‘lmasligi yoki kam bo‘lishi mumkin. Palpasiya og‘riq bilan o‘tadi, bola
yig‘laydi, bezovtalanadi. Tez orada ustidagi teri giperemiyasi kuchayadi,
flyuktuatsiya paydo bo‘ladi. Bolaning ahvoli odatda yomonlashadi, u yaxshi
emmaydi, tana harorati ko‘tariladi, intoksikatsiya belgilari paydo bo‘ladi.
Ko‘krak bezining chiqaruv yo‘llaridan bosilganda yoki o‘z – o‘zidan yiringli
ajralma chiqadi. Kasallik metastatik yiringli septik asoratlar bilan xafli
hisoblanadi.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning nekrotik flegmonasi – chaqaloqlarning eng
og‘ir yiringli yallig‘lanish kasalliklaridan biri bo‘lib, terining kichik sohasida
odatda ushlab ko‘rilganda qattiq qizil dog‘ paydo bo‘lishidan boshlanadi,
keyinchalik uning rivojlanishida 4 ta bosqichni farq qilish mumkin: Boshlang‘ich
bosqich (o‘tkir yallig‘lanish jarayoni) zararlanish o‘chog‘i bir necha soat ichida
tez tarqalib, katta o‘lchamlargacha etadi. Teri osti yog‘ kletchatkasining
shikastlanish sur`atlari (yiringli erish) odatda teri o‘zgarishidan ilgarilab ketadi.
Teri limfatik tomirlar tarmog‘iga boyligi va keng limfatik yoriqlar borligi bunga
imkon beradi.
Alternativ – nekrotik bosqichi - kasallik boshlanishining 1-1,5 kun o‘tgach
paydo bo‘ladi, terining shikastlangan sohalari rangli to‘q qizil – ko‘kimtir tus
oladi, markazida yumshash hosil bo‘ladi. Ayrim hollarda teri palpasiya
221
qilinganida shikastlangan sohaga o‘tishida “to‘qima minusi” simptomi qayd
etiladi. Ko‘chib tushish bosqichi ko‘chgan terining jonsizlanishi bilan o‘tadi. U
olib tashlangandan keyin jarohat nuqsonlari va yiringli cho‘ntaklar hosil bo‘ladi.
Reparatsiya bosqichi – granulyatsiyalar hosil bo‘lishi, jarohat yuzasi
epiteliylanib so‘ngra chandiqlar paydo bo‘ladi. Ko‘pchilik bolalarda kasallik
odatda II bosqichda qo‘shilib ketadigan intoksikatsiya bilan kechadi. Isitma
(qaltirash), qusish, dispeptik hodisalar, infeksiyaning metastatik o‘choqlari paydo
bo‘lishi xos, bu mazkur hodisani sepsis, deb izohlashga imkon beradi
Streptodermiyalar
Saramasda yuz terisida birinchi bo‘lib shikastlanadi yoki kindik sohasida
joylashadi va tezda terining boshqa sohalariga tarqaladi (“sayohat qilayotgan
saramas”, “daydi saramas”). Tipik hollarda kasallik febril harorat, mahalliy
giperemiya paydo bo‘lishi (katta yoshdagi bolalarga taqoslanganda sust
rivojlanadi) teri va teri osti kletchatkasining infil’tratsiyasidan boshlanadi.
SHikastlangan o‘choq chetlari ko‘ng‘irsimon, noto‘g‘ri shaklli, ajratib turadigan
gardish yo‘q, o‘zgarmagan teri ushlab ko‘rilganda gipertermiya bo‘lish mumkin.
Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda “oq saramas” kuzatilishi mumkin, bunda
giperemiya yo‘q, shkastlangan teri qismi oqaradi, ba`zan pufaklar, teri osti
abstsesslari, nekrozlar paydo bo‘ladi. Kasallik odatda og‘ir kechadi, bolaning
ahvoli tezda yomonlashadi, u bo‘shashgan, ko‘krak emishdan bosh tortadi,
dispeptik buzilishlari bo‘ladi, miokardit meningit hodisalari va buyraklar
shikastlanishi ro‘y beradi.
Intertriginoz streptodermiya keskin chegaralangan giperemiya, ba`zan
quloq orqalarida va tabiiy burmalarda ozroq suv chirqish bilan yuzaga chiqadi.
SHikastlangan o‘choq sohasida yoriqlar, fliktenalar, periferiyasida piokokkli
elementlar bo‘lish mumkin. YAllig‘lanish o‘choqlar so‘nganida kepaksimon po‘st
tashlash boshlanadi.
Papuloeroziv streptodermiya dumba va sonning orqa yuzasida ushlab
ko‘rilganida qattiq, ko‘kimtir qizil rangli, o‘lchami 0,1 – 0,3mm li papulalar
paydo bo‘lishi xos. Papulalar tez eroziyalanadi va qora qo‘tirchalar bilan
222
qoplanadi, terining yaqin joylashgan sohalarida Yangi elementlar, jumladan
piokokkli elementlar paydo bo‘ladi.
Vulgar ektima streptodermiyaning yarali shakli. Streptokokklardan tashqari
zararlanish o‘choqlarida stafilokokk, pseudomonas aeruginosa topilishi mumkin.
Kasallikning 2 xil shakli farq qilinadi. Oddiy ektima ko‘pincha oyoqlar terisida
joylashadigan, bo‘shliq hosil bo‘lish bilan harakterlanadi. Pustula ochilgandan
so‘ng yara hosil bo‘lib, uning tubi yiring va jigarrangsimon qoraqo‘tir bilan
qoplangan. Yara bir necha hafta ichida bitib, o‘zidan chandiqcha qoldiradi.
Teshiladigan ektima aksariyat bir biriga qo‘shilib ketadigan ko‘p sonli ektimalar
paydo bo‘lishi bilan yuzaga keladi. eng ko‘p joylashadigan joyi boshning sochli
qismi hisoblanadi. Isitma, intoksikatsiya, mahalliy limfa tugunlarining
kattalashishi bilan namoyon bo‘ladi.
Paronixiyalar streptokokklar va stafilokokk infeksiyasi chaqiradigan tirnoq
gardishlarning infeksion shikastlanishi hisoblanadi. Giperemiya va pufaklar
streptokokkdan zararlanish uchun xos hodisa, shish fonida eroziyalar paydo
bo‘ladi. Ayrim hollarda mahalliy limfadenit bo‘lishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: |