O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Dixotomik bo„lish
bo„linuvchi tushunchani o„zaro zid bo„lgan ikkita 
tur tushunchaga ajratishdan iborat. Masalan, barcha kishilarni “dindorlar” 
va “dindor emaslarga” ajratsak, dixotomik tarzda bo„lgan bo„lamiz. 
Dixotomik bo„lish bir qator qulayliklarga ega. Xususan, bunda biz 
bo„linuvchi tushunchaning barcha turlarini ko„rsatib o„tirmasdan, 
o„zimizga kerakligini ajratamiz, qolganlarini unga zid bo„lgan tushunchaga 
birlashtiramiz. Shu bilan birga dixotomik bo„lish ma‟lum bir 
kamchiliklarga ham ega. Masalan, inkor tushunchaning hajmi noaniq 
bo„ladi. Undan tashqari dixotomik bo„lishdan faqat bir marta 
foydalangandagina kutilgan maqsadga erishish mumkin. Bo„lish amali 
to„g„ri borishi uchun ma‟lum bir qoidalarga rioya qilish kerak. Ular bo„lish 
qoidalari deb ataladi. 
a) Bo„lish teng hajmli bo„lishi, ya‟ni bo„lish a‟zolari hajmlarining 
yig„indisi bo„linuvchi tushuncha hajmiga teng bo„lishi kerak. Masalan, 
“fe‟l zamonlari” tushunchasini “o„tgan zamon fe‟li” va “hozirgi zamon 
fe‟li” tushunchalariga ajratsak, xato ro„y beradi. Chunki “kelasi zamon 
fe‟li” tushunchasi qolib ketgan. Ikkinchi xil xatoda esa ortiqcha bo„lish 
a‟zosi ko„rsatilgan bo„ladi.
b) Bo„lish bir asos bo„yicha amalga oshirilishi lozim. Boshqacha 
aytganda, asos qilib olingan belgi bo„lish davomida boshqa belgi bilan 
almashtirilmasligi zarur.
d) Bo„lish a‟zolari hajmi bo„yicha bir-birini istisno qilishi kerak. Buning 
uchun ular birga bo„ysunish munosabatidagi tushunchalar bo„lishi kerak. 
Agar “bino” tushunchasini “bir qavatli bino”, “ko„p qavatli bino”, 
“osmono„par bino” tushunchalariga bo„lsak, xatoga yo„l qo„ygan bo„lamiz. 
Chunki “ko„p qavatli bino” tushunchasi bilan “osmono„par bino” 
tushunchasi bir-birini hajmi bo„yicha istisno qilmaydi. 
e) Bo„lish uzluksiz holda amalga oshirilishi, unda “sakrash” bo„lmasligi 
kerak. Masalan, “gap” tushunchasini “oddiy gap”, “ergashgan qo„shma 
gap”, “bog„langan qo„shma gap” tushunchalariga ajratsak, bo„lishdagi 
izchillik yo„qoladi. Bunda oxirgi ikkita bo„lish a‟zosi “qo„shma gap” 
tushunchasining turlaridir. Demak, “sakrash” hodisasi ro„y bergan.