O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘limi vazirligi

Soʻz yasash yoʻllari.Leksika doimiy harakatda boʻlib, uning rivojlanishi, boyish 
yoʻllari har xil. Leksika, asosan, boshqa tillardan soʻz olish va ichki imkoniyat asosida 
yangi soʻz yasash bilan boyib boradi. Yangi soʻz, odatda, tildagi bor materialdan 
yaratiladi. Eritma soʻzining (eri+t+ma) materiali va modeli, vositasi avvaldan ma‘lum, 
lekin hosil boʻlgan soʻz yangidir. 
Oʻzbek tilida soʻz yasashning bir necha usuli bor: 
1. Semantik usul. 2. Fonetik usul. 3. Sintaktik usul. 4. Affiksatsiya usuli. 
5. Kompozitsiya usuli. 
Semantik usul.Tilda bor boʻlgan soʻzning ma‘nosi oʻzgarishi natijasida yangi soʻz hosil 
boʻlishi semantik usul bilan soʻz yasash deyiladi: kun – quyosh – (planeta), kun - 
sutkaning yorugʻ qismi, kunduzi. 
Semantik usul bilan soʻz yasashga soʻz ma‘nosining oʻzgarishi, konversiya 
(koʻchish), polisemiya asosida omonimlarning vujudga kelishi kiradi. Kechasi -ot (vaqt 
nomi); kechasi - otdan yuzaga kelgan ravish soʻz ma‘nosining oʻzgarishi), oldingilar 
(sifatdan otga koʻchirish: oldingi odamlar). Tosh – jism, ot yoki biror narsaning toshib 
ichidan sirtiga chiqishi -fe'l. Ich- (ichki qism) ot, ich (ichiga yutish) -fe'l (polisemiya 
asosida omonim vujudga kelgan). 
Fonetik usul- tilda tovush oʻzgarishi natijasida paydo boʻlgan yangi soʻzlar 
fonetik usul bilan soʻz yasash deyiladi: 
1. Soʻz tarkibida fonetik oʻzgarish orqali: tun-kun, aka-uka. 
2. Urgʻuning oʻrnini oʻzgartish orqali: yangi-yangi. Prof. A.Gʻulomov "Ichki 
oʻzgarish yoʻli bilan soʻz yasash" (Nauchnaya sessiya AN UzSSR, Toshkent, 1947. 338-
392-betlar) maqolasida fonetik usul bilan soʻz yasashni juda qadimgi usul deb hisoblaydi. 
Uni affiksatsiya va kompozitsiya usuli bilan soʻz yasashdan ilgarigi hodisa deb aytadi. A. 
Gʻulomov ichki oʻzgarish faqat tovushlarning oʻzgarishi bilan emas, tovushlarning 
ikkilanishi, tovush tushib qolishi va tovushlarning oʻrin almashtirishi usullari 
boʻlganligini aytadi va quyidagi misollarni keltiradi: koʻz-koʻr, tosh-tesh, aka-uka, siq-
suq tovush almashish usuli; silamoq-siylamoq, oʻt-trava, oʻt-jeloch tovushlarni choʻzish 

---

orqali soʻz yasash; qatiq-qattiq tovushlarni ikkilantirish usuli bilan, sol-ol, togʻa-ogʻa, 
toshmoq-oshmoq tovushlarning birini tushirish bilan; siq-qis, choʻk-koʻch tovushlarning 
oʻrnini almashtirish va h.k.
Prof. S.Usmonov "Soʻz yasash formasi" maqolasida (Nizomiy nomli pedinstituti 
asarlari, 42-tom, Toshkent, 1964, 349-b.) "Turkiy tillarda ichki fleksiya masalasi juda 
munozarali" deb fonetik usul bilan soʻz yasalishiga shubha bildiradi.