O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 19.2. Gimnastika chiqishlarining dasturi
- 19.4. Chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash usuli
- Vqism. TAYYORGARLIGI TURLI DARAJADA BOLGANLAR BILAN OTILADIGAN MASHGULOTLAR XUSUSIYATLARI
- 20.1. Oquvchilarda harakat faoliyatini shakllantirish va takomillashtirish
|
| ||
|
а* |
| |
|
СЗ |
| |
|
-О |
| |
|
о со |
* | |
|
S3 |
m | |
|
S |
| |
|
|
ГЧ | |
|
|
| |
|
| ||
|
о |
| |
|
•п 1-Н |
fN | |
|
|
JC | |
|
с |
я | |
|
|
1—1 | |
|
|
О | |
с
сз
!й •j—t
S3 сз ,C3 С Й
rs
SO
oo
in 00
о
r. h.
in oo
ГЧ f*
OS
OO
m (N
ГЧ
Г»
oo
сз i «-. Q" >>ce Л 32
о B$
«я-a
CQ ^
•c
сз
x>с
сз £?
03
s
сз
с сз
1 03 M сз
X
о «
чо о"
in
CN
SO^
о"
so о"
Ш С* ГО
ГЧ
О
Г*
е.
О
\о
so о4
о
о
•ч
о
го
«Г
«п о4
m
о"
со о
in о"
in о
ш о"
<м
о"
о
го
so о
о
in с?
I ГЧ
о
о"
со о"
ш о
ГЧ
so о"
сп о"
о
in о
in о"
со
.{-4 ^
£ Св <
5 is * 5 я Й
Л
QQ w
© ON
ГЧ оС
CN ON
О© об
о"
ОО ON
03
о
S
СС
"О й СЗ
о*
«н СЗ
S
СЗ
со
—Г • 5
и й с
СЗ сл >, О ГД ~ Ьр
Ё g I
£ J i
аС
> о
ш о"
I ^
XI о
С/1 1-1
in
as
r-1
OS
л д л
. М
rv S ^
С с Я
ш
ОО
чО
чо
in
19-bob. GIMNASTIKA CHIQISHLARI
19.1. Gimnastika chiqishlarining ahamiyati
Gimnastika chiqishlari jismoniy tarbiya bilan sportni targ'ibot va tashviqot qilishning samarali vositasidir. Shahar maydonlarida, o'yingohlarda o'tkaziladigan ommaviy gimnastika chiqishlari umum- xalq bayramlariga aylanadi va u katta siyosiy ahamiyatga ega bo'l- moqda. Ular O'zbekiston xalqining moddiy farovonligi va mada- niy saviyasining oshayotganligini, o'sib kelayotgan yoshlar hamda katta yoshdagilarning jismoniy tayyorgarligini va sport mahorati barkamolligining yorqin ifodasidir.
Gimnastika chiqishlarining tarixi 1882-yilda Chexoslovakiyada o'tkazilgan umumlochinlar slyoti bilan bog'liq. Birinchi marta Praga shahrida ushbu tadbirda 700 dan ortiq sportchi ishtirok etgan.
Sobiq Ittifoqda birinchi marta gimnastik ommaviy chiqishlar 1919-yilda «Bceo6y4»ning sport bayrami erkin mashq va figurali yurishlar bilan boshlangan. Keyinchalik gimnastik chiqishlar — bayramlar doimiy bo'ldi.
Hozirgi kunda O'zbekistonda o'tkaziladigan hamma tantanali kunlarni nishonlash gimnastik chiqishlarsiz o'tmaydi. Bunda ming- minglab maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyalanuvchilari, o'quvchilar, talabalar, san'at ustalari va sportchilar ishtirok etishadi.
Gimnastika chiqishlari va unga tayyorgarlik ko'rish qatnashuv- chilarning o'ziga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ayrim hollarda gimnastika chiqishlariga ilgari sport sho'balarida shug'ullanmagan yoshlar jalb qilinadi. Chiqishlarga tayyorlanish rejasidagi muntazam jismoniy mashq mashg'ulotlari qatnashuvchilarga bunday mashg'u- lotlarning foydasini bevosita ko'rsatadi va ularni zaruriy talabga aylan- tiradi. Bunday marosimlar tugagach, gimnastika va sportning boshqa turlari bilan shug'ullanish istagini bildiruvchilar (ko'proq gimnastika chiqishlari ishtirokchilari orasidan) ko'payadi.
Ommaviy gimnastika chiqishlarining jamoalik tamoyili ayrim ishtirokchilarning boshchilik rolini mustasno qiladi. Agar gimnast o'z harakatlarini sheriklari bilan moslab bajarmasa, uning ham, jamoaning ham harakatlari mazkur sport chiqishida muvaffaqiyat keltirmaydi. Shunday qilib, gimnastik chiqish ishtirokchilarida jamoa oldida o'z burchini his qilish, o'rtoqlik va mas'uliyat hissini tarbiya- lash uchun qulay sharoit yaratiladi.
19.2. Gimnastika chiqishlarining dasturi
Gimnastika chiqishlarining muvaffaqiyati ko'p jihatdan ularning jozibadorligiga bog'liq. Bunga esa yaxlit chiqishlarni va uning qismlari ssenariysini qiziqarli qilib o'ylab qo'yish, musiqani to'g'ri tanlash, chiqishlarni badiiy bezash, barcha mashqlarni va qayta saflanishlarni xatosiz bajarish, chiqishlarning har bir ko'rinishini optimal davom ettirish orqali erishiladi.
Muvaffaqiyatli chiqishning muhim omillaridan yana biri ishtirokchilarning yetarli darajada yuqori sport tayyorgarligini namoyish qilishidir. Uni tashkil qiluvchi asosiy elementlari: gimnastika chiqishlari, ommaviy erkin mashqlar, akrobatika mashqlari, maxsus tuzilmalar va gimnastika jihozlaridagi mashqlar, yakkaxon chiqishlar, ommaviy saflanishlar va piramidalar, fon harakatlari, chiqib ketishlar.
Chiqishlar. Ishtirokchilarning chiqishi — gimnastika chiqishi- ning boshlanishidir. Bunday chiqishning muvaffaqiyati, chiqish qanchalik yaxshi tayyorlanganligi va bajarilishiga bog'liq bo'ladi. Yangi va kutilmagan elementlarning bo'lishi, chiqishning a'lo darajada bajarilishi tomashabinlarga ko'tarinki ruh bag'ishlaydi.
Agar maydoncha har tomondan tomosha qilinsa, chiqishda ishtirokchilarning saf tekisligini saqlashi muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Bunga erishish uchun ishtirokchilarning har to'rt qadamdan keyin chiqishi tavsiya qilinadi. Bu holda belgilar orasidagi masofa ishtirokchilarning tarkibiga bog'liq holda 240—280 sm bo'lishi kerak (184, 185, 186-rasm).
о о о о
о о о о
о о о
о о о о
о о о о
i
о о о о
о о о о
о о о о
о о о о
о о о о
184-г asm. 185-rasm. 186-rasm.
Agar harbiy namoyishlardagi singari chiziq bo'ylab chiqish
usuli qo'llanilsa, bu natijaga osonroq erishish mumkin, bunda ket-
ma-ket qator yetakchilari o'z joylarini oxirgi bo'lib emas, balki birin-
chi bo'lib egallashadi (187,188-rasm).
о о о о о
о о о о о
о о о о о
о о о о о
о о о о о о о о о о
-4—
о о о о о
о о о о о
о о о о о
о о о о о
187-rasm. 188-rasm.
Gimnastika chiqish ishtirokchilarining zich ketma-ket qatordan
birin-ketin perimetr bo'ylab yugurib, o'z joylarini siyraklashgan
ketma-ket qatorga egallashi, benuqson tekis bo'lib turish imko-
nini beradi (189-a, b rasm).
Wl//
m
//l\\
a b
189-rasm.
Erkin mashqlar. Har qanday gimnastika chiqishining dasturida erkin mashqlarga muhim ahamiyat beriladi.
Erkin mashqlarning mazmuni ham tasviriy, ham tematik ma'noda (sport, o'yin, ertak, xalq marosimi, mehnat jarayoni va h.k.) bo'lishi mumkin. Tematik bo'lganda mavzuni yoritish uchun sport anjomlari (mayda sport jihozlari, langarlar, bayroqchalar, tasmalar va h.k.lar) xizmat qilishi mumkin. Gimnastika anjomla- rining qo'llanishi chiqish ishtirokchilari yetarli darajada sport tay- yorgarligiga ega bo'lmaganda zarur bo'ladi.
Chiqishlarning xilma-xilligini kuchaytirish uchun shunday erkin mashqlar to'plamini tuzish tavsiya etiladiki, unda ishtirokchi- larning ommaviy chiqishlarida bir vaqtning o'zida turli mashqlarni bajarishlari mumkin bo'lsin.
Akrobatika mashqlari. Tomoshabinlarning akrobatlar (sakrov- chilar, kuch va aralash juftliklar, guruhiy mashqlar qatnashchilari) chiqishiga bo'lgan qiziqishi ular bajaradigan mashqlarning harakat- chanligi va aql bovar qilmaydigan (birinchi ko'rinishda) chaqqonlik
va jasurlik bilan bajarilishiga bog'liq. Murakkab sakrashlarning moslab bajarilishiga erishish uchun juda ko'p vaqt talab qilinadi, shuning uchun chiqishni sahnalashtiruvchi dasturni soddalash- tirishga majbur bo'ladi yoki moslab bajariladigan sakrash mashq- laridan voz kechadi.
Gimnastika jihozlari va maxsus yog'och konstruksiyalarda bajariladigan mashqlar. Bu mashqlar tomoshabinlarda katta qiziqish uyg'otadi. Afsuski, hamma gimnastika jihozlarida ham murakkab siltanish mashqlarini moslab bajarib bo'lmaydi. Xususan, yakka- cho'plarda, halqalarda xotin-qizlar qo'shpoyasida ommaviy chiqish- larni tayyorlash amalda mumkin emas.
Yakkaxon mashqlar. Gimnastika chiqishlari dasturiga, odatda, puxta tayyorlangan yakkalikda bajariladigan mashqlar kiritiladi. Repetitsiya paytlarida esa chiqishlar dasturida unga o'rin ajratilsa, ayrim hollarda qayta ко'rib chiqilishi mumkin, eng muhimi — yakka ijro vaqtida ishtirokchilar asosiy tarkibining roli belgilanadi.
Ommaviy saflanishlar va piramidalar. Gimnastik chiqish qatnashchilari yuzalik ifodalarni, masalan, O'zbekiston Respublikasi gerbini, o'zbek xalqining qahramonona mehnatini aks ettiruvchi piramidalarni ifodalashlari sport bayramining g'oyaviy asosi hisoblanadi. Shunday ommaviy saflanishlar katta g'oyaviy ahamiyatga ega. Shunga qaramay ularga tayyorlanishga katta e'tibor berib, ko'p vaqtni talab qilmaydi.
Fon harakatlari. Maydonchaning to'riga, odatda, sun'iy to'siq bayroqlar, qiyiqchalar, gullab turgan bog' va h.k.lar o'rnatiladi. Fon harakatlari gimnastik chiqishlar bilan birga bajariladi, bu esa jozibadorlikni oshiradi. Ularni tashkil qilish uchun minbarning qarama-qarshi tomonida ishtirokchilarning maxsus guruhi bayroqchalar bilan joylashadi, ular gimnastik chiqish davomida ushlab turgan panno ranglarini almashtirib turgan holda raqam, so'zlar, nishonlar, haykal shaklidagi tasvirlar va h.k.larni ko'rsatishadi.
Chiqib ketish. Chiqish qatnashchilarining maydondan chiqib ketishi aniq, qisqa vaqt iphida va ko'tarinki ruhda o'tishi kerak.
19.3. Musiqa jo'rligi
Gimnastika chiqishlarini, balet spektakli singari, musiqa jo'r- ligisiz o'tishini tasawur qilib bo'lmaydi. Gimnastik chiqish qatnashchilarining harakatlari musiqa bilan o'zaro birikib ketib, yaxlit birlikni tashkil qiladi.Musiqa gimnastika chiqishlarining ma'naviy tomonini kuchaytiradi va tushunarli qiladi, shu bilan birga, emo-
Qatnashuvchilar kiyimining nusxalari tayyorlab qo'yiladi.
Saflanishlar va qayta saflanishlarning chizmalari tuziladi.
Alohida chiqishlar uchun musiqa tanlanib, yaxlit musiqa das- turi tuziladi.
Erkin mashqlarni tuzish. Erkin mashqlarni tuzish uchun quyi- dagilar bajariladi:
tanlab olingan musiqa asarini o'rganish;
murakkab elementlarni yoki tematik harakatlarni tanlab olish, keyin esa musiqa jo'rligi asosida ularning ketma-ketligini aniqlash;
yaxlit mashqlarni tuzish (sinov guruhda sinab ko'rib tuzgan ma'qulroq);
repetitsiyalar rejasini tuzish. Rejada kim repetitsiya qildirishi, kimni repetitsiya qildirish, qayerda va qachon repetitsiya qilinishi ko'rsatilishi kerak.
Bir repetitsiya kunida, hatto qisqa vaqtli to'xtab qolishlarni mustasno qilish uchun ishtirokchilarni turli xarakterdagi faoliyat bilan jalb qilish imkonini topish zarur. Butun chiqishga tayyorla- nishni bosh repetitsiyadan bir necha kun oldin yakunlash kerak.
tsional zavq berishning ko'pgina qismini o'z zimmasiga oladi. Shuning uchun musiqa asarlarini gimnastika chiqishlarining butun mazmuni singari puxta va o'ylab tanlash zarur.
Musiqa asarlarini tanlaganda quyidagilarni:
musiqa materiali chiqishlar bag'ishlangan bayram mavzusiga mos kelishini;
musiqaning sifati san'at asari darajasida bo'lishi lozimligini, tomoshabinlarga manzur bo'lmagan, qayta-qayta ijro etilgan musiqa asarlari ularda salbiy his-tuyg'u qo'zg'atishi mumkinligini;
musiqa mazmuni chiqish qatnashchilari harakatiga mos kelishini hisobga olish zarur. P.I. Chaykovskiyning «Oq qush ko'li» baletiga yozilgan musiqa ijrosi qanchalik ajoyib bo'lmasin, bu musiqa jo'rligida, masalan, gimnastika qo'shpoyasida qo'llarda tik turishni ijro etish to'g'ri kelmaydi. Bunday uyg'unlik tomoshabinga zavq bag'ishlay olmaydi;
bajarish sur'ati. Musiqa jo'rligini tanlaganda ayrim musiqa asarlarining ijro etish sur'ati o'zgartirilganda badiiy qimmatini yo'qo- tishini;
hisobning aniq va bir me'yorda bo'lishi. Ayrim qismlari hisob o'lchovining (liga, fermata, sinkopa) o'zgartirilib ijro etiladigan musiqa asarlarini ommaviy gimnastika chiqishlari uchun qo'llab bo'lmasligini;
musiqa dasturining janr va o'ynoqilik jihatdan farq qilishi. Buni chiqishlar bir necha ko'rinishdan iborat bo'lganda, ular faqat- gina 4—5 daqiqadan davom etgan hollarda hisobga olish zarur.
19.4. Chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash usuli
Repetitsiyadan oldin tayyorgarlik bosqichi quyidagilarni nazarda tutishi:
Boshlang'ich ma'lumotlarni aniqlash. Chiqishlar dasturini ishlab chiqishdan oldin chiqishlarning maqsadini, qatnashchilar tarkibi (soni, jinsi, yoshi, sport tayyorgarligi)ni, chiqish joyining moddiy bazasini, chiqish muddatini aniq bilishi zarur.
Sahnalashtirish. Bu tayyorgarlik bosqichining eng mas'uliyatli va ko'p mehnat talab qiladigan qismi bo'lib, buning natijasida chiqishlarning umumiy ko'rinishi (chiqish, saflanish, mashqlar va h.k.lar) belgilanadi va shu bilan birga, zarur bo'lgan vosita— jihoz, anjomlar aniqlanadi, shuningdek, tabrik va diktor matnlari tayyorlab qo'yiladi.
Vqism. TAYYORGARLIGI TURLI DARAJADA BO'LGANLAR BILAN O'TILADIGAN MASHG'ULOTLAR XUSUSIYATLARI
20-bob. MAKTABDA O'TILADIGAN ASOSIY GIMNASTIKA MASHG'ULOTLARI
Maktabda jismoniy tarbiya turli vositalar orqali amalga oshiriladi. Bu vositalarning eng muhimlaridan biri asosiy gimnastika hisoblanadi. Asosiy gimnastikaga xos xususiyatlar shu bilan izohlanadiki, bu xususiyatlar gimnastikani hamma yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi uchun mos va samarali vositaga aylantiradi.
Asosiy gimnastika o'quvchilarning barcha organ va tarmoqlari kamolotga yetishiga, ularning sog'lig'ini yaxshilashga, hayotiy fao- liyatini oshirishga va maktab o'quvchilarida to'g'ri qomat hamda harakat funksiyalarini shakllantirishga qaratilgan.
20.1. O'quvchilarda harakat faoliyatini shakllantirish va takomillashtirish
O'quvchilarning jismoniy tarbiyasi vazifalarini muvaffaqiyatli hal qilish uchun ulardagi harakat faoliyatining rivojlanish sharoitini har tomonlama o'rganish zarur. Odamning harakat funksiyasi biologik va pedagogik omillar ta'sirida shakllanadi. Biologik omil bolalar va o'smirlarning yosh xususiyatlari bilan bog'liq bo'lib, ularning harakat funksiyasiga ancha ta'sir ko'rsatadi.
Bolalarda harakat analizatori bir necha yillar davomida tako- millashib boradi. Yetti yosh rivojlanishda burilish davri — erkin harakatlarning shakllana boshlash va markaziy asab tarmog'ida uyg'unlashish mexanizmlarining takomillashish davri hisoblanadi.
Yetti yoshdan o'n to'rt yoshgacha bo'lgan bolalarda harakat analizatorining faol rivojlanishi sodir bo'ladi. 13—14 yoshga kelib, harakat analizatori rivojlanishining eng yuqori darajasiga ko'tariladi.
Fiziologik ma'lumotlar bolalarning yoshi ulg'ayishi bilan katta yarimsharlar qobig'ining funksiyasi va ayniqsa, differensiyali tormozlanish (to'g'ri harakatlararo o'xshashlik va tafovutni ajrata olish qobiliyati) tez rivojlanishini tasdiqlaydi. Katta yarimsharlar qobig'ining funksiyasi 13—14 yoshdagi o'smirlarda 8—9 va 10—12
288
yoshdagi bolalarga nisbatan yaxshi rivojlangan bo'ladi. Markaziy asab tarmog'i va asab-mushak apparatining fiinksional imkoniyatlari oshadi, mushaklarning og'irligi va hajmi oshadi, nisbiy kuchning o'ta oshishi kuzatiladi.
Biologik yetuklik pasport yoshiga to'g'ri kelmaydi. Tengqur o'smirlar har xil jinsiy yetuklik darajasida bo'lishi mumkin. Bu farq 1—1,5 yil bo'lishi mumkin, jinsiy yetuklik esa 12 dan 15 yoshgacha davom etadi. Bu davr o'smirlarning harakat faoliyatiga ancha ta'sir qiladi, chunonchi, bunda harakat koordinatsiyasining buzi- lishi kuzatiladi, mehnat qobiliyati sustlashadi.
Akseleratsiya ham harakat funksiyasining shakllanishiga ta'sir ko'rsatadi. Tana qismlarining tez o'sishi jismoniy rivojlanishga va koordinatsiya faoliyatiga katta ta'sir ko'rsatadi.
Bolalar va o'smirlar harakat funksiyalarini shakllantirishda biologik omillarni hisobga olish zarur. Biroq harakat yetukligi yoshga bog'liq tarzda o'z-o'zidan paydo bo'lmaydi. U atrof-muhit ta'siri hamda harakat faoliyatining rejimi bilan o'zaro chambarchas aloqada rivojlanadi va takomillashadi.
Demak, harakat faoliyatini shakllantirish va takomillashtirishga pedagogik omilning asosiy tomonlarini amalga oshirish orqali erishish mumkin.
Yüklə 1,44 Mb.
Dostları ilə paylaş:
