Endoplazma tarmoqlari yoki endoplazma retikulumi kishik kanalshalar yoki sharshalar shaklida sitoplazmada suzib yurgan membranalar yig’indisidir. O’zlarining keng membranalik yuzasi tufayli ular lipidlar, uglevodlar va boshqa moddalarni sintez qiluvshi fermentlar tizimini o’zlariga bog’lab oladilar.
Ribosomalar sitoplazmada joylashgan bo’lib, yoki membranalar sathiga yopishgan holda (faol vaqtda) yoki sitoplazma suyuqligida suzib yurishadi. Ko’pshilik ribоsomalar
sharsimon bo’lib, ularni kattaligi bor-yo’g’i 15-35 nm ni tashkil etadi. Ribosomada oqsil biosintezi amalga oshadi. Ribosoma tarkibiga ribonukleoproteidlar, y’ni RNK va oqsil kompleksi kiradi. Ribosomalar soni hujayraning yoshi va uning o’sish sharoitiga bog’liq bo’ladi.
Mitoxondriylar faqat eukariot organizmlarda ushraydi. Ular nisbatan kattaroq, sho’zinshoq yoki egriroq tuzilishga ega bo’lgan organoiddir. Mitoxondriylarni hajmi har xil bo’ladi. Ular, ikki membranadan iborat qobiq bilan qoplangan bo’ladi. Membranalar oralig’ida suvsimon suyuqlik joylashgan. Ishki membranalar katta qatlamlar - kristlar tashkil qilib, bu kristlar membranalarni umumiy yuzasini biroz kengaytiradi (4rasm). Membranalar tarkibida polifosfatlar, RNK va DNK borligi aniqlangan, bundan tashqari faqatgina o’zlariga xos bo’lgan ferment tizimiga ham ega. Mitoxondriylar hujayra ishidagi avtonom organoid bo’lib, o’zisha ko’paydi va o’ziga xos bo’lgan oqsil moddalarini ajratib turadi. Mitoxondriylarni ishki membranasi yuzasida, elektronlar almashinuvi jarayonida qatnashuvshi maxsus qismshalar mavjud. Ishki membranada esa ushkarbon kislotalarining oksidlanish reaksiysi (Krebs sikli ham deb ataladi) o’tib turadi. SHunday ekan, mana shu joyda hujayraning o’sishini kerakli moddalar va energiy bilan ta’minlab turuvshi reaksiylarning ko’pshiligi amalga oshiriladi.
4-rasm.
Dostları ilə paylaş: |
