O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
Suv resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlash va suvga haq to’lashni
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.8. Suv resurslaridan foydalanish samaradorligini aniqlash va suvga haq to’lashni
tashkil etish Mavjud adabiyotlarda suvdan foydalanish samaradorligini yaqqol va lo’nda qilib tushuntiradigan ko’rsatkichlarni takomillashtirish orqali va sug’oriladigan yerlardan foydalanish samaradorligini mukammal ko’rsatadigan ko’rsatkichlarni ishlab chiqish ustida harakat qilingan. Bundan tashqari hozirgi paytda xo’jaliklarga yetkazib berilayotgan suvga iqtisodiy asoslangan baho o’rnatilmaganligi uchun suvni deyarli tekinga berilishi undan foydalanishning samaradorligini oshirishga yo’l qo’ymasligi ko’rsatilgan. Shuning uchun ham ushbu mavzuda suvni manbada tashkil qilish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni alohida hisobga olish manbada tashkil qilingan suvning tan narxini, suvni xo’jaliklar chegarasigacha yetkazib berish tannarxini va nihoyat suvdan foydalanuvchi xo’jaliklar ichida sug’orishni tashkil etish tannarxini aniqlash yoritilgan. Mavzuning oxirgi qismida har bir m 3 suvning iqtisodiy bahosi va uning ikki stavkalik sotish bahosini belgilash haqida fikr bildirilgan. Mamalakatimiz sahro va cho’lga mansub «Arid» mintaqasida joylashgani sababli bu yerlarda yashovchi halqlarning hayotiy faravonligini, turmush-darajasini asosan suv bilan ta’minlashiga bevosita bog’liqdir. Qishloq xo’jalik mahsulotlarining deyarli hammasi sug’oriladigan yerlarda ishlab chiqariladi, shuning uchun ham arid mintaqasida suvning ahamiyati beqiyosdir. Umuman olganda bu mintaqada suvsiz dehqonchilikni rivojlantirib bo’lmaydi. Bizning mamlakatimizda suvning ahamiyati benihoya katta bo’lishiga qaramasdan, uning qadriga hamisha ham yetavermaymiz, sababsiz suv isrofgarchiligiga tez-tez yo’l qo’yaveramiz. Suvni tejab sarflaydigan sug’rish texnikasini va texnologiyasini ahyon- ahyonda qo’llaymiz. Dehqonchilikdagi sug’orish texnologiyasi bundan ming yillar burun ham egatlar orqali amalga oshirilardi, hozir ham xuddi shunday. Dehqonchilikda ilg’or hisoblangan AQSh, Isroil kabi davlatlarda paxta dalalarida tomchilatib sug’orish usullarini qo’llash hisobiga har-bir gektar yerga 2-3 ming m 3 sarflayotgan bir vaqtda biz 10 ming m 3 va undan ham ko’proq suv sarflaymiz. Hozirgacha sug’oriladigan dehqonchilikda suvdan foydalanish samaradorligini aniqlashning takomillashgan aniq uslubini ham ishlab chiqqan emasmiz. Samaradorlikni aniqlashda quyidagi bir qator uslublardan foydalanib kelmoqdamiz. Sug’orish tizimining foydali ish koeffitsiyenti. Wм Wд ФИКт Bunda FIKm-sug’orish tizimining foydali ish koeffitsiyenti. W d -sug’oriladigan dalaga yetkazib berilgan suvning hajmi. Wm –manbada sug’orish uchun olingan suvning hajmi. Mazkur formula orqali birdaniga butun sug’orish tizimining foydali ish koeffitsiyenti aniqlaydigan bo’lsa, xo’jaliklararo va xo’jaliklar ichki sug’orish tizimlarining samaradorligini aralashtirib yuborgan bo’lamiz. Natijada samaradorlik koeffitsiyenti bir muncha noto’g’ri chiqadi. Shuning uchun xuddi shu formuladan foydalanib alohida xo’jaliklararo va ichki sug’orish tizimining samaradorligi koeffitsiyentini topib, keyin har ikkalasini ko’paytirish orqali umumiy sug’orish tizimidan foydalanish samaradorlik koeffitsiyenti quyidagicha topiladi. ФИКит ФИКхт ФМКт : Bunda FIKxm-xo’jaliklararo sug’orish tizimining foydalanish koeffitsiyenti. FIKit-ichki sug’orish tizimining foydali ish koeffitsiyenti. Suvdan foydalanish samaradorligini aniqlashda faqat xo’jaliklararo va ichki xo’jalik kanallarida yo’qotilgan suvni aniqlash bilan chegaralanadigan bo’lsak, suvdan foydalanish samaradorligini to’liq aniqlay olmaymiz. Bizning fikrimizcha yo’qotilgan suvning umumiy hajmini aniqlashda quyidagi formula qo’proq mos keladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|