O‘zbekiston respublikasi
Yüklə 0,8 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- t. yoriqda
- 2.1.1 Etil bromid
- 2.1.3. Etil iodid
- Iodoform
|
sov. katal
СН4 (Cl) СН3 + HCl CL 2 t. yoriqda сн5 сн2сі +На Spirt molekulasida gidroksilning galogenga almashinishi quyi- dagi jadvalga muvofiq sodir bo‘ladi: ROH + HX RX + H2O (bu yerda X - galogen Cl, Br, J) ROH + PCl ^ RC + POCl3 + На 3ROH + PJ3 ^ 3RJ + H3P04 Galogenning kelib qo‘shilish reaksiyasi past haroratda va hech qanday tashqi ta’sirsiz amalga oshadi: R - CH = CH - R' + Br R - CH -CH - R' a I Br Br va radikal yoki ion xarakterga (mexanizmga) ega bo‘lishi mumkin. Iod - hammadan oson qo‘shiladi, xlor esa eng qiyin qo‘shiladi. Vodorod galogenidlarning qo‘shilishi galogenlarning qo‘shi- lishiga qaraganda sustlik bilan sodir bo‘ladi. Vodorod iodid eng oson qo‘shilgani holda vodorod xlorid birmuncha qiyinchi- lik bilan qo‘shiladi. Alkenlar bilan vodorod galogenlar orasidagi reaksiyalarga (Markovnikoz qoidasiga muvofiq) vodorod atomi atrofida vodorod atomlari eng ko‘p bo‘lgan (ya’ni yuqori darajada gidrogenlargan) uglerod atomiga borib qo‘shiladi: 2.1.1 Etil bromid Reaktivlar: Etil spirt (96% ni) - 40 ml Kaliy bromid - 60 g Sulfat kislota (konts.) - 45 ml. Kalsiy xlorid yoki suvsiz natriy sulfat. Etil bromid etil spirt tarkibidagi gidrooksidning bromga alma- shinishi natijasida hosil bo‘ladi. Asosiy reaksiya: С2Н50Н + HBr ^ С2Н5Вг + Н20 Reatsiya quyidagi bosqichda bilan sodir bo‘ladi: KBr + H2s04 ^ KHSO4 + HBr 141
Sig‘imi 300 ml bo‘lgan yumaloq tagli kolbaga spirt solib, uning ustiga 35 ml suv qo‘shiladi. Kolbadagi suyuqlikning muttasil aralashtirilgan hamda sovitilgan holatda kolbaga kon- sentirlangan sulfat kislota solinadi. Aralashma xona haroratiga qadar sovitilgach, unga oz-ozdan kaliy bromid qo‘shiladi. Kolbani egik nay vositasida uzun sovitgichga ulab, sovitgichning oxiriga alonj-nay qo‘yiladi. Etil bromid nihoyatda uchuvchan bo‘lganidan, bug‘lanish sababini uning yo‘qolishini kamaytirish maqsadida etil bromidni muzli suvga yig‘iladi. Buning uchun etil bromid yig‘ilishi kerak bo‘lgan idishga (yig‘gichga) ozgina suv solib, bu suvga bir necha muz parchalari tashlanadida, alonj-nay uchini shu suvga botirib qo‘yiladi. Kolbadagi reaksion aralashma qum hammomida yoki berk elektr plita ustida isitiladi. Natijada, etil bromidning moysimon tomchilari muzli suvga tushib, idish tubiga cho‘ka boshlaydi. Isitish etil bromidning eng oxirgi tomchisi tushguncha davom ettiriladi. Agar kolbadagi reaksion aralashma kuchli ravishda ko‘pira boshlasa, isitish qisqa vaqtga to‘xtatiladi. Reaksiya tugaganidan keyin xomaki etil bromid (yig‘gichdagi suv ostidagi modda) ajratuvchi voronka yordamida suvdan ajratilib, sig‘imi 50 ml bo‘lgan tekis tagli quruq kolbaga solinadi: so‘ngra kalsiy xlorid yoki suvsiz natriy sulfat yordamida quritiladi. Nihoyat etil bromidni batamom tozalash uchun uni Byurs kolbasiga solib, suv hammomida isitib haydaladida, muzli suvga botirilgan idishga yig‘iladi. Etil bromid 35 - 40°C oralig‘ida haydaladi, uning asosiy qismi 38-39°C haydaladi. Reaksiya uchun 45 g atrofida bo‘ladi. 142 1-rasm. Etil bromid olish uchun qo‘llaniladigan qurilma. 1.1.1. Butil bromid Reaktivlar: Normal butil spirt - 46 ml. Kaliy bromid - 75 g. Sulfat kislota (konts) - 50 ml. Kaliy xlorid, suvsiz natriy sulfat. Butil bromid hosil bo‘lish reaksiyasi quyidagi keltirilgan. tenglamalarga muvofiq ravishda boradi. Asosiy reaksiya: CH3- CH2 - CH2 - CH2 - OH + HBr ^2 CH3- CH2 - CH2 - CH2 - Br + H2O Bu reaksiya quyidagi bosqichlar bilan sodir bo‘ladi: KBr + H2SO4 ^ KHSO4 + HBr C4H9 OH + HOSO3 ^ S4H9OSO3H + H2O C4H9OSO3H + HBr ^ C4H9Br + HSO4 Yonaki reaksiyalar: s4H9OsO3H + C4H9OH C4H9OH HO H2SO4 C4H9OH C4H9OSO3H ^ CH3 - ^ C4H9OC4H9+H2SO4 C4 H9 O C4 H9 CH2 - CH = CH2 + H2SO4 Sig‘im 0,5 l bo‘lgan yumaloq tagli kolbaga butil spirt solib, uning ustiga / kolbani sovuq suv bilan sovitib turgan xolatda) muttasil chayqatib turib, 70 ml suv va konsentrlangan sulfat kislota solinadi (1-rasm). Aralashma xona haroratiga qadar 143 sovitiladi; so‘ngra unga nihoyatda yaxshi maydalangan kaliy bromiddan (chayqatib turgan holda) oz-ozdan qo‘shiladi. So‘ngra, kolbaga (qaynash bir tekisda sodir bo‘lishi uchun) mayda tosh yoki kapillarlar tashlanadi; kolbani egik nay vosi- tasida sovitgichga ulanadi; sovitgich oxiriga alonj-nay o‘rna- tiladi. Bundan keyin kolbani plita ustida qizdirib, reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddani yarmiga qadar sovuq suv solingan konussimon yig‘gichga yig‘iladi. Butil bromidning moysimon tomchilari yig‘gichga tushmay qolsa, reaksiya tugagan hisoblanadi. Shundan keyin yig‘gichdagi suvning ko‘pchilik qis- mi to‘kib tashlanadi. Qolgan qismi butil bromid bilan birgalikda ajratuvchi voronkaga solinadi; butil bromid suvdan ajratiladi va quruq kolbaga joylanadi. So‘ngra butil bromidni kichikroq Byurs kolbaga solib haydaladi; mahsulot quruq kolbaga yig‘iladi. Uning 90-108°C oralig‘ida qaynaydigan fraksiyasi yig‘ib olinadi. Reaksiyaning unumi 50-55 g. 2.1.3. Etil iodid Reaktivlar: Etil spirt/ absolut./ - 17 ml. Yod - 32 g. Qizil fosfor - 3.1 g. Kalsiy xlorid, natriy bisulfit. Etil iodid hosil qilish uchun spirt bilan fosfor (III) - iodid. orasidagi reaksiyadan foydalaniladi: C2H5OH = PJ3 3 C2H5J + H3PO3 2-rasm Etil iodid hosil qilish uchun ishlatiladigan qurilma. 144 Fosfor; (III) iodid reaksiya vaqtida quyidagi tenglamaga muvofiq o‘z-o‘zicha hosil bo‘ladi: 2P + 3J2 ^ 2 PJ3 Sig‘im 100-150 ml bo‘lgan yumaloq tagli kolbaga fosfor va spirt solinadi. Kolbadagi suyuqlik chayqatilib turgan holatda kolbaga yaxshi maydalangan iod oz-ozdan qo‘shiladi (bu vaqtda kolba sovitilib turadi). So‘ngra kolba qaytarma sovitgichga ulanadi va kolbadagi aralashma suv hammomida 2 soat qizdiriladi. Modda xona haroratiga qadar sovitilganidan keyin qaytarma sovitgich o‘rniga oddiy sovitgich qo‘yib, etil iodidni (qaynab turgan suv hammomida qizdirib) haydaladi. Ish oxirigacha suv hammomini olib qo‘yib, uning o‘rniga asbest to‘r qo‘yib, kolbani gaz alangasida qizdiriladi. Yig‘gichda etil iodidga aralashgan holda ozgina iod va spirt mavjud bo‘ladi. Shu sababdan distillyat jigarrang tusga kiradi. Spirtni yo‘qotish uchun etil iodidni ajratuvchi voronkada distillangan suv bilan ikki marta yuvib olinad. Iodidni yo‘qotish uchun o‘sha suvga ozgina natriy bisulfit qo‘shiladi. So‘ngra etil iodid suvdan ajratilib, suvsiz kalsiy xlorid ustida quritiladi. Nihoyat, uni kichikroq Byurs kolbasiga solib, past alangada haydab tozalanadi. Reaksiya unumi 30 g ga yaqin. Etil iodidning qaynash harorati 72°C ga teng. Iodoform Reaktivlar: Kristallik iod - 2,5 g. Kaliy karbonat - 3,0 g. Etil spirt - 5 ml. Iodoform hosil qilish uchun ishqoriy muhitda iodni etil spirt bilan reaksiyaga kiritiladi. Reaksiyalar sxemasi: K2CO3 + 2H2O ^ 2 KOH + H2CO3 2KOH + J2 ^ KJO + KJ + H2O O CH3CH2OH + O ^ CH3 - C \ 3 2 3 H 145 Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||