O`zbekiston respublikasi

«Alpomish» dostoni ikkinchi jahon urushi yillarida ham o`rganildi. Buning 
natijasi o`laroq 1947 yilda V. M. Jirmunskiy va H. Zaripovlarning «O`zbek xalq 
qahramonlik eposi» nomli ulkan tadqiqoti Moskvada rus tilida bosilib chiqdi.
XX asrning 50-yillari boshida «Alpomish» dostoni yuzasidan munozaralar 
boshlanib ketdi. Dostonga zo`rma-zo`raki ayb qo`yildi: zamonasozlik qilib feodal 
sinflar manfaatini ulug`lovchi asar sifatida talqin etildi. 1956 yilda Markaziy Osiyo 
bo`yicha doston yuzasidan Toshkentda hududiy kengash o`tkazildi. Bu kengashda 
«Alpomish» haqiqiy xalqchil asar ekanligi, unda zararli g`oyalari yo`qligi ilmiy 
jihatdan asoslandi. «Alpomish» dostonida o`zbek xalqining xalq sifatida shakllanish 
tarixi o`z ifodasini topgan. Olimlarning ta`kidlashlaricha, mazkur asarda 
markazlashgan davlatning shakllanish jarayoni aks etgan.
«Alpomish» dostonida Markaziy Osiyoda yashagan xalqlarning mifologik 
dunyoqarashlari ildizi ham namoyon bo`ladi, deb bemalol aytish mumkin. 
Dostondagi ot, tuya, g`oz, yoy, o`q, tush kabi detallar fikrimizning dalilidir. Asar 
qahramonlarining nomlanishida ham mifik dunyoqarash belgilari ko`zga tashlanadi. 
Xususan, Boybo`ri-katta bo`ri (Oq bo`ri), Boysari-katta tepa (Oq tepa), Alpomish-
ulkan bahodir, Qaldirg`och - Olloh va inson o`rtasidagi vositachi qush, Barchin-
yovvoyi o`rdak, Kuntug`mish-kun farzandi kabi ma`nolarni anglatadi. Hatto Kashal-
Qalmoq yurtining shohi Toychixon ismining tarixini taniqli olim V. M. Jirmunskiy 
mug`ul tilidagi «Shahzoda» ma`nosini anglatgan so`zdan olinganligini ta`kidlaydi. 
Shuning uchun ham aytish mumkinki, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I. 
Karimovning 1998 yil 13 yanvar’ kuni «Alpomish» dostonining 1000 yilligini 

---

61 
nishonlash haqida imzo chekkan Farmon ayni vaqtida chiqarilgan edi va bu ma`naviy 
boyligimizni o`rganish sohasida qo`yilgan ulkan qadam bo`ldi. Kuzatishlar shuni 
ko`rsatadiki, «Alpomish» dostonining paydo bo`lishi va shakllanishi 1000 yildan 
ham qadimroq tarixni o`z ichiga oladi. Bu fikrni quyidagi xulosalar asosida 
dalillaymiz: 
Dostonda «Alpomish»ning xususiyatlari sifatida «Avesto»dagi Mitraning 
qilich kesmas, o`q o`tmas, o`tda yonmas fazilatlari mujassamlashgan.
Qalmoq elining alplari o`z yurtlariga taqdir taqozosi bilan ko`chib kelgan 
Barchinoyga sovchi bo`lar ekanlar: «Yo barimizga teg, yo birimizga teg» degan 
taklifni aytadilar. Bir ayolning bir necha erkak bilan bitta oilada yashash tartibi 
Markaziy Osiyoda eradan avvalgi V-VI asrlar bilan belgilanadi.