O'zbekiston respublikasi

6.4. Bozor konyunkturasini prognoz qilish usullari

Bozor konyunkturasini prognoz qilishda konyunkturani hech qa- chon bir xil bo‘lmasligini e’tiborga olish kerak. Yangi hodisalar, omillar va tendensiyalar, asosiy konyunkturani tashkil etuvchi omillar ta’sirining kuchliligi va yo‘nalishi o‘zgarishi doimiy ravishda konyunkturaning rivojlanishiga o ‘ziga xos ta’sirlami tahlil qilish kerak bo‘ladi.

Prognozlash - bu kelajak haqidagi oldingi va hozirgi ma’lumotlarga va umuman tendensiyalar tahlili asosida taxmin qilish jarayonidir. “Prognozlash bu kelgusidagi hodisalaming ehtimolligi, ro‘y berishi mumkinligi to‘grisida m a’lumot berish uchun bizdagi mavjud axborot, ya’ni, taxminlar, modellar, aniq maTumotlardan foydalanishni o ‘z ichiga oladi”33. Prognoz qilish uslublarini har qanday obyektga uning farq qiluvchi xususiyatlarini inobatga olmasdan, umumlashtirilgan holda

32. 
    G.ElliottC. W.J. GrangerA. G. Timmermann, Handbook o f Economic Forecasting: Volume 1 (North-Holland is animprint o f Elsevier Radarweg 29, PO Box 211, 1000 AE Amsterdam, The Netherlands The Boulevard, Langford Lane, Kidlington, Oxford 0 X 51GB, UK, 2006) p.7
    

117
qoilashga m oijallangan yondashuv, ko‘pincha prognoz qilishda xatolarga olib keladi. Agar prognoz qiluvchi obyekt to‘g‘risida nazariy bilimlarga ega boim asa, u holda bu vaziyatni, uning rivoj- lanishini va bogiiklari sababini tushuntira olmaydi. Har holda u vaziyatni qanday bo‘lmasin tushuntirishga harakat qiladi, ya’ni, o ‘zi- ning nazariyasini tuzadi. Agar bu nazariya ilmiy jihatdan asoslangan boim asa, u holda prognoz qiluvchining bu nazariya asosidagi harakatlari samarasiz b o iad i. Umuman prognozni aniqlash m aium obyektning boiajak holatini ilmiy asosda obrazini yaratish demakdir.
Tovarlar bozori prognozini aniqlashda quyidagi talablar e’tiborga olinishi shart:

• 
  kelajakda bozor konyunkturasiga ta ’sir etuvchi omillami hisobga olgan holda ilmiy asoslangan, ishonchli va tizimli yondashish;
  
• 
  prognozni aniqlashda bir necha variantlardan foydalanish, ulaming natijalari bir xil yoki yaqin boiishi;
  
• 
  ishlatilgan uslublaming ilmiy asosi yetarli boiishi;
  
• 
  xulosalami aniq va ravon tilda, qaror qabul qiluvchilarga tushu- narli tarzda aks ettirilganligi;
  
• 
  bozor konyunkturasi istiqbolini o ‘z vaqtida aniqlashi va korxona, assotsiatsiya, kompaniya va vazirliklar ishini boshqarishda qoilanishi.
  

Bozor konyunkturasini prognoz qilish uslublari 4 ta katta sinfga boiinadi:

1. 
   Faktografik uslublar. Bu prognoz qilishning shunday uslubiki, unda o'tgan davrda b o iib o‘tgan haqiqiy omillardan axborotlar asos sifatida foydalaniladi. Bu m aiumotlar miqdor va sifat xarakteriga egadir. Bozor konyunkturasini prognoz qilishning faktografik uslublari,
   

o‘z navbatida, 3 turga boiinadi.
Birinchi turi ekstropolyatsiya va interpolatsiya uslublari yig‘in- disidan iborat boiib, bu turdagi modellar uchun chiziqli funksiyalami tuzishdaboshlangich axborotdan foydalanish xarakterlidir.
Ikkinchi turi statistik uslublar b o iib , ular ikki va undan ortiq o‘zgaruvchan prognoz qilish obyektlarining o ‘zaro aloqalarini tadqiq qilishda qoilanil