O'zbekiston respublikasi

Uchinchisi: mavjud sotishni hisoblash usuli.
Ushbu usul tadqiqot kompaniyalari tomonidan qo‘llaniladi. Uning mohiyati real xaridlami ko‘rsatadigan haqiqiy mijozning to ‘lov qog‘oz- laridan foydalangan holda muayyan toifadagi tovarlar yoki xizmatlar- ning sotilishini kuzatib borishdir. Ushbu usul faqat bozor sohasining yetakchi do‘konlaridan foydalanadi, ular bilan m a’lumot yetkazib berish bo‘yicha shartnomalar tuziladi. Keyinchalik, ushbu usulning m a’lumot- lari shtat bo‘ylab tarqaladi. Ammo, shu bilan birga, bozor sig‘imini hisoblashning ushbu uslubida, umuman olganda, ushbu sohaning sifatini ko‘rsatish mumkin bo‘lsa ham, auditoriyaning m a’lum bir qismini ajratib ko‘rsatish qiyin boiadi. Albatta korxonalar ishlab chiqarishdan oldin bozor salohiyatini chuqur tahlil qilish kerak bo‘ladi.
Bozor salohiyatini tahlil qilishda (BDI, CDI, GPI) ko‘rsatkichlari- dan foydalaniladi. Ya’ni, “Uch kit” bozori tahlili BDI, CDI, GPI ko‘rsat- kichlari juda oddiy ko‘rsatkichlar bo‘lib, ulaming asosida kompaniya resurslami to‘g‘ri taqsimlash va zarur marketing harakatlari va moliya- viy xarajatlar uchun foydali yo‘nalishni tanlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Brand Development Index (BDI) - Brendlami rivojlantirish indeksi Category Development Index (CDI) - Mahsulot toifalarini rivojlantirish indeksi.
Growth Potential Index (GPI) - O'sishning potensial indeksi.
Yirik kompaniyalar tomonidan bozomi rivojlanishi savdo kutila- yotgan darajasini oldindan belgilash va rivojlanish istiqbollari va sotuv­ lar o‘sishi nuqtayi nazaridan korxona uchun muhim bo‘lgan hududlami aniqlash zarurati bilan bog‘liq. Kerakli m a’lumotlami olish uchun har doim ham keng koiam li tadqiqotlar o‘tkazish shart emas - BDI, CDI, GPI ko‘rsatkichlari bo‘yicha bozorlaming salohiyatini va ishlab chiqa­ rilgan mahsulot toifasi yoki brendning kuchini aniqlash va tahlil qilish. Ulardan menejment va marketing mutaxassislari ishonchli strategik rejalashtirish vositasi sifatida foydalanadilar.

1. 
   Mahsulot toifalarini rivojlantirish indeksi (CDI) ko'rsatkich turl mintaqalarda mahsulot toifasining kuchi va salohiyatini baholaydi va uni iste’mol qilish darajasini, shu jumladan kompaniya mavjud boigan barcha segmentlardagi sotuv darajasiga nisbatan ko'rsatadi. Quyidagi formula yordamida hisoblab chiqiladi:
   

CDI = (ma’lum bir hududda mahsulot toifalarini sotish foiz) / (mamlakatdagi muayyan mintaqa aholisining foizi) * 100
Hisob-kitoblar natijasida har bir iste’molchiga sotish hajmi bo‘yi- cha katta salohiyatga ega boigan yo'nalishlar aniqlanadi. Foiz belgisi qanchalik yuqori boisa, tanlangan mintaqada mahsulot toifasining muvaffaqiyati darajasi shuncha ko‘p baholanadi. Olingan ma’lumotlar asosida m aium bir mintaqaga yanada chuqurroq va faol kirib borishga, sotish hajmi prognoz qilishga, investitsiyalar va kapital qo‘yilmalarga ehtiyojlami aniqlashga imkon beradi.

2. 
   Brendlami rivojlantirish indeksi (BDI) ko‘rsatkich m a’lum bir mintaqada brendning hozirgi rivojlanish darajasini baholaydi va iste’molchilar tomonidan bu uchun ustunlik mavjudligini aniqladi va quyidagi formula yordamida hisoblab chiqiladi:
   

BDI = (mamlakatda ushbu savdo markasi sotilgan mintaqadagi savdo ulushining foiz) / (mamlakatdagi aholining foiziga nisbatan) * 100 Indeks kelajakda turli ju g ‘rofiy hududlar uchun xarajatlami rejalash- tirishda foydalaniladigan kompaniyaning sotuvlari hududlar o ‘rtasida qanday taqsimlanganligini tasavvur qilish imkonini beradi. Foiz qan­ chalik baland boisa, brend shunchalik kuchli va raqobatchilar orasida uning mavqei kuchayadi.

3. 
   0 ‘sishning potensial indeksi (GPI) koisatkich alohida bozorlarda tovar pozitsiyalarining o ‘sish potensialini baholaydi va CDI va BDI ko‘rsatkich!arining nisbati sifatida hisoblanadi. Hisoblash formulasi quyidagicha:
   

GPI = (C D I/B D I)* 100

• 
  Yuqoridagi indekslaming ta ’rifi quyidagilarga imkon beradi:
  
• 
  m a’lum bir hududda mahsulot sotish hajmini prognoz qilish;
  
• 
  yangi bozorlarga kirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish;
  
• 
  investitsiyalami jalb qilish va zarur kapital qo‘yilmalami oqilona rejalashtirish.
  

CDI-BDI matritsasi hozirgi holatlar va zarur harakatlar haqida toiiqroq tasavvur beradi.
I l l
CDI-BDI ko‘rsatkichlarining qiymatiga qarab, kompaniya mahsulot guruhiga yoki tovarga nisbatan sotishni oshirish uchun asosiy marketing strategiyasini belgilaydi. CDI-BDI indekslari yangi mahsulotlaming bozorga chiqishiga yordam berishga kafolat bera olmaydi, chunki tahlillar savdo tarixini talab qiladi. Ammo korxonalar asosiy marketing strategiyasini ishlab chiqishi zarur boiganda, oichovlar keng qo‘llaniladi. Ularning asosida muhim ustuvorliklar belgilanadi, ular resurslarni taqsimlashda va sotishni ko‘paytirish bo'yicha tadbirlami rejalashtirishda hisobga olinadi.
Bozor hajmi (market size) - hisob-kitob davri uchun mahsulot sotili- shining umumiy hajmida ifodalangan m a’lum bir mahsulot yoki xizmat uchun bozor hajmi, yoki aholining sotib olish qobiliyatida ifodalangan tovarlar toifasiga boigan umumiy talab. Ko'pincha marketingda "bozor sigim i" tushunchasining o'm iga uning sinonimlari qoilaniladi: bozor hajmi. Bozor sigim i turlicha. Jahon amaliyotida bozor imkoniyatlari- ning 3 turi mavjud: haqiqiy, potensial va mavjud. Bozor sigim ining har bir turini turli oichov birliklarida hisoblash mumkin: televizor jismoniy ko'rinishda (dona), qiymat jihatidan (so'mda), tovar hajmida (litrda, kilogrammda va hokazo).