O‘zbеkiston rеspublikаsi

Nazarot va muhokama uchun savollar 
1.
Iqtisodiy tebranishlarning sabablarini qanday izohlaysiz? 
2.
Ishsizlikning qanday turlari mavjud? Ishsizlik darajasi qanday aniqlanadi? 
3.
Ishsizlikning tabiiy darajasi, ish bilan to‘liq bandlilik tushunchalariga tavsif 
bering. 
4.
Potensial YaIM ko‘rsatkichini izohlab bering. 
5.
Makrodarajada ishsizlikning iqtisodiy oqibatlarini qanday o‘lchash mumkin ? 

---

293 
22- bob. INFLATSIYA VA INFLATSIYAGA QARSHI SIYOSAT 
 
22.1. Inflatsiyaning mohiyati va hisoblanish usullari 
 
Inflatsiya - 
ma’lum davr mobaynida mamlakatda baholar o‘rtacha (umumiy) 
darajasining barqaror o‘sishi, pulning xarid qobiliyatini uzoq muddatli pasayishi
38
.30 
Inflatsiya (lotincha inflatio - shishish, bo‘rtish, taranglashish) - bozor iqtisodiyotining 
asosiy izdan chiqaruvchi omillari jumlasiga kiradi, uning sur’ati qanchalik yuqori 
bo‘lsa, iqtisodiyotga xavfli ta’siri shunchalik katta bo‘ladi. Ayniqsa bir iqtisodiy 
tizimdan ikkinchi bir iqtisodiy tizimga o‘tayotgan mamlakatlarda inflatsiyaning 
iqtisodiyotga ta’siri ancha xavfli. Chunki, bu davr narxlarning erkinlashuvi va shunga 
muvofiq ularning umumiy darajasi keskin oshib ketishi bilan bog‘liq. 
Ammo inflatsiya davrida barcha tovarlarning baholari ham oshavermaydi: 
ayrimlariniki barqaror bo‘lib tursa, ba’zilariniki esa tushishi mumkin. 
“Inflatsiya” atamasi ilk bor Shimoliy Amerikada 1861-1865 yillardagi 
Fuqarolar urushi davrida qo‘llanildi. Inflatsiyaning atamasi muomaladagi qog‘oz pul 
massasining tovarlarning real taklifiga nisbatan haddan ziyod ko‘payib ketishi 
holatini izohlangan. . Ammo inflatsiyaning bunday tavsifi mukammal emas va uning 
sabablarini ochib bermaydi. Umuman olganda inflatsiya pul muomalasi 
qonunlarining buzilishi shakli sifatida makroiqtisodiy muvozanatning buzilishini, 
talab va taklif nomutanosibligini anglatadi. 
Keynschiar maktabi namoyondalari bunday nomutanosiblikning sababi to‘liq 
bandlik sharoitida talabning haddan ziyod bo‘lishida deb bilishadi. Shu sababli ular 
ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi past bo‘lsa budjet taqchilligi va 
qo‘shimcha pul chiqarish yo‘li bilan xarid qobiliyatini, boshqacha aytganda yalpi 
talabni ko‘paytirish inflatsiyaga olib kelmaydi deb hisoblashishadi. 
Neoklassik yondoshuv tarafdorlari inflatsiyaning manbai ishlab chiqarishning 
haddan ziyod o‘sishida, ishlab chiqarish xarajatlarining ko‘payishida deb bilishadi. 
Demak keynschilar inflatsiyaga talab tomonidan, neoklassiklar esa taklif tomonidan 
yondoshishadi. 
Agar iqtisodiyotda tovarlar va xizmatlar massasi yalpi talabga nisbatan 
sekinroq o‘ssa, yoki yalpi talab ko‘paygani holda o‘zgarmasdan tursa, bu 
nomutanosiblik baholar darajasining ko‘tarilishi orqali bartaraf etiladi. Oqibatda pul 
birligining xarid qobiliyati pasayadi va milliy iqtisodiyotning qo‘shimcha pul 
massasiga ehtiyoji paydo bo‘ladi. 
Inflatsiya nafaqat pul muomalasining izdan chiqishi, balki butun takror ishlab
chiqarish mexanizmining kasali, makroiqtisodiy buzilishlar natijasidir. Baholarning 
o‘sishi, pul birligi xarid qobiliyatining pasayishidan tashqari inflatsiya namoyon 
bo‘lishining quyidagi uch belgisi ham bor. Bular: 
38
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth 
Publishers, 2013): 101 

---

294 
1)
valuta kururslarining o‘zgarishi; 
2)
kredit berish shartlarining qimmatlashuv va muddatlarining qisqarishi 
tomon o‘zgarishi; 
3)
kundalik ehtiyoj mollaridan iborat iste’mol savati bahosining o‘sishi. 
Inflatsiya baho indekslari - deflator va iste’mol narxlar indeksi yordamida 
aniqlanadi. 
Baholar o‘rtacha (umumiy) darajasining nisbiy o‘zgarishi