O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim pedagogikasi fakulteti umumiy psixologiya kafedrasi
Yüklə 315,17 Kb.
|
|
SHAKLLANISHIDAGI ROLI.
1.1. Ta’lim jarayonida trening tushunchasi, rivojlanish tarixi va psixologik trening tamoyillari. Davlat va jamiyat tomonidan yoshlarning, ta’lim muassasalari mutaxassislari hamda ota-onalarning oldiga qo’yilayotgan vazifalar bevosita psixologiya sohasida yaratilayotgan turli psixodiagnostik metodlar (trening, diagnostika, psixoterapevtik suhbatlar, intervyu, anketa usuli, test usuli)yordamida amalga oshiriladi. Psixologiya sohasi keyingi 10 yillar mobaynida anchagina rivojlandi. Shuningdek, psixologiya sohasining alohida yo’nalishlari sifatida trening tarmog’i ham rivojlandi. Fan sifatida rivojlanayotgan trening o’tkazish metodikasi mazmun jihatdan aynan treninglarni qanday tartibda tashkil etilishi va o’tkazilishi borasidagi masalalarni yoritishga bag’ishlanadi. Psixolog N.Yu.Xrya щyeva 1982 yil LDU ning ijtimoiy-psixologiya kafedrasida asistent bo’lib ishlash davrida, guruhlarda ijtimoiy-psixologik treninglarni o’tkazish bo’yicha Leypsiklik mutaxassislar professor Manfred Forverga va uning turmush o’rtog’i Traudl Albergga shogird bo’lib o’tgan. Vaqt o’tgach ijtimoiy-psixologik treninglar o’tkazish bo’yicha Bird o’z tajribasini psixologlarga o’rgata boshladi. Bu psixologlar treningni o’z psixologik faoliyatlari davomida muhim deb hisoblashardi. U aytib berayotgan perspektiv-yo’naltiruvchi treninglar, senzitivlik treninglari L.A.Petrovskaya va Yu.N.Yemelyanovlar uchrashuvlaridagi tajribalardan farq qilar edi. Ular o’tkazadigan treninglar eng avvalo ishlab chiqarish, maktab, sog’liqni saqlash, tibbiyot tashkilotlari, davlat boshqaruvidagi rahbarlar, majburiy boshqaruv uyushmalari, korxona tashkilotlari xodimlarining kompetentligini oshirish maqsadida yo’naltirilgan treninglardir. Keyinchalik asta-sekin boshqa ko’plab kasb egalari bilan trening o’tkazish tajribasi yig’ila boshladi. Trening sohasi mutaxassislarining metodik tayyorgarligi borgan sari rivojlanib bordi. Ular ko’plab seminarlarga bora boshlashdi va boshqa 9
trening dasturlarini ishlab chiqishdi. 1990 yilda ular S.I.Makmanov bilan birgalikda kreativlik treninglari dasturini ishlab chiqishni boshladi. Bu vaktda S.I.Makmanov treningning asosi bo’lmish nazariy va metodik ishlanmasi bilan shug’ullanayotgan va bu metodlar barcha soha mutaxassislarida qo’llanilganda muvaffaqiyatga erishishini bilardi (1998 yil jahonga uning “Trening psixologiyasi” monografiyasi chiqdi). Biroz o’tgach ular o’ziga ishonch treningini o’tkazish dasturini ishlab chiqishdi. S.I.Makmanov treningda kam uchraydigan o’zaro ta’sirlar, komanda va boshqalarning shakllanishi muharriri bo’lib qoldi. Ye.Sidorenko juda noyob trening dasturi muharriri bo’lib, bu trening shaxsga ta’sir etish va begona fikrlarga nisbatan, ta’sirlarga nisbatan qarshilik ko’rsatish ta’sirini o’rgatar edi. Bu trening dasturlari yangi trening dasturlarini yaratishdagi bir yo’nalish bo’lib, ular Trening instituti trener va konsultantlari bilan birgalikda o’tkazilar edi. Eng asosiysi esa, Trening instituti 1993 yil mart oyida tashkil topgan bo’lib, uning tashkil etilishi asosidagi fikrlar bu tashkilot bilan birgalikda rivojlanar va asosiylari uning tashkilotchilari tomonidan boshidayoq anglab yetilgan va shakllantirilgan edi. Ular qilib bo’lmaydigan ishni qilishga urinishdan, birovlarga nimanidir o’rgatishdan, eng asosiysi o’zlari bilmaganni o’rgatishdan yiroqdirlar. Trening instituti trening sohasidagi mutaxassislarni tayyorlash yo’nalishidir. Avvalgidek psixologlar orasida 15 kunlik trening sohasidagi metodik tayyorgarlik taniqli va dolzarbdir. Trening Institutida o’z malakasini oshirish sohasidagi yangi bilimlarni egallash maqsadida 3 bosqichdan iborat bo’lgan metodik mashg’ulotlarni o’qib o’rganishadi. Bolalar o’smirlar bilan ishlovchi psixologlar uchun “Psixodrammaga kirish” kabi mashg’ulotlar mavjud. Trening instituti trening sohasida juda ko’plab izlanishlar olib borish natijasida bu sohaga anchagina yangilik va o’zgarishlar kiritdi. Ularning ishi asosan trening o’tishning nazariy va metodik asosini mustahkamlashga qaratilgan bo’lib, shuningdek ularni amaliyotga tatbiq qilish uchun zarur vositalarni topishga ham harakat qilishmoqda. Shu bilan birgalikda psixogimnastik mashqlarni qo’llash 10
2001 yil Sankt-Peterburgda chop etilgan, 3 bobdan iborat “Treningda psixogimnastika” deb nomlangan kitob ham kiradi. Bu kitobda institut xodimlari tomonidan, ko’p yillar mobaynida to’plangan trening, psixologik mashqlar, turli xil chet el adabiyotlaridan olingan va o’ylab topilgan trening mashg’ulotlari jamlangan. Ularning deyarli barchasi ijtimoiy psixologiyaga taalluqli bo’lib, 1983 yildan boshlab Leningrad, Moskva, Toshkent, Olma-Ota, Perm, Rostov-Don, Karaganda, Barnaul, Ijevsk, Chelyabinsk, Pskov, Kaliningrad va boshqa ko’plab shaharlarda o’tkazilgan. Barcha mashqlar muharrirlar tomonidan tajribalarda sinalgan bo’lib, ular yaxshi natijalar bergan. Bugungi kunda hamma uchun umumiy qabul qilingan “trening” tushunchasi yo’q, shuning uchun bo’lsa kerak, psixologik amaliyotda uning ma’nosini anglatuvchi ko’plab metod, shakl va uni anglatib beruvchi manba hamda vositalar kabi tushunchalar kelib chiqadi. Trening termini (ingliz tilidan kelib chiqqan bo’lib, train, training) ko’plab ma’nolarga ya’ni: o’qitmok, tarbiyalamok, (trenirovka) mashq qilmoq kabi ma’nolarga ega. Xuddi shunday ko’p ma’nolilik treningning ilmiy talqiniga ham mos keladi. Trening insonlarda mavjud bo’lgan xulq-atvori va faoliyatini boshqaruv modelini qayta dasturlash vositasidir. Trening shuningdek tashkilotni rejalashtirilgan faolligini oshirish uchun, kasbiy bilimlarini oshiruvchi, ko’nikmalarini yaxshilashga yo’naltirilgan, yoki tashkilotning maqsadli faoliyati talablariga mos keluvchi attityudlar modifikasiyasi va jamoatning ijtimoiy xulq-atvorini tuzatish uchun zarurdir. Psixologiya tarixida trening o’qitishning eng keng tarqalgan shakli faol ijtimoiy-psixologik treninglardir. L.A.Petrovskaya ijtimoiy psixologik treningga ta’rif berar ekan, uni quyidagicha izohlaydi: «Trening - shaxslararo munosabatlardagi bilimlar, ijtimoiy ustanovkalar, ko’nikma va tajribalarni rivojlantirishga qaratilgandir», shuningdek «Muloqotda kompetentlikni rivojlantirish vositasi hamdir». 11
ijtimoiy-psixologik treningni ijtimoiy-didaktik aktiv yo’nalishdir deb hisoblaydi. B.D.Par ыgin guruhiy maslahatlar metodlari haqida shunday deydi: Ulardan guruhiy konsultasiya metodlarini aktiv o’qitish uchun foydalaniladi. Hayotiy ko’nikmalarni, muloqotchanlik sohasida bilim berishni, kasbiy faoliyat sohasida maslahatlardan tortib to yangi ijtimoiy hayotdagi rollarni, «Men» konsepsiyasini korreksiya qilishni, o’z-o’ziga baho berish tizimini kuchayishini ta’minlaydi. K.Levin shogirdlarining omadli faoliyatlari natijasida AQShda treningning milliy laboratoriyasiga asos soldi. Bu laboratoriyada ko’plab ko’nikmaviy treninglar yaratildi. Ijtimoiy-psixologik treninglar jahon amaliyotida keng tarqaldi. Ilk bu sohada taniqli nazariy, metodologik kitob L.A.Petrovskiy tomonidan 1982 yilda yaratildi. Bu metoddan bolalar, onalar, professional ijtimoiy guruhlar bilan, tashkilot va korxona boshqaruvchilari bilan ishlashda aktiv foydalanib kelinmokda. Treningning asosiy maqsadi: shaxsni psixologik (ruhiy) ozod qilish, bunda tabiiy erkinlikni his etishni, o’z guruhida va undan tashqarida o’zaro munosabat va aloqa o’rnata olishdan iborat. Demak-ki, trening — shaxsda mavjud bo’lgan yoki vujudga keladigan muammolarni hal qilish uchun zarur bo’lgan bilim, ko’nikma malakalarni hosil qilish maqsadida bahs-munozara, o’yin va mashqlar orqali o’tkaziladigan mashg’ulotlar yig’indisidir. Shuni alohida qayd etish lozimki, trening jarayonida muammolarni yechish ham, bu boradagi bilim, ko’nikma va malakalarni hosil qilish ham trenerdan shaxs psixologiyasi, shaxs individual psixologiyasi bilan ishlashni taqozo etadi. Shuning uchun psixologiyada bunday treninglar psixologik treninglar deb ataladi. Hozirgi davrda odamlar orasida ruhiy zo’riqish hollari avvalgi paytlardagiga nisbatan ancha ko’p uchrayotganligi va buning natijasida ko’pgina hayotiy muammolar vujudga kelayotganligi ko’pchilikni, ayniqsa keng jamoatchilikni, shuningdek aynan psixolog mutaxassislarni ham tashvishga solayotganligi bejiz 12
vujudga kelmoqda. Ayni kunlarda asabiylashish holatlari kuzatilayotgan quyidagi kishilar guruhini alohida ta’kidlab o’tish joiz: Yüklə 315,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|