Sezgi ko‟rinishlari
Retseptorlarning
joylashuv
iga ko‘ra
Yetakchi
analizatorlarga
ko‘ra
68
6-ilova
Muammo yechimini eng sarasini tanlash va baholash texnikasi
Delfi texnikasi
–
muammoni
yechimlaridan
eng sarasini
tanlab olish va
baholash
imkoniyatini
beradi.
Guruhning har bir a‘zosi taklif
qlingan
variantlarni
muhimlik
darajasidan kelib chiqqan holda
guruhlaydi (1-
eng muximi, №
-
uncha
muhim
emas)
va
natijalarni vedomostning «D»
qatoriga yozib qo‘yadi.
Har bir variant optimallik,
tejamkorlik, samaradorlik va
boshqa ko‘rsatkichlar darajasi
asosida 10 balli tizim bo‘yicha
baholanadi (1-eng yuqori ball,
10- eng past ball). Natijalar
«B» qatoriga yoziladi.
«D» va «B»
qatorlarining
natijalari umumlashtiriladi va
yakuniy «X»
qatoriga yoziladi.
Baholash
varag‘i
ishlab
chiqiladi. Eng kam hajmdagi
natija eng optimal variantni
ko‘rsatadi.
69
Alternativ g‟oyalarni (guruhlarda) baholash varag‟i
Guruh
Alternativ g‘oyalar
1-si
2-si
3-si
4-si
1
2
3
N
Jami
I
–
muhokama ishtirokchisi
D
–
darajali baho (ayni zarur taklifdan
–
1-
o‘rindan, to zarurati kam, ikkinchi darajali
taklifgacha
–
n - gacha);
B
–
alternativlar bahosi, ballarda (1
–
yuqori baldan to 10
–
past ballgacha);
X
–
hosil qilish D x B
11-ilova
4.2. Amaliy mashg‟ulotda ta‟lim texnologiyasi
O’quv soati:
2 soat
Talabalar soni:
O’quv mashg’ulotining shakli
Muammoli seminar
Mavzu rejasi
1- amaliy
mashg’ulot
1.Bilish jarayonlari , qisqacha tasnifi.
2. Diqqat haqida umumiy tushincha.
3. Sezgining tarifi, turlari va unda uchraydigan hodisalar
4.Idrok va idrok qilish qonunlari. .
5. Idrokning turlari.
Mashg’ulotning maqsadi
: Talabalarga bilish jarayonlari: sezgi, idrok, tasavvur,
xotira, tafakkur, xayol, diqqat, nutq to‘g‘risida nazariy
bilimlar berish, idrok qilish
jarayonlariga xos qonuniyatlarni, diqqatni jalb etishning universal qoidalarini
o‟zlashtirish
hamda xotira qonunlariga tayanib xotirani rivojlantirish yo‘llari bo‘yicha
amaliy ko‟nikmalarni
shakllantirish.
Pedagogik vazifalar:
Bilish
jarayonlari
va
professional faoliyat
to‘g‘risida
tushuncha berish;
Bilish jarayonlari va ularning
qisqacha tasnifini tushuntirish;
Idrok va idrok qilish qonunlari
haqida tushuncha berish;
Xotira va shaxs tajribasining
O’quv faoliyati natijalari
:
Professional bilimdonlik. Bilish jarayonlari va
ularning
umumiy
xususiyatlari
to‘g‘risida
tushuncha hosil bo‘ladi;
Sezgi. Idrok. Tasavvur. Xotira. Tafakkur.
Xayol. Diqqat. Nutq
haqida ma‘lumotga ega
bo‘ladilar;
Figura va fonda idrok qilish. Rubin figurasi.
Idrok
qilish
jarayonlariga
xos
qonuniyatlar
70
boyligi sifatlilik darajasi haqida
tushuntirish;
Psixodiagnostikaning axloqiy-
ma‘naviy
normalar
haqida
ma‘lumot berish
.
klassifikatsiyasi. Idrok qilish va diqqat. Diqqatni
jalb etishning universal qoidalari (qonunlari)
haqida
bilimga ega bo‘ladilar;
Xotira va ma‘lumotlarning miyada saqlanishiga
ta‘sir
ko‘rsatuvchi
omillar.
Xotiraning
samaradorligi. Eslab qolish xususiyatiga ko‘ra
xotiraning
turlari.
Kutilmagan
ma‘lumot.
Ma‘lumotning mazmun yoki shakl jihatdan bir
-
biriga yaqinligi. Esda saqlash vaqti bilan esga
tushirish vaqti o‘rtasidagi farq. Xotiraning sakkiz
qonuni. Xotirani rivojlantirish yo‘llari. O‘zlashtirilish
lozim bo‘lgan ma‘lumotning xotirada saqlanish
bosqichlari. Mnemonika yoki mnemotexnika.
Mnemotexnik usullar. Xotiraning sifatlilik darajasi
haqida to‘liq axborot oladilar;
Ta’lim metodlari
Muammoli metod, tezkor-
so‘rov, ―Blits so‘rov‖,
―Klaster‖ usullari.
Ta’lim vositalari
Ma‘ruza matni, format qog‘ozlari, markerlar,
skotch, o‘quv materiallari
Ta’lim shakllari
Frontal, jamoaviy, guruhlarda ishlash.
O’qitish shart
-sharoiti
Texnik vositalardan foydalanish va guruhlarda
ishlashga mo‘ljallangan auditoriya
Monitoring va baholash
Nazorat savollari, savol-javob, reyting tizimi
asosida baholash.
Amaliy mashg‟ulotn
ing texnologik xaritasi
Faoliyat
bosqichlari
Faoliyatning mazmuni
O’qituvchining
talabaning
I. Kirish
bosqichi
(15 daqiqa)
1.1.Mavzuning
nomi,
maqsadi,
kutilajak
natijalarini e‘lon qiladi, ularning ahamiyatliligini
va dolzarbligi asoslaydi.
1.2.Quyidagi savollar yordamida talabalarni
faollashtiradi:
1. Bilish jarayonlari deganda psixologiyada
aynan nimalar nazarda tutiladi?
2. Bilish jarayonlari va ularning umumiy
xususiyatlari nima bilan izohlanadi?
3.
Sezgi qanday turlarga bo‘linadi? Iroda,
tafakkur, nutq-chi?
4. Rubin figurasi haqida nimalarni bilasiz?
5. Idrok qilish jarayonlariga xos qanday
qonuniyatlar klassifikatsiyasi mavjud?
6. Qaysi psixik jarayon idrokning aniqligi va
samaradorligini ta‘minlaydi?
7. Diqqatni jalb etishning qanday universal
qoidalari (qonunlari)ni bilasiz?
8.
Eslab qolish xususiyatiga ko‘ra xotiraning
qanday turlari bor va ularni qisqacha izohlab
Tinglaydilar.
Mavzu nomini va
rejasini yozib
oladilar.
Savollarni
muhokama qilib,
ularga javob
beradi.
71
bering?
9. Xotiraning
sakkiz
qonuni
qanday
tasniflangan?
10.
O‘zlashtirilish lozim bo‘lgan ma‘lumotning
xotirada
saqlanish
bosqichlari
qanday
mezonlarga asoslanadi?
Bilimlarni faollashtirish jarayonida, o‘quv
muammosini yechish faoliyatida faol ishtirok
etish uchun talabalar egallagan bilimlarning
yetarliligini aniqlaydi.
II. Asosiy
bosqich
(55 daqiqa)
2.1.Muammoli vazifalar va savollarni o‘qiydi.
2.2.Talabalar bilan birgalikda muammolarni
ishlab chiqishga harakat qiladi.
Muammoni ishlab chiqishda talabalar bilan
birgalikda taklif qilingan variantlarni tahlil qiladi.
Taklif
qilingan
variantlarni
aniqlashtiradi,
o‘zgartirishlar kiritad
i va ulardan bittasida
t
o‘
xtaydi.
2.3. Talabalarni uchta kichik guruhga bo‘ladi va
hamkorlikda muammoli vazifani hal etishni
taklif qiladi.
2.4.Taqdimot
boshlanishini
e‘lon
qiladi.
Yo‘
naltiruvchi, maslahatchi sifatida ishtirok
etadi. Javoblarni aniqlashtiradi, to‘ldiradi, izoh
beradi va tuzatishlar kiritadi.
2.5.Muammoli vazifani hal etishda yuzaga
kelgan barcha qiyinchilik va tafovutlarni qayd
etib, xulosalar qiladi.
2.6.Talabalar bilan birgalikda javoblarning
to‘laligini baholaydi, to‘liq bo‘lmagan javob larni
o‘zi to‘ldiradi.
2.7.Har bir talabaga muammoni yechishda
qilgan xulosalarini jadvalda qayd etishlarini
so‘raydi.
2.8.Seminar
mavzusi
bo‘yicha
yakuniy
xulosalar qiladi.
O‘z fikrl
arini
bildiradilar.
Uchta
guruhga
bo‘lina
-dilar. Taklif
qilingan muammoli
vazifani hal etishga
kirishadilar.
Natijalarni taqdim
etadilar.
Boshqa guruh
a‘zola
-rining
bergan savollariga
javob beradi.
Eshitadilar,
konspekt
daftarlariga
qisqacha qayd
qilishadi.
Muammoni hal
etish variantlari
yuzasi-dan
o‘
z
fikrlarini bildiradilar.
III. Yakuniy
bosqich
(10 minut)
3.1.Mavzuni umumlashtiradi, umumiy xulosalar
qiladi, yakun yasaydi. Talabalar diqqatini
mavzuning asosiy tomonlariga qaratadi.
3.2.Amalga oshirilgan faoliyatning kelajakda
kasbiy faoliyatlari uchun zarurligini qayd qiladi.
3.3.Mustaqil ishlashlari uchun vazifa beradi: (1)
nazorat savollariga og‘zaki javob berish; (2)
qo‘shimcha adabiyotlardan mavzuga tegishli
bo‘lgan yangi ma‘lumotlarni to‘plash.
Eshitadilar.
Vazifani yozib
oladilar.
1-ilova
Foydalanilgan
adabiyotlar
ro‟yxati
1.Maklakov A.G. Obshaya psixologiya: Uchebnik.
–
SPb.: Piter, 2010.
–
36-51 s.
2.Nemov R.S. Obshaya psixologiya. Uchebnik.
–
SPB.: Piter, 2009.
–
32-39 s.
3.Ibragimov X.I. Pedagogik psixologiya: pedagogika va psixologiya.
O‘quv qo‘llanma. –
T.: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti,
72
2009.
–
20-38 b.
4.Ivanov, P.I. Umumiy psixologiya: Darslik. O‘zROO‘MTV. –
T.:
O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyot
i, 2008.
–
15-20 b.
5.Obshaya psixologiya. Ekzamenasionniye otveti.
–
M.: «Otvet», 2008.
–
14-36 s.
6.Rubinshteyn S.L. Osnovi obshyey psixologii.
–
SPb.: Piter, 2008.
–
85-113 s.
7.Karimova V.M., Hayitov O.E., Akramova F.A., Lutfullayeva N.X.
Psixologiya. Darslik.
–
T.: TDIU «Talaba», 2007. –
30-38 b.
8.Hayitov O.E. Psixodiagnostika: O‘quv qo‘llanma. –T.: TDIU «Talaba»,
2007.
–
225 b.
9.Tixomirov O.K. Psixologiya: Uchebnik / Pod red. O.V. Gordeyevoy.
–
M.: Vissheye obrazovaniye, 2006.
–
538 s.
10.Obshaya psixologiya: Uchebnik / Pod red. prof. A.V. Karpova.
–
M.:
Gardariki, 2005.
–
232 s.
11.Karimova V.M. Psixologiya. O‘quv qo‘llanma. –
T.: A.Qodiriy
nomidagi xalq merosi nashriyoti, «O‘zAJBNT» markazi, 2002. –
205 b.
Tayanch
ibora va
tushunchalar
Bilish jarayonlari, professional faoliyat, professional bilimdonlik, sezgi,
idrok, tasavvur, xotira, tafakkur, xayol, diqqat, nutq, idrok qilish
qonunlari, figura va fon, Rubin figurasi, xotira qonunlarib mnemonika
yoki mnemotexnika, mnemotexnik usullar.
2-ilova
Figura
–
shunday
narsaki,
uni
aniq
anglash,
ajratish,
ko‘rish,
eshitish
va
tuyish mumkin.
3-ilova
73
Fon
esa
aksincha,
noaniqroq,
umumiyroq
narsa bo‘lib, aniq obyektni
ajratishga yordam beradi.
4-ilova
/a/
/b/
/c/
/d/
5-ilova
74
6-ilova
75
5-MAVZU
XOTIRA, HAYOL, TAFAKKUR VA MUSTAQIL FIKRLAS
(ma‘ruza 2
soat, amaliy ma
shg‘ulot –
soat)
5
.1. Ma‟ruzada ta‟lim texnologiyasi
O’quv soati
2soat
Talabalar soni:
O’quv mashg’ulotining shakli
Sharhl
ovchi (ko‘rgazmali) ma‘ruza (1
-
mashg‘ulot)
Mavzu rejasi
1Xotiraning umumiy xarakteristikasi va turlari
2.Hayolning umumiy xarakteristikasi.
3. Tafakkur mahsullari va operatsiyalari.
4. Mustaqil fikrlash
–
sog‘lom ma‘naviyat va tafakkurning alohida
xossasi.
Mashg’ulotning maqsadi
: Talabalarga bilish jarayonlari: sezgi, idrok, tasavvur,
xotira, tafakkur, xayol, diqqat, nutq to‘g‘risida nazariy
bilimlar berish, idrok qilish
jarayonlariga xos qonuniyatlarni, diqqatni jalb etishning universal qoidalarini
o‟z
lashtirish
hamda xotira qonunlariga tayanib xotirani rivojlantirish yo‘llari bo‘yicha
amaliy ko‟nikmalarni
shakllantirish.
Pedagogik vazifalar:
Tushunish
va
tafakkur
qilishning
ijtimoiy
mohiyati
haqida umumiy tushuncha va
uning ahamiyatini tushuntirish;
Tafakkurning
turlari
tushunchalarini yoritish;
Tafakkur
mahsullari
va
operatsiyalari
o‘ziga
xos
tomonlarini tushuntirish;
Mustaqil fikrlash
–
sog‘lom
ma‘naviyat
va
tafakkurning
alohida
xossasi
haqida
tushuncha berish;
Mustaqil fikrlash
–
ijtimoiy-
psixologik
hodisa
haqida
tushuncha berish.
O’quv faoliyati natijalari
:
Tafakkur. Fikrlash jarayonlarining tabiati. Insayt
–
oydinlashuv haqida umumiy tushuncha va uning
ahamiyatini tushuntiradi;
Nazariy tafakkur. Amaliy tafakkur. Ko‘rgazmali
–
harakat tafakkuri. K
o‘rgazmali
-obrazli tafakkur.
Mantiqiy tafakkur. Reproduktiv, produktiv yoki
ijodiy tafakkur. Konvergent fikrlash. Divergent
tafakkur. Kreaktivlik sifati. Predikativ tafakkur.
Sun‘iy intellekt yoki tafakkur.
Intuitiv tiplilar.
Fikrlovchi tiplar tushunchalarini hamda ularning
mohiyatini yoritadi;
Z.Nishonova
hamda
E.Usmanovalarning
tafakkur
xususidagi
qarashlari.
Mustaqil
fikrlashning
zamonaviy
ta‘rifi.
Tafakkurni
rivojlantirish va mustaqil fikrlash muammosi
mazmunini tushuntiradi;
Mustaqil fikrlash. ―Subyekt
-
obyekt‖ va ―subyekt
-
subyekt‖
munosabatlari
mazmuni.
Ta‘lim
muassasasi va uning imkoniyatlari. M.Davletshin,
E.G‘oziyev,
Z.Nishonova,
R.Sunnatova,
R.Tojiboyeva, E.Usmonovalar tafakkur jarayoni
bo‘yicha olib borayotgan izlanishlari.
Tafakkur
mustaqilligi.
Mustaqil
fikr
rivojlanganligining
mezonlari xususiyatlarini ko‘rsatib o‘tadi;
Ta’lim metodlari
Ma‘ruza, aqliy hujum, namoyish etish, zigzag
76
texnikasi, ―Blits so‘rov‖, ―Klaster‖ usullari
Ta’lim vositalari
Ma‘ruza matni, kodoskop, slaydlar, format
qog‘ozlar
i,
markerlar,
skotch,
chizmali
organayzerlar, har bir talaba uchun ma‘ruza
matnlari.
Ta’lim shakllari
Frontal, jamoaviy, guruhlarda ishlash.
O’qitish shart
-sharoiti
Texnik vositalardan foydalanish va guruhlarda
ishlashga mo‘ljallangan auditoriya
Monitoring va baholash
Og‘zaki nazorat, savol
-javob, reyting tizimi asosida
baholash.
M
a‟ruzaning texnologik xaritasi
Faoliyat
bosqichlari
Faoliyatning mazmuni
O’qituvchining
talabaning
I. Kirish
bosqichi
(5 daqiqa)
1.1.Mavzuning
nomi,
maqsadi,
kutilajak
n
atijalarini e‘lon qiladi.
1.2.O‘quv mashg‘ulotining shakli, o‘tkazilish
tartibini tushuntiradi va baholash mezonlarini
e‘lon qiladi.
1.3.Mavzu
bo‘yicha
ma‘ruza
matnlarini
tarqatadi (har bir talabaga).
1.4.Mavzuning
rejasi
va
asosiy
tushunchalarini eshittiradi va qisqacha izoh
beradi.
Tinglaydilar.
Mavzu nomini va
rejasini yozib
oladilar.
II. Asosiy
bosqich
(70 daqiqa)
2.1. Aqliy hujum metodi orqali talabalarni
faollashtiradi. Berilgan savolga o‘ylab javob
berishni taklif qiladi (javoblar 1-
2 so‘zdan
ibo
rat bo‘lishi kerakligini eslatadi):
- Tafakkur turlarini yozing.
Bir talabaga javoblarni doskada yozib borishni
taklif qiladi. Fikr bildirish to‘xtatiladi va javoblar
tahlil qilinadi (15 daqiqa).
2.2. Talabalarni to‘rtta kichik guruhlarga
bo‘ladi. Mashg‘ulotning o‘tkazilish tartibini
yana eslatadi. O‘quv mashg‘uloti «o‘zi
o‘rganib,
o‘zgaga
o‘rgatish»,
ya‘ni
hamkorlikda
o‘rganish
prinsipi
asosida
o‘tkazilishini aytadi.
2.3. Guruhlarga ekspert varaqlarini, shu bilan
birga har bir talabaga geometrik shakl
tarqatadi
va
faoliyatlarini
tashkil
qiladi
(geometrik shakllarni vaqtincha bir joyga
qo‘yishlarini,
vaqti
kelganda
undan
foydalanishlarini aytadi).
Guruhlarda ishni tashkil qiladi. (matnni
o‘rganib, muhokama qilishga 15 daqiqa
beradi).
2.4. Doira olgan talabalar 1-stol, uchburchak
shaklini olganlar 2-stol va turtburchak olganlar
3-stol atrofiga
o‘
tirishlarini aytadi. Har xil
guruhlardan
to‘plangan
talabalar
o‘
z
Savolni muhokama
qilib, ularga javob
beradi.
Guruhlar faoliyatni
tashkil qiladilar.
Matnlarini o‘qib,
savollarga javob
topadilar. Ma‘lum
otni
muhokama qilib, fikr
almashib,
sistemalashtiradilar.
Format
qog‘oziga
sxema
tarzida
tushiradilar.
Talabalar
belgilan-
gan
stol
atrofiga
o‘
tirib,
bir-biriga
javoblarni
tushuntiradilar.
Dastlabki
joylariga
kelib o‘tiradilar.
Tayyor
ma‘lumotni
taqdim etish uchun
chizmali organayzer-
lar ishlab chiqadi.
Guruh sardorlari
tayyor ma‘lumotlar
-ni
77
savollarini
boshqa
talabalarga
yoritishini
tushuntiradi.
O‘zaro
o‘rgatish
jarayoni
boshlanadi (15 daqiqa).
Talabalar
faoliyatini
kuzatadi,
ularni
yo‘naltiradi, maslahatlar beradi.
2.5. Talabalarni uzlarini dastlabki joylariga,
stol atrofiga kelib
o‘
tirishlarini aytadi.
2.6. Taqdimot boshlanishini e‘lon qiladi. Har
bir guruhdan 3 tadan talaba chiqib, faoliyat
natijalarini taqdim qilishlarini aytadi. Taqdimot
uchun har bir guruhga 8 daqiqadan vaqt
ajratadi. Yo‘naltiruvchi, maslahatchi sifatida
ishtirok
etadi.
Javoblarni
aniqlashtiradi,
to‘ldiradi, izoh beradi va tuzatishlar kiritadi.
2.7. Har bir guruh taqdimoti oxirida ekspert
savollari bo‘yicha xulosalar qiladi.
2.8.Guruh
lar o‘zaro bir
-birlarini baholashlarini
eslatadi.
taqdim etadilar.
Boshqa guruh
a‘zolarining bergan
savollariga javob
beradi.
Bir-birlarini
baholaydilar.
III. Yakuniy
bosqich
Dostları ilə paylaş: |