«O’zbеkistоn tеmir yo’llаri» aj

2 – masala. V=10 l hajmli ballonda P₁=1MPa bosim ostida T₁=300 K haroratli geliy bor. Ballondagi m=10 g geliy sarflangandan keyin ballondagi harorat T₂=290 K gacha pasaydi. Ballonda qolgan geliyning bosimi P₂ aniqlansin.


Yechish: Masalani yechish uchun ikki marta gazning boshlang’ich va oxirgi holatlari uchun Klapeyron – Mendeleev formulasidan foydalanamiz. Boshlang’ich holat uchun tenglama
(1)
ko’rinishga ega, oxirgi holat uchun esa
(2)
bunda m₁ va m₂ boshlang’ich va oxirgi holatlardagi geliy massasi, (1) va (2) tenglamalardan m₁ va m₂ massalarni ifodalaymiz:
(3)
(4)

3. 
   dan (4) tenglikni ayirsak,
   

.
Bundan qidirilayotgan bosimni topamiz:
(5)
(5) tenglikning o’ng tomoni bosim birligini berishini tekshiramiz. Buning uchun unga kiruvchi barcha kattaliklarni mos birliklarda ifodalaymiz. Birinchi qo’shiluvchi ifodalanadigan birlik shubha tug’dirmaydi, chunki nisbat o’lchamsiz kattalikdir. Ikkinchi qo’shiluvchi qanday birliklarda ifodalanishini tekshiraylik
.
Olingan hisoblash formulasining o’ng tomoni izlanayotgan kattalik – bosimning birligini berishiga ishonch hosil qilgandan keyin, (5) ga barcha kattaliklarning qiymatlarini qo’yishimiz va hisoblash o’tkazishimiz mumkin.
(5) formuladagi geliyning molyar massasi M dan boshqa barcha kattaliklar ma’lum. Geliy bir atomli gaz bo’lganligi tufayli uning nisbiy molekulyar massasi nisbiy atom massasi A_r ga teng:
Mendeleev jadvalidan A_r=4 ni topamiz. Shunday qilib, geliyning molyar massasi:
.
Kattaliklarning qiymatlarini (5) ga qo’yib, natijani olamiz:
.


3 – masala. Sig’imi V=6,9 l bo’lgan ballonda m=2,3 g massali azot bor. Qizdirishda molekulalarning bir qismi atomlarga dissotsiyalandi. Dissotsiyalanish koeffitsienti α=0,2. 1) Qizdirishdan avvalgi azot molekulalarining umumiy soni N₁ va azot molekulalarining konsentrasiyasi n₁, 2) qizdirilgandan keyin azot molekulalarining n₂ va atomlarining n₃ konsentratsiyalari aniqlansin.