«O’zbеkistоn tеmir yo’llаri» aj

2.Xalqaro birliklar sistemasining asosiy kattaliklari va birliklari

	Kattalik			Birlik
	Nomi	Belgisi	O’lchami	Nomi	Belgisi	Ta’rifi
1	2	3	4	5	6	7
1	Uzunligi	l	L	metr	m	Metr-kripton-86 atomining 2p10 va 5d5 satxlararo o’tishiga muvofiq keladigan vakumdagi nurlanish 1650763,73 to’lqin uzunligiga teng
2	Massa	M	M	kilogram	kg	Kilogramm-xalqaro kilogramm protonining massasiga teng
3	Vaqt	t	T	sekund	s	Sekund-seziy-133 atomi asosiy holatining ikki o’ta nozik satxlari orasidagi bir-biriga o’tishiga muvofiq keladigan nurlanishning 9183631770 davriga teng
4	Tok kuchi	I	I	amper	A	Amper-vakumda bir-biridan 1m masofada joylashgan, cheksiz uzun va o’ta kichik ko’ndalang kesimga ega ikki parallel o’tkazgichdan tok o’tganda o’tkazgichning har 1m uzunligiga 2·10^-7 N kuchi hosil qiladigan o’zgarmas tok kuchidir.
5	Termodinamik temperature	T		kelvin	K	Kelvin-suvning uchlanma nuqtasi termodinamik temperaturasining 1/273,16 ulushga teng
6	Modda miqdori	v	N	mol	mol	Mol-massasi 0,012 kg bo’lgan ^12C uglerodda qancha atom bo’lsa, o’z tarkibida shuncha struktura elementlaridan tashkiltopgan sistemaning modda miqdoridir
7	Torug’lik kuchi	I	J	kandela	kd	Kandela-1 atm bosim ostida platinaning qotish temperaturasi 2042,5 K temperaturada absolyut qora jismning 1/60sm^2 yuszidan perpendikulyar yo’nalishda nurlanayotgan yorug’lik kuchi

3. Xalqaro birliklar sistemasining qo’shimcha kattaliklari va birliklari

		Kattalik		Birlik
	Nomi	Belgisi	O’lchami		Nomi	Belgisi		Ta’rifi
1	Yassi burchak	,	_		radian	rad		Radian – aylananing radius uzunligiga teng yoy hosil qiluvchi ikki radiusi orasidagi burchak qiymati
2	Fazoviy burchak	,	_		steradian	sr		Steradian – uchi sfera markazida joylashgan va sferaning radius kvadratiga teng yuzali sirtni ajratuvchi fazoviy burchak

II. Fizik kattaliklarning jadvallari
4. Ba’zi astronomik kattaliklar

Yerning radiusi 6,37·10⁶ m

Yerning massasi 5,98·10²⁴ kg
Quyoshning radiusi 6,95·10⁸ m
Quyoshning massasi 1,98 ·10³⁰ kg
Oyning radiusi 1,74 ·10⁶ m
Oyning massasi 7,33 ·10²² kg
Yerning markazidan quyoshning markazigacha
bo’lgan masofa 1,49·10¹¹ m
Yerning markazidan oy markazigacha bo’lgan masofa 3,84·10⁸ m
Oyning yer atrofida aylanish davri 27,3 sutka=2,36 10⁶ s
5. Qattiq jismlarning va suyuqliklarning zichliklari ( Mg/m³ yoki G/sm³)

Alyuminiy 2,70

Vismut 9,80
Volfram 19,3
Temir (cho’yan,po’lat) 7,87
Oltin 19,3
Osh tuzi 2,20
Jez 8,55
Marganes 7,40
Mis 8,93
Nikel 8,80
Platina 21,4
Qo’rg’oshin 21,4
Kumush 10,5
Uran 18,7
Suyuqliklar

Suv(sof 4 ⁰C da) 1,00

Glitserin 1,26
Kerosin 0,8
Moy(zaytun moyi, moylashuchun ishlatiladigan) 0,9
Kanakunjut moyi 0,96
Somib 13,6
Uglerod sulfid 1,26
Spirt 0,8
Efir 0,7
6. Normal sharoitlardagi gazlarning zichlilari (kg/m³)

Azot 1,25

Argon 1,78
Vodorod 0,09
Havo 1,29
Geliy 0,18
Kislorod 1,43


7. 20⁰ C da suyuqliklarning sirt tarangliklari (mN/m)

Suv 73
Glitserin 62

Sovunli suv 40
Simob 500
Spirt 22
8. Tovushning tezligi, (m/s)
Suvda 1450
Havoda (quruq normal sharoitda) 332


9. Dielektrik singdiruvchanlik,

Suv 81
Moy(transformator moyi) 2,2

Parafin 2
Slyuda 7
Shisha 7
Chinni 6
Ebonnit 2,6


10. O’tkazgichlarning solishtirma qarshiligi va harorat koeffitsienti

Modda	20^0C da	, ^0C^-1
Temir Mis Alyuminiy Grafiе	98 17 26 3,9*10^3	6,2*10^-3 4,2*10^-3 3,36*10^-3 -0,8*10^3

Mundarija

Umumiy metodik ko`rsatmalar………………………………………..
I-BOB. Mexanikaning fizik asoslari ……………………………………..
Asosiy formulalar………………………………………………………...
Masala yechish namunalari ………………………………………….......
Mustaqil yechish uchun masalalar ……………………………………….
Nazorat ishi uchun masalalar …………………………………………….
II-BOB. Molekulyar fizika va termodinamika …………………………..
Asosiy formulalar………………………………………………………...
Masala yechish namunalari ………………………………………….......
Mustaqil yechish uchun masalalar ……………………………………….
Nazorat ishi uchun masalalar …………………………………………….
III – BOB. Elektrostatika. O’zgarmas tok………………………………..
Asosiy formulalar………………………………………………………...
Masala yechish namunalari ………………………………………….......
Mustaqil yechish uchun masalalar ……………………………………….
Nazorat ishi uchun masalalar …………………………………………….
Nazorat ishini bajarish uchun variantlar ………………………………...
Foydalanilgan adabiyotla ro`yxati………………………………………..
Fizik kattaliklarning birliklari haqida ba’zi ma’lumotlar………………..

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi. T 1, 2, 3, M Toshkent 1989.
   
2. 
   V.A.Sultonov. Fizika kusri. O’quv qo’llanma. Fan va texnologiya. 2005.
   
3. 
   K.P.Abdurahmonov, U.Egamov. Fizika kursi. Darslik. Toshkent. 2011.
   
4. 
   V.S.Volkenshteyn. Umumiy fizika kursidan masalalar to`plami. O`quv qo`llanma. O`qituvchi. 1969.
   
5. 
   D.I.Saxarov. Fizikadan masalalar to`plami. M; “Оникс 21 век, Мир и образование” 2003.
   
6. 
   B.A.Mirsalixov, M.Yu.Mansurova. Mexanika, molekulyar fizika va elektrodinamika. Amaliy mashg’ulotlarni bajarishga doir uslubiy qo’llanma. TTYMI. 2015.
   

Baxodir Abdusamatovich Mirsalixov

Gulnoza Shuxratovna Sultanxodjayeva
FIZIKA


O’quv – uslubiy qo’llanma
Muharrir:
Tеxnik muharrir va sahifalovchi:
Nashrga ruxsat etildi 2019_ y.
Qog`oz bichimi 60×84/16. Hajmi __ b.t.
Adadi 35 nusxa. Buyurtma №
ToshTYMI bosmaxonasida chop etildi
Toshkеnt sh., Odilxo`jaеv ko`chasi,1


Toshkеnt tеmir yo`l muhandislari instituti, 2019y.