«O’zbеkistоn tеmir yo’llаri» aj

III – BOB. ELEKTROSTATIKA. O’ZGARMAS TOK.
Elektrostatika. Kulon qonuni. Zaryadlangan jismlarning o’zaro ta’siri

Asosiy formulalar

Kulon qonuni

bu yerda F ikkita nuqtaviy zaryad va larning o’zaro ta’sir kuchi:
r zaryadlar orasidagi masofa; muhitning dielektrik singdiruvchanligi;  elektr doimiysi:


Zaryadning saqlanish qonuni


bu yerda  - izolyatsiyalangan tizimga kiruvchi zaryadlarning algebraik yig’indisi; n zaryadlar soni.
Elektr maydon kuchlanganlik vektori  ning oqimi.

1. 
   Bir jinsli bo’lmagan maydonga joylashtirilgan ixtiyoriy S sirt orqali
   

 yoki 
bu yerda  - kuchlanganlik vektori va sirt elementiga normal  orasidagi burchak; dS sirt elementining yuzasi; _- kuchlanganlik vektoring normalga proeksiyasi;

2. 
   bir jinsli elektr maydonga joylashtirilgan yassi sirt orqali
   

Kuchlanganlik vektori  ning yopiq sirt orqali oqimi

bunda integrallash butun sirt bo’ylab bajariladi.
Ostrogradskiy Gauss teoremasi.  zaryadlarni o’z ichiga olgan
Ixtiyoriy yopiq sirt orqali kuchlanganlik vektori ning oqimi.

bu yerda  - yopiq sirt ichida joylashgan zaryadlarning algebraik yig’indisi , n zaryadlar soni.
Q nuqtaviy zaryadning zaryaddan r masofada hosil qiladigan elektr maydon kuchlanganligi

Radiusi R gat eng bo’lgan Q zaryadli matall sferaning sfera markazidan r masofada hosil qiladigan elektr maydon kuchlanganligi:

1. 
   Sferaning ichida (r

2. 
   Sferaning sirtida (r=R)
   



3. 
   Sferaning tashqarisida (r>R)
   



Elektr maydonning superpozitsiya (quyilish) printsipiga binoan ikki (va undan ko’p)

nuqtaviy zaryadlar hosil qilgan maydonning natijaviy kuchlanganligi qo’shiluvchi
maydonlar kuchlanganliklaring vektor (geometrik) yig’indisiga teng:

 va  kuchlanganlikli ikkita elektrostatik maydon bo’lgan holda kuchlanganlik vektorining moduli

Bunda  vektorlar orasidagi burchak.
Bir tekis zaryadlangan cheksiz uzun tola (yoki silindr) o’z o’qidan r masofada hosil
qiladigan maydon kuchlanganligi

bu yerda zaryadning chiziqli zichligi.
Zaryadning chiziqli zichligi tola bo’ylab taqsimlangan zaryadning tola (silindr)
uzunligiga nisbatiga teng kattalikdir:

Bir tekis zaryadlangan cheksiz tekislik hosil qiladigan maydon kuchlanganligi

bu yerda zaryadning sirt zichligi.
Zaryadning sirt zichligi sirt bo’ylab taqsimlangan zaryadning shu sirt yuzasiga nisbatiga
teng bo’lgan kattalikdir:

Zaryadlari sirt zichliklari ning modullari teng bo’lgan qarama-qarshi ishorali zaryadlar bilan bir tekis zaryadlangan ikkita ikkita parallel cheksiz tekislik hosil qiladigan maydon (yassi kondensator maydoni) kuchlanganligi

Elektr sig`im

Yakkalangan o`tkazgich yoki kondestatorning elektr sig`imi

Bunda -o`tkazgichga (kondestatorga) berilgan zaryad; -shu zaryad vujudga keltirgan potentsialning o`zgarishi.


dielektrik singdiruvchanlikni cheksiz muhitda joylashgan R radiusli yakkalangan o`tkazuvchi sferaning elektr sig`imi

Agar sfera kovak va dielektrik bilan to`ldirilgan bo`lsa, buning natijasida uning elektr sig`imi o`zgarmaydi.

Yassi kondestatorning elektr sig`imi

Bunda S-qoplamalar yuzasi; d- qoplamalar orasidagi masofa; -qoplamalar orasidagi bo`shliqni to`ldirib turuvchi dielektrikning dielektik singdiruvchanligi.

Har birining dielektrik singdiruvchanligi va qalinligi bo`lgan n ta dielektrik qatlami bilan to`ldirilgan yassi kondestatorning elektr sig`imi

Sferik kondestatorning elektr sig`imi

Silindrik kondestatorning elektr sig`imi

Ketma-ket ulangan kondestatorlarning elektr sig`imi c; umumiy holda , bunda n-kondestatorlar soni;

Ikkita kondestatorlar holida ; har birining sig`imi c<sub>1</sub> bo`lgan n ta bir xil kondestatorlar xolida

Parallel ulangan kondestatorlarning elektr sig`imi umumiy holda

Ikkita kondestator holida

Har birining sig`imi c<sub>1</sub> bo`lgan n ta bir xil kondestatorlar holida

O`zgarmas elektr toki
O`zgarmas tokning kuchi

Bunda q-o`tkazgichning ko`ndalang kesimidan t vaqtda o`tadigan elektr zaryad miqdori.

Elektr tokning zichligi vektor kattalik bo`lib, tok kuchining o`tkazgich ko`ndalang kesimining yuzasi S ga nisbatiga tengdir:

Bunda -yo`nalishi musbat zaryad tashuvchilarning xarakat yo`nalishi bilan mos keluvchi birlik vektor

Bir jinsli o`tkazgichning qarshiligi

Bunda -o`tkazgich moddasining solishtirma qarshiligi; l-uning uzunligi.

O`tkazgichning o`tkazuvchanligi G va moddaning solishtirma o`tkazuvchanligi

Solishtirma qarshilikning haroratga bog`liqligi

Bunda p va p₀ –mos ravishda t va dagi solishtirma qarshiliklar; t-harorat; -qarshilikning xarorat koeffitsienti.

Ketma-ket ulanganda

Parallel ulanganda

Bunda R_i –i-o`tkazgichning qarshiligi; n-o`tkazgichlar soni.

Om qonuni:

Zanjirning bir jinsli bo`lmagan qismi uchun

Zanjirning bir jinsli qismi uchun

Yopiq zanjir uchun

Kirxrof qoidalari. Birinchi qoida: tugunda qo`shiluvchi tok kuchlarining algebraik yig`indisiga teng, ya’ni

Ikkinchi qoida: yopiq konturda konturning barcha qismlaridagi kuchlanishlarning algebraik yig`indisi elektr yurituvchi kuchlarning algebraik yig`indisiga teng, ya`ni

O`zgarmas tok zanjirining qismida t vaqtda elektrostatik maydon va chet kuchlar bajaradigan ish

Tokning quvvati

Joul-Lens qonuni

Bunda Q - t vaqtda zanjirning qismida ajraladigan issiqlik miqdori.