1-chizma. Tabiiy ekotizimlarda modda (tutash chiziq) va energiya (shtrix chiziq)ning ko‘chib yurishi Ekotizim biror kattalikdagi yoki o‘lchamdagi hudud bilan chegaralanmaydi. SHuning uchun uni organizmlarning hohlagan va murakkab yashash muhitiga nisbatan qo‘llash mumkin.
Ekotizimda tirik organizmlar o‘rtasida o‘zaro ta’sir mavjud. Kuchli hayvon turi o‘zidan kuchsiz hayvon turi bilan oziqlanadi. Xullas, shu tariqa oziq-ovqat zanjiri vujudga keladi. Bu hodisa ekotizimning o‘z vaqtida o‘zidan-o‘zi — tabiiy yo‘l bilan tozalanib turishiga olib keladi. SHuningdek, ekotizimda o‘simliklar va hayvonot turlarining bir sharoit- da miqdoriy jihatdan teng bo‘lishi ekologik muvozanatning barqarorligini ta’minlaydi.
Ekotizimda atmosfera havosi, suv, tuproq, o‘simliklar, hayvonot olami, ishlab chiqarish va boshqa antropogen omillar hamda hodisalar ishtirokida murakkab biokimyoviy aylanma harakat mavjud. Bu bilan havoning tozaligi, tuproq hosildorligi, o‘simliklar mahsuldorligi va boshqa hodisalarnpng barqaror me’yordagi faoliyati ta’minlanadi.
Tabiiy va sun’iy (antropogen) ekotizimlar mavjud bo‘lib, ular bir qator xususiyatlari bilan farqlanadi (1 -jadval).
1-jadval
Tabiiy va sodda antropogen ekotizimlarni qiyoslash (Miller, 1993 y.)
Tabiiy ekotizim (botqoq,o‘tloq, o‘rmon)
Antropogen ekotizim (dala, zavod. uy)
Quyosh energiyasini oladi, qayta o‘zlashtiradi, yig‘adi
Ekotizimlarni va butun biosferani muhofaza qilishda mavjud tamoyillarga tayanish muhimdir. Ular quyidagilar:
- gomeostaz;
- himoyalanishning o‘z vaqtidaligi;
- himoyalanishning mahsusligi;
- himoyalashishing majmualigi va muvofiqligi (qulayligi);
- himoyalanishnpng bosqichligi;
- himoyalanishning samaradorligi;
- monitoring;
- qo‘riqhona (milliy tabiat bog‘lari, tabiat buyurtmalari va boshqa).
Ushbu tamoyillar ekotizimlarni boshqarishning amaliy strategiyalarini ishlab chiqish va monitoring uchun biroz umumiylik kasb etadi. Biosferani muhofaza qilish hamda tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va amaliyotdagi barcha chalkashliklar xozircha bizni monitoringdan qutilishga da’vat etolmaydp.