“O„zbekistonda yer-suv munosabatlari tarixi (qadimgi davrdan hozirgi kungacha)” fanining ishchi o„quv dastur

 
2 
2-mavzu. Qadimgi davlat birlashlamalarining shakllanishida yer 
va suv munosabatlari. 
Sug‗orma o‗troq dehqonchilikka o‗tish va uning rivojida
patriarxal oilalarining asosiy ishlab chiqaruvchi kuch sifatidagi 
mohiyati. Ilk temir davri makonlari va sun‘iy kanallar
qurilishining boshlanishi. Jamoa erlari va suv xo‗jaligini 
shakllantirish. Qadimgi Baqtriya, Qadimgi Xorazm, Qadimgi 
So‗g‗diyona davlatlari aholisining daryolar irmoqlari bo‗ylab
joylashuvi. Xorazm atrofida sun‘iy sug‗orishning rivojlanishi
natijasida Amudaryoning Dovdon tarmog‗i suvlari CHirmonyop, 
Qal‘aliqir, Ko‗zaliqir va hokazolargagina sarf etilishi. Ayrim o‗troq
vohalarda qishloq (kat)larning kengayib yirik maskat (ilk 
shahar)larga aylanishi. Ziroatchilik va erkin navlari turlarining ortib
borishi.
Imoratsozlik va qurilish xom ashyolari.
Ishlab chiqaruvchi xo‗jalik: dehqonchi-lik, chorvachilik,
hunarmandchilik va mol ayirboshlash, savdo-sotiqning shakl-lanishi. 
Mahalliy boshqaruv, mirobchilik va ommaviy hashar-begor, yirik
sug‗orish tarmoqlarining o‗tkazilishi va suv inshoatlari. Xususiy 
mulklarni shakllanishi.
Ahmoniylar va YUnon-makedonlar hukmronligi davrida erga
munosabat masalalari. Qang‗, Dovon va Kushon davlatlarida 
aholining sinfiy tabaqalanishi hamda er va suv munosabatlari.
Davlat, ibodatxona (vag‗nze), xususiy va jamoa erlari.
Xorazmning antik davrida qazilgan kanallari o‗zanining (Qirqqiz, 
Qo‗rg‗oshinqal‘a, 
Bozorqal‘a, 
Jonbosqal‘a, 
Anqoqal‘a, 
4 

---

5 
Guldursundan pastroqdagi, YAkka porson, Qarg‗ateshkanqala, 
Qizilqal‘a, Qavatqal‘a yaqinidagi kanallar) juda sayoz bo‗lishi
3 
3-mavzu. Ilk o„rta asrlarda er egaligi munosabatlari
Ilk o‗rta asrlarda dehqonchilik vohalarining kengayishi.
Sug‗orish, melioratsiya va ekin etishtirish agrotexnikasi. Er 
maydonlarini o‗g‗itlash. Qishloq xo‗jalik mahsulotlariga bo‗lgan
ehtiyojning oshishi. Erga egalik qilish munosabatlari. Suvdan
foydalanish. Mulkchilik munosabatlari. ―Dehqonlar‖, ―kadivarlar‖, 
―kashovarzlar‖. V-VI asrlarda O‗rta Osiyo hududida etishtirilgan 
dehqonchilik mahsulotlari: g‗alla, sholi, g‗o‗za va boshq. V asrda
barpo etilgan sug‗orish tarmoqlari: Darg‗om, Zog‗ariq, Bo‗zsuv.
Adirlarga suv chiqarishda o‗q, gupchak va tishli g‗ildirakka 
asoslangan murakkab gidrotexnika inshootlari: charxparrak, chig‗ir 
va boshq. VI-VIII asrlarda mahalliy hokimliklarda er-suv 
munosabatlari. Nahrifay, Xarkon, Anhor, Kalkovuz kabi yirik 
sug‗orish inshootlarining qurilishi.
Mulkdor-ozod, 
shahar 
hunarmandlari-ozodkor, 
savdo 
ahli-
g‗uvokorlar va ular tasarrufidagi er-mulk va suvlar hamda ulardan
foydalanish usullari. To‗rt turdagi erga egalik qilish: yirik mulkdor-
dehqon qo‗rg‗onlari va ekin paykallari; masjid va madrasalarga
tegishli vaqf erlari; qo‗shchi kashovarzlarning xususiy erlari va
jamoa erlari-korizlar-er osti sug‗orish inshootlari vositasida 
o‗zlashtirilgan umumziroatkorlarning ekinzor paykallari.
2 
4