34863 Er suv munosabatlari tarixi ishchi dastur (1)
7-mavzu. Buxoro xonligida yer - suv munosabatlarining umumiy holati va dehqonchilik. XVI asr boshlarida SHayboniyxon tomonidan Samarqandning
CHo‗ponota tepaligi yonida SHayboniyxon suv ayirg‗ich
ko‗prigining qurilishi. SHayboniyxonning er-suv hamda soliq
masalalarini tartibga solish maqsadida Samarkand yaqinida
Konigil manzilida qonunshunos olimlarni to‗plab o‗tkazgan
maxsus kengashi. Abdullaxon hukmronlik qilgan davrda (1557—
1598) mamlakatda amalga oshirilgan qurilish va irrigatsiya
ishlari. 1583 yilda Zarafshon vodiysining shimolida joylashgan
Nurota tizma tog‗idan oqib tushadigan Oqchob soyining darasi
ichiga Abdullaxonbandi suv ombori, Zarafshon daryosi suvining
taqsimotini tartibga solishda Zarafshon daryosi ustiga 1582 yilda
qurilgan Puli Karmana, XVI asrning ikkinchi yarmida bino qilingan
Puli Mehtar Qosim, Puli CHahorminor, Puli Jondor kabi suv
o‗lchagich va taqsimlagich inshootlarning qurilishi. XVI asrning
ikkinchi yarmida Tuyatortar kanalining chiqarilib, Jizzax vohasi
suv ta‘minotining yaxshilanishi. Murg‗ob vodiysining yuqori
qismida Ko‗shk soyi to‗silib Xovuzixon suv omborining barpo
etilishi.
Buxoro xonligida yangi erlarni o‗zlashtirishda Jo‗ybor xo‗jalarining
tutgan o‗rni. Xo‗ja Kaab kanalining qazilishi va Somonjuq dashti
obod etilishi, Afshona qishlog‗igacha kanal chiqarilishi,
Amudaryodan CHorjo‗y atroflariga suv olib kelinishi, Romitan
tumani kanalidan shoxob kovlanib, Sevinj qishlog‗i etagidagi
dasht erlar obod etilishi, Vaxsh daryosidan suv chiqarish uchun kanal
qazilishi.
Xonlikdagi er egaligi shakllari. XVII asr va XVIII asrning birinchi
yarmida Buxoro xonligida tarqoqlikning kuchayishi hamda Xiva
xonligi bilan bo‗lgan o‗zaro urushlar natijasida quyi Zarafshonning
irrigatsiya xo‗jaligiga putur etishi, sug‗orma dehqonchilik erlarining
maydoni qisqarib ketishi.
2
8
