O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

TABIIY TANLANISH
Darvin nazariyasiga muvofiq , tabiiy tanlanish haqidagi ta’limot quyidagi masalalarniyechishga qaratilgan:
1. Tabiiy tanlanish natijasida qanday qilib yangi turlar rivojlanadi?
2. Organik dunyoning xilma-xilligi qanday orta boradi ?
3. Nima uchun tabiatda turlar bir-biridan keskin farq qiladi va organik dunyoningxilma·xilligi uzilish xarakteriga ega?
4. Nima sababdan tabiy tanlanish ta’sirida vujudga kelgan turlar yashash sharoitiga
moslashgan?
5.Organik dunyo rivojlanishining umumiy yo’nalishidagi progress nima bilan
ta’minlanadi?
Organizmlar o’rtasidagi hayotiy poyga, ya’ni yashash uchun kurashda, ular hayotiningmuhitga bog’liqligi bilan tabiiy tanlanish o’rtasida uzviy bog’lanish b or. Foydali farqlar vao’zgarishlarga ega organizmlarning saqlanishini va noqulay zararli belgi- xossalarga ega bo’lganorganizmlarning qirilib ketishini Darvin tabiiy tanlanish, ya’ni eng moslashgan formalarningyashabqolishi, moslashmaganlarning esa nobud bo’lishi deb atagan. Binobarin, tabiiytanlanishda bir-biriga qarama-qarshi ikki xodisa ro’y beradi. Bulardan biri o’lik va tirik tabiatqarshiliklarini yenggan organizmlarning muhit sharoitiga m oslashib yashab qolishi, ikkinchisi esaana shunday qarshilikka bardosh bera olmaganlarning nobud bo’lishi, ya’ni eliminatsiyasidir.Tabiatda tabiiy tanlanish jarayonini biror kimsa olib bormaydi. U tabiatning stixiyali kuchlarita’siri ostidanamoyonbo’ladi. O’simliklar bilan hayvonlarning uzoq tarixiy davrda xilma-xilsharoitda yashaganligi ularda turli -tuman individual o’zgarishlar vujudga keltirganliginiyuqoorida ko’rib o’tgan edik. Shunday o’zgargan formalar orasida organizm uchun foydalibelgilarga ega formalar bo’lishi tabiiy bir xol, albatta. O’simliklar bilan hayvonlardagi individual o’zgaruvchanlik tabiiy tanlanish uchun beqiyos ko’p material beradi. Xuddisun’iy tanlashdagikabi, tabiiy tanlanishda ham individual o’zgaruvchanlikumumiy asosni tashkil etadi. Bir turgamansub o’simliklar va hayvonlar, odatda bir xil oziq manbaidan foydalanadi va bir xildushmanlardan, tashqi abiotik muhitning bir xil noqulay sharoitidan o’zini xim oya qiladi.
Oqibatda ular o’rtasidagi yashash uchun kurash doimiy, ixtiyorsiz ravishda boradi. Tanlanishzararli individual farqlarga ega formalarni qirish bilan, ularni ko’payishdan ma xrum qilib, o’zta’sirini ko’rsatadi. Albatta, foydali individual o’zgaruvchanlik ham ularga ega organizmlaryashab qolishini ta’minlay olmaydi. Ular faqat Shunday belgilari bo’lmagan organizmlarganisbatan bir ozafzalliklarga ega bo’ladi, xolos. Agar organizmlar qiriladigan bo’lsa, birinchi navbatda, unchalik foydali bo’lmagan belgilarga ega f ormalar nobud bo’ladi. Foydali belgilargaega formalar esa saqlanib qoladi. Agar vujudga kelgan o’zgaruvchanlik irsiylanadigan bo’lsa, ukelgusi bo’g’inga beriladi. Davomli o’zgaruvchanliik qonuniga ko’ra, organizm uchun foydalibelgilar kelgusi bug’inlarda ham takrorlanadi.
Tabiiy tanlanishda korrelyativ o’zgaruvchanlik ham katta rol o’ynaydi. Korrelyativo’zgaruvchanlik organizm uchun f oydali belgilar bilan bir q qatorda foyda bermaydiganbelgi- xossalarning ham rivojlanishiga olib keladi. Tabiiy tanlanish sun’iy tanlashdan farq qiladi.Sun’iy tanlash organizmlarni tashqi va ko’zga tashlanadigan belgi-xossalariga ta’sir etadi. Tabiiytanlanish esaorganizmlarning barcha ichki, tashqi tuzilishi belgi-xossalariga bir vatda ta’sir etadi. Tabiiy tanlanish sun’iy tanlashga nisbatan juda nozik va aniq bo’ladi.Odatda, tabiiytanlanish natijasida vujudga kelgan belgi-xossalar organizmning o’zi uchun sun’iy tanlashnatijasida vujudga kelgan belgi- xossalar esa odam uchun foydali bo’ladi. Sun’iy tanlanish tufayliqisqa vaqt,ichida yangi zot va navlar chiqariladi. Tabiiy tanlanish natijasi esa juda sekinlik bilanbarcha sistematik kategoriyalar populyatsiyalar, tur xillari, turlar, urug’lar, oilalar, turkumlar,sinflarni xosil qiladi. Agar ongsiz tanlash 10-12 ming yil, metodik tanlash 200-300 yil davometayotgan bo’lsa, tabiiy tanlanish esa bir necha million yillardan beri mavjud. Binobarin, tabiiysharoitda uzluksiz davom etadigan tabiiy tanlanish tarixiy jarayondir. Darvin o’z asarining ko’p qismida sun’iy va tabiiy tanlanishni o’zarotaqqoslab berdi.
Darvin mulohazasiga ko’ra
1) organizmlarda nomuayyano’zgaruvchanlikning tez-tez takrorlanishi
2) o’zgaruvchanlik vujudga kelishi extim olligining ortishiga imkon beradigan organizmlar sonining tur ichida ko’p bo’lishi
3) qarindosh bo’lmagan formalarning chatishishi natijasida o’zgaruvchanlikning ko’p bo’lishi
4) tur ichida organizmlar guruhiniing al ohidalanishi
5) tur tarqalgan arealning keng bo’lishi tabiiy tanlanishga qulaylik tug’diruvchi. sharoit hisoblanadi
6) tabiiy tanlanishda organizmlar uchun foydali belgi- xossalarning to’plana borish ta’siri ham tanlanishning muvaffaqiyatli bo’lishini ta’minlovchi shartlardan biridir.