O’zbekistonrespublikasi oliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi namangandavlatuniversiteti biologiya kaferdrasi

11-Mavzu: Makroevolyutsiya
Ma’ruza rejasi:
1. Makroevolyutsiya ta’rifi. Makroevolyutsiya yo’nalishlari-divergensiya, konvergensiya, parallelizm.
2. Evolyutsion jarayonning yo’nalishlari. Biologik progress.
3. Makroevolyutsiyaning “qoidalari”. Organizmlarning fiogenetik yangilanish
usullari.
4. Ontogenez va filogenez. Filembriogenez nazariyasi. (A.N.Seversov)
O`quv mashg`ulotining maqsadi: Talabalarda Makroevolyutsiya xususida tushuncha hosil qilish.
Pedagogik vazifalar: Yangi mavzu bilan tanishtirish, mavzuga oid ilmiy atamalarni ochib berish, asosiy masalalar bo`yicha tushunchalarni shakllantirish.
O`quv faoliyatining natijalari: Talabalarda Makroevolyutsiya haqida tasavvurga ega bo`ladilar, asosiy ma’lumotlarni kospektlashtiradilar.
Ta’lim usullari: BBB, “Klaster”, ma’ruza
O`quv faoliyatini tashkil qilish shakli: Ommaviy
Ta’lim vositalari: videoproyektor, prezentatsiyalar, marker, flipchart, jadval
Darvin chog’ishtirma anatomiya, embriologiya, biogeografiya, paleontologiya vaseleksiya materiallariga asoslanib, organik dunyo tarixiy rivojlanishining asosiy qonunlarinikashf etdi. Natijada tirik organizmlar filogenezining umumiy ko’rinishi oydinlashdi. Darvin o’zta’1im otida yirik sistematik guruhlar va ularning geologik davrlardagi o’zgarishi haqidamulohaza yuritdi. Shuning uchun uning nazariyasi shartli ravishda makroevolyutsiya haqidagita’lim ot deb atash mumkin. Makroevo1yutsiyadeyilganda, turdan yuqori sistematik kategoriyalar - avlod, oila, turkum, sinf, tiplarda ro’y beradigan evolutsiya tushuniladi. Lekin buta’lim otda evolyutsion jarayonning dastlabki bosqichlari, ya’ni turlarni vujudga keltiruvchiboshlang’ich mexanizmlar ko’p tomondan oydinlashmay qoldi. Bu xolni Darvin yashagandavrda irsiyat va o’zgaruvchanlik to’g’risidagi bilimlarning yaxshi rivoj topmaganligi bilanizohlash mumkin.
XXasrda eksiyerimental va nazariy genetikaning rivojlanishi tufayli organizmlar belgi-xossalarining irsiylanishini matematik-statistik yo’l bilan o’rganish imkoni paydobo’ldi.Belgi xossalarning nisbatan turgun ekanligi, bo’g’indan bo’g’inga beriluvchi irsiy axborotkodning tuzilishi aniqlandi. Bularning hammasi boshlaig’ich materialning xarakteri vaxossalarini, ularning populyatsiya taqdiri va evolyutsion jarayonlarga ko’rsatgan ta’sirinianiqlash imkohiyatini yaratdi. Klassik darvinizm bilan hozirgi zamon genetika faniningintegratsiyasi natijasida evolyutsi on ta’limotda yangi yo’nalish - mikroevolyutsi on jarayonlarni o’rganish sohasi, ya’ni mikroevolyutsiya haqidagi ta’limot vujudga keldi. Mikroevolutsiyadeganda, populyatsiya doirasida, tur ichida yuz beradigan evolyutsi on jarayonlar tushuniladi.
Mikroevolyutsiya to’g’risidagi ta’limotga Xardi, Chetverikov, Fisher va boshqa olimlar asos solganlar.Ontogenez (grekcha ontos - shaxsiy, genesis -- rivojlanish demakdir) termini fan tarixida turlichatushunilgan. Gekkel Ontogenez deganda, organizmlarning embri on va lichinkalik davriniSevertsov zigotadan tortib, tohayvon organizmining jinsiy yetilishigacha bo’lgan davrnitushungan. Haqiqatda u esa ontogenez organizmlarning zigotadan tortib, totabiiy o’limigacha bo’lgan rivojlanish davrini ifodalaydi. Jinsiy yo’l bilan ko’payadigan o’simliklar va hayvonlardaontogenez embrion hamda postembrion davrlarga bo’linadi.
Filogenez (grekcha phylon - avlod, geneses - rivojlanish demakdir) ma’lum sistematikguruhlarning tarixiy rivojlanishini o’z ichiga oladi. Organizmlarning shaxsiy va tarixiyrivojlanishi darvinizning eng muhim problemalaridan biri hisoblanadi. U evolyutsion jarayonmexanizmini aniqlashga, tirik mavjudotlarning shaxsiy va tarixiy rivojlanishini idora etishgayordam beradi.