O’zbekiton respublikasi oliy va o’rta talim vaziRLİGİ berdaq nomidagi qaraqolpoq davlat universiteti

5. Raqobat qonunining mohiyati shundan iboratki, raqobat sharoitida zarar ko’rmay, eng 
yaxshi natijaga erishib bo’lmaydi, chunki barcha tovar ishlab chiqaruvchilar daromadining oshish 
tartibini o’rnatib bo’lmaydi. 
6. İstemolchi nuqtai nazaridan eng so’nggi naflilik qonuni. Naflik — tovar va xizmatlar 
istemolidan qoniqishni bildiradi. Umumiy naflilik malum tovar va xizmat birligidan qoniqishni 
bildiradi; so’nggi naflik — shu tovar va xizmatning yana sotib olishdan qoniqishni bildiradi. 
Shunday qilib, bozor munosabatlari shakllanayotgan sharoitda iqtisodiy qonunlardan 
foydalanish imkoniyaglari har tomonlama kengayib boradi. 
Menejmentning asosiy tamoyillari 
Tamoyil faoliyat yuritish, xalqning asosiy qoidasi, etakchi g’oyadir. İlmiy adabiyotlarda 
odatda boshqaruv tamoyillari deganda iqtisodiyotga rahbarlik qilishda asoslaniladigan asosiy qoida, 
yo’l-yo’riq, xulq meyorlari tushuniladi. Boshqaruv tamoyillari iqtisodiyot qonunlari tasiri natijasida 
boshqaruv usullariga bog’liq hodisalar mohiyatini aks ettiradi. Boshqaruv mexanizmi shaklini 
quyidagicha ifodalash mumkin: 
qonunlar tamoyillar uslublar usullar. 
Boshqaruv tamoyillari o’zaro bog’liq va birgalikda qo’llanilishi lozim. 
Asosiy tamoyillarga quyidagilar kiradi: 
1. Boshkaruvda yakkaboshchilik va kollegiyalik tamoyilii. Yakkaboshchilik tamoyili 
bevosita ishlab chiqarishda ishlab chiqarish personali azolarining yagona rahbar buyruqlariga qatiy 
bo’ysunushini talab qiladi. Yuqori darajadagi rahbar quyi bo’g’in rahbari vakolatiga kiruvchi 
masalalarni hal etmasligi lozim. Bu tamoyilni amalga oshirishning asosiy sharti har bir ijrochining 
huquq, burch, majburiyatlarini qatiy belgilab qo’yishdir. Yagona boshchilik kollegiallik, qabul 
qilinadigan qarorlar oshkoraligi bilan qo’shib olib borilishi kerak. 
Kollegialik intizom, rahbar, yagona shaxs irodasiga so’zsiz bo’ysunish bilan birga amalga 
oshishi kerak. Demokratiya, oshkoralik har bir kishiga o’z fuqarolik qarashlarini namoyon qilish 
boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va qabul qilishda faol qatnashish uchun imkon yaratadi. 
2 İlmiylik tamoyili. Boshqaruvda volyuntarizmni inkor kiluvchi iktisodiy qonunlar, jamiyat 
rivojlanishining obektiv yo’nalishlarini, bu sohadagi milliy va chet el tajribasi so’llanishini taqozo 
qiladi. 
3. Rejalilik tamoyili. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni rejali boshqarish - 
biznes va strategik rejasini tuzish - iqtisodiy siyosatlarni amalga oshirishning muhim shartidir. Bu 
tamoyil ishlab chiqarish rivojlanishining uzoq muddatga mo’ljallangan yo’nalishlari, suratlari va 
nisbatlarini, belgilashni ifodalaydi. 
İshlab chiqarishni rejalashtirish boshqarishning asosiy vazifalaridan biridir. U iqtisodiy 
qonun, ishlab chiqarishning hozirgi holatini ilmiy tahlil etish, ehtiyojlarni istiqbolini aniqlash 
texnikaviy va tashkiliy qarorlarni qabul qilish asosida amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti 
sharoitida strategik rejalashtirish - u yoki bu tarmoq rivojlanishining maqbul nisbatlarini, eng 
muhimi resurslardan samarali foydalanish yo’llarini belgilovchi iqtisodiy rivojlanish miqyoslarini 
aniqlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. 
4. Boshkaruv shakl va usullarini takomillashtirib borish tamoyili. Bozor iqtisodiyoti 

---

sharoitida boshqaruvning uch shakli mavjud: xususiy, jamoa, davlat boshqaruvi. Boshqaruvning 
xususiy shaklida mulqdor yakka o’zi qaror qabul qiladi va butun ish uchun javobgar bo’ladi. 
Boshqaruv xususiy shaklining ijobiy tomoni ~ mulk egasi ishlarning borishini o’zi to’liq nazorat 
qilish imkoniyatiga egaligi, kamchiligini esa sarmoyaning uncha kata bo’lmasligi va bir kishi 
boshqaruvning turli vazifalarini bajarishga majburligidir. Mulkdor boshqaruvning barcha 
vazifalarini amalga oshirishi: rejalashtirish, tashkil etish, rag’batlantirish, yo’qatosh zarar va 
boshqalarga shaxsan bo’lishdadir.Kuchli raqobat sharoitida mulkdor sinmasligi uchun doimo o’z 
bilim saviyasini oshirib, boshqaruv usullarini takomillashtirib, yani ishchilarga tasir etish yo’llarini 
bozorda mavjud holatga mos ravishda o’zgartirib borishi kerak Boshqaruvning jamoa shaklida ikki 
yoki undan ortiq jismoniy va huquqiy shaxslar boshqaruv qarorlarini birgaliqda qabul qiladilar va 
korxona yoki aktsiyadorlar jamiyati faoliyati uchun javobgar bo’ladilar. Sherikchilik nisbatan 
malakali boshqaruv qarorlarini qabul qilishga, boshqaruvning xususiy shakli kamchiliklarini 
bartaraf etishga imkon yaratadi. Boshqaruvning jamoa shaklining afzalligi sheriklar aktsiya sotish 
yo’li bilan qo’shimcha sarmoya jalb qilish imkoniyatiga ega bo’lishidadir. Boshqaruvning jamoa 
shakli direktorlar kengashi tomonidan amalga oshirilib, u asosiy boshqaruv siyosatini va 
boshqaruvning mavjud vaziyatga mos iqtisodiy, tashkiliy-boshqaruvchilik, ijtimoiy-ruhiy, huquqiy 
usullarini tanlaydilar. Boshqaruvning jamoa shaklining asosiy kamchiligi - barcha sheriklar 
boshqaruvda va korxona faoliyatini nazorat qilishda teng qatnasha olmaydi. Uning yana bir 
kamchiligi -korporatsiya, aktsiyadorlar jamiyati yoki korxona aktsiyadorlaridan «ikki yoqlama» 
soliq olinishidir, chunki korxona foydadan, aktsionerlar esa qo’shimcha ravishda dividentdan soliq 
to’laydilar. 
Davlat boshqaruv shakli davlat yoki mahalliy mulk bo’lgan korxonalarda amalga oshiriladi. 
Davlat bu korxonalar faoliyati uchun to’liq javob beradi. 
5. Kadrlar tanlash va joylashtirish tamoyili. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kadrlarni tanlash va 
joy-joyiga qo’yish tamoyili muhim ahamiyat kasb etadi. Bozor munosabatlari boshqaruv kadrlariga 
qatiy talablar qo’yadi, ularning ishbilarmonlik sifatlari, ishlab chiqarish oddida turgan masalalarni 
belgilaydi. 
6. Agentlar mustaqilligi va erkinligi tamoyti. Bozorda agentlar faoliyati iqtisodiy javobgarlik 
bilan birgalikda amalga oshishi kerak. 
7. Shaxsiy tashabbus tamoyili. Bozorda ishbilarmon, omilkor, shaxsiy foyda uchun harakat 
qiluvchi tadbirli kishilar faoliyat yuritishi kerak. 
8. Javobgarlik va tavakkalchilik tamoyili. Tadbirkor o’z faoliyati uchun javobgar bo’ladi, 
bunda malum tavakkalchilik ham hisobga olinadi, yani tadbirkorning o’z huquq va majburiyatlari 
bo’lishi kerak. 
Xulosa 
1. Menejment asosida jamoa qonun tizimlari yotadi. 
2. İqtisodiatni boshqarish tizimida iqtisodiy qonunlar muhim ahamiyat kasb etadi. 
3. Yakka xokimlik va kollegiallik, ilmiylik, rejalashtirish, boshqaruv usullari va tizimlarini 
takomillashtirish menejment asosiy tamoyillari bo’lib hisoblanadi. 
4. İshlab chiqarishni rejalashtirish - boshqaruvning asosiy vazifalaridan biri. 
5. Strategik va innovatsiyaviy menejment zamonaviy menejmentni rivojlanishi uchun asosiy 
yo’nalish hisoblanadi. 
6. O’zbekistonda bozor munosabatlariga o’tish davrida davlat boshqaruvi boshqaruvning 
asosiy shakli hisoblanadi.