O'zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

QAN'LI XOJA ULI XAN TUWRALI HAQQINDA JIR
Bul da'stannin' aytiliwi boyinsha og'uz-qipshaq elinin' belgili danishpan qariyalarinin' biri Qan'li Xoja o'z uli Xan Turalini u'ylendirmekshi bolg'an. Ol zamannin' da'stu'ri boyinsha batir jigitler o'z qalin'lig'in o'zleri izlep tapqan. Bul haqqinda xan Turalinin' qoyg'an sha'rti de to'mendegishe: «Mag'an tiyemen degen qiz to'sekten mennen burin turiwi kerek. Mennen burin atti ertlep , atqa miniwi tiyis. Menin' ele dushpanim shabiwil jasamay turip basin a'kelip beriwi kerek». A'lbette bunday qiz el ishinen tabilmaydi. Sonin' ushin da a'kesi Qan'li Xoja balasina qalin'liq izlep basqa ellerge de baradi. Bunday batir qiz Trapezund elinin' patshasinin' qizi eken. Patsha qizina u'yleniwge tiyisli bolg'an ku'yew bala da'slep u'sh jirtqish haywandi o'ltiriwi kerek. Bulardan Arislan, Qara o'giz ha'm Qara tu'ye Sol u'sh sha'rtti orinlayman dep 32 jigit opat bolg'an. Xan Turali patsha qizinin' usi u'sh sha'rtin de orinlaydi. Solay etip qizdi alip eline qaytadi. Jolda kiyatirip dem almaqshi bolip uyqilaydi. Al qiz ele izde qa'wiptin' bar ekenligin sezip uyqilamaydi.
Sonin' arasinsha qizdin' a'kesi de a'sker tartip kelip qaladi. Qiz xan Turalini oyatadi. Eki ortada sawash baslanadi. Biraq jigit jaralanip qaladi. Qiz sawashti dawam etedi. Jen'iske erisedi. Bug'an ashiwlanip Turali xan: «Men jen'e almag'an jawdi qalin'lig'im jen'ip, qatinim mennen u'stem shig'ip ketti» dep hayalin o'ltirmekshi boladi. Qilishlasip qiz u'stem keledi.
Turali ta'wbege kelip ha'm eline alip barip u'lken toy beredi.
Bul syujettin' o'zi de matriarxat zamannin' waqiyalarina a'dewir jaqin. Xan Turalinin' qalin'lig'inin' kelbeti bizge Gu'layim, Sa'rbinaz obrazlarin eske tu'siredi.
QAZILIQ XOJA ULI JU'GENEK HAQQINDA JIR
Qorqit ata jirlarinin' ishindegi batirliq da'stanlardan orin alatiug'in ko'lemli shig'armalarinin' biri Qaziliq Xoja uli Ju'gengek. Ju'genek basqa da'stanlardag'iday anadan tuwilg'aninan baslap-aq batir bolip tanilg'an.
Ol bir jasqa shiqqanda a'kesi Qaziliq Xojani jaw tutqin etip alip ketedi. On bir jasqa kelgende a'kesinin' ta'g'dirin esitip, qolina qural aladi.
Ju'genektin' basqa batirlardan parqi, ol ku'shli alip boliwi menen birge talantli jiraw da edi. Sonin' ushin da ol tu'sinde ko'p ma'rtebe Qorqit atani ko'redi. Qorqit pa'tiyasin berip: «Balam bag'darin' duris. Bul isin'e a'ken' de , enen' de razi. Sirtqi og'uzlardan a'sker jiyna, dep o'tinish etedi. Solay etip ol alpis batpan shoqmardi urshiqtay aylandiartug'in Direk batirdi jen'ip, o'z xalqi ha'm a'kesin pu'tkilley tutqinnan azat etip, o'z eline alip keledi.