P a r a z I t o L o g I ya

mushuk ikki so’rg’ichlisi yoki sibir ikki 
so’rg’ichlisi (Opisthorchis felineus)
hisoblanadi. 
Bu parazit asosan mushuk, it, tulki, sher, cho’chqa va odamning jigarida, o’t 
yo’llarida va o’t pufagida hamda oshqozon osti bezlarida parazitlik qilib yashaydi. U 
asosan G’arbiy Sibirda ko’p tarqalgan. Ko’rinishi nashtarsimon ikki so’rg’ichliga 
o’xshaydi, lekin tanasi biroz kichik, ya’ni 8-13 mm uzunlikda bo’ladi. Bir juft 
urug’donlari va bir dona tuxumdoni gavdasining orqa tomonida joylashgan. 
Bachadoni ko’p shoxlangan bo’lib, tana bo’shlig’ining oldingi yarmini to’ldirib 
turadi. Mushuk ikki so’rg’ichlisining, ya’ni opistorxisning rivojlanishida uchta 
xo’jayin qatnashadi. YUqorida aytilgan sutemizuvchilar va odam definitiv (asosiy) 
xo’jayin bo’lsa, chuchuk suvda yashovchi qorinoyoqli mollyuska - bitiniya (Bithynia 
leachi) birinchi oraliq xo’jayin, sazan (zog’ora baliq), karas (tobon baliq), leshch 
(oqcha), yaz va boshqa baliqlar ikkinchi oraliq yoki qo’shimcha xo’jayin hisoblanadi.
Parazitning tuxumlari asosiy xo’jayini o’t suyuqligi orqali ichakka va undan 
axlati bilan tashqi muhitga chiqadi. Mollyuska parazit tuxumlarini yutib yuboradi va 
uning organizmida tuxumdan mirasidiy lichinkasi chiqib, harakatsiz sporosistaga 
aylanadi va mollyuska jigariga o’rnashib oladi. Bu erda sporosistalardan rediyalar 
xosil bo’ladi. Rediyalar o’sishi bilan partenogenetik usulda ko’payib, serkariylarga 
aylanadi. Serkariylar harakatchan bo’lib, mollyuska tanasidan suvga chiqadi va 
keyingi rivojlanishi uchun ikkinchi oraliq, ya’ni qo’shimcha xo’jayini - baliqlar terisi 
hamda jabralariga yopishib oladi. Baliq terisini teshib muskul va biriktiruvchi 
to’qimalari orasida pardaga o’ralib, taxminan 6 xaftadan keyin metaserkariyga 
aylanadi. Kasallangan baliqlar bilan oziqlangan asosiy xo’jayinlar parazitni o’zlariga 
yuqtiradi. Odam ham yaxshi dudlanmagan yoki yaxshi qovurilmagan kasal baliqlarni 
esa, parazitni o’ziga yuqtiradi. 
Asosiy xo’jayini oshqozonida va ingichka ichagida metaserkariyning po’sti 
emirilib, parazit o’t yo’li orqali jigarga o’tadi. Bu erda 3-4 xaftadan keyin jinsiy 
voyaga etib, yana tuxum qo’ya boshlaydi. Umuman, opistorxisning tuxumdan tortib 

---

34 
to jinsiy voyaga etishigacha 4-4,5 oy vaqt kerak bo’ladi. Opistorxis keltirib 
chiqaradigan kasallik opistorxoz deyiladi. Opistorxozni kasallik sifatida birinchi 
marta 1891 yilda Tomsk shaxrida shifokor K.N.Vinogradov aniqlagan. Bu kasallik 
Ukrainada, Perm va Kaliningrad viloyatlarida, Don, Volga daryolarining ba’zi 
xavzalarida borligi aniqlangan. Opistorxoz ayniqsa Ob va Irtish daryolarining 
xavzalarida keng tarqalgan. 
Asosiy xo’jayini organizmida opistorxis 25 yil yashaganligi fanga ma’lum. Bu 
kasallikdan o’lgan bir kishining jigarida 25320 dona parazit borligi aniqlangan.
Opistorxoz bilan kasallangan odamlarda bosh aylanishi, bosh og’rig’i, 
asabiylashish va ko’ngil aynish kabi xolatlar kuzatiladi. Jigar va oshqazon osti 
bezining ishi buziladi, ba’zi xollarda bu kasallik jigar va oshqozon osti bezlarida 
rakning paydo bo’lishiga sababchi bo’ladi. 
Bu kasallikka qarshi kurashish uchun avvalo opistorxoz bilan kasallangan 
odam va hayvonlarga xloksil va boshqa dorilar berib davolash kerak. Metaserkariy 
bilan kasallangan baliqlarni yaxshilab pishirish yoki muzlatish yo’li bilan 
yuqumsizlantirish, zararlangan xom baliqlarni asosiy xo’jayinlariga bermaslik, suv 
xavzalariga opistorxisning tarqalishiga yo’l qo’ymaslik hamda axoli o’rtasida 
sanitariya-gigiena qoidalariga amal qilishni targ’ibot qilish kerak.