P a r a z I t o L o g I ya
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Singamidlar (Syngamidae)
oilasidan Syngamus trachea nematoda turi tovuq, kurka, g’oz va yovvoyi parrandalarning nafas yo’llarida, ya’ni kekirdagida (traxeyasida) parazitlik qiladi va singamoz kasalligini keltirib chiqaradi. Singamoz bilan asosan jo’jalar kasallanadi. Jinsiy voyaga etgan erkak va urg’ochi singamuslar hamma vaqt bir-biriga birikkan xolda yashaydi. Erkaklari urg’ochilaridan bir muncha kichik, og’iz kapsulasi yarim sharsimon xitinlashgan bo’lib, juda yaxshi rivojlangan. Erkaklarining uzunligi 2-6 mm, urg’ochilariniki esa 5-20 mm bo’lib, jinsiy teshigi tanasining oldingi qismida joylashgan. Urg’ochi singamuslar parrandalarning kekirdagiga tuxum qo’yadi, so’ngra bu tuxumlar og’iz bo’shlig’i orqali oshqozonga tushadi. Parazit tuxumlari oshqozonda xech qanday o’zgarmay tashqi muhitga chiqadi. Tashqi muhitda 8-9 kun ichida tuxumdagi lichinka ikki marta tullab, o’zining invazion, ya’ni yuqumli davriga o’tadi. Parrandalar ichida yuqumli lichinkasi bo’lgan bunday tuxumlarni yutib yuborsa, ularning oshqozonida tuxumlardan lichinkalar chiqadi va ichakdan qon tomirlariga o’tib, qon orqali o’pkaga boradi. o’pka al’vaolalarda lichinkalar yana ikki marta tullab, so’ngra bronxlarga o’tadi. Bir qancha vaqtdan keyin erkak singamuslar urg’ochilarini jinsiy organlari to’liq rivojlanmagan xolda urug’lantiradi. Parazitlik qilishning 7-kunida singamuslar parrandaning kekirdagiga o’tadi va u erda juda tez o’sib rivojlanadi hamda 3-7 kun davomida jinsiy voyaga etadi. Parranda zararlanganidan 17-20 kun o’tgach, singamus tuxumlari axlat bilan tashqariga chiqa boshlaydi va bu jarayon 27-35 kun davom etadi. Singamuslar tuxum qo’yib bo’lgandan keyin yana 5-7 kun yashaydi va asosiy xo’jayini tanasida ularning yashash muddati 2 oy atrofida bo’ladi. Singamuslarning rivojlanishi to’g’ridan-to’g’ri yoki rezervuar xo’jayinlar orqali ham borishi mumkin. Singamuslarning invazion tuxumlarini tashqi muhitda ayrim umurtqasiz hayvonlar (yomg’ir chuvalchanglari, suv va quruqlikda yashovchi mollyuskalar, ko’poyoqlar, uy pashshalari) yutib, ular organizmida lichinkalar paydo bo’ladi va uzoq vaqtgacha xech qanday o’zgarishsiz yashaydi. YUqorida keltirilgan umurtqasiz hayvonlar, ayniqsa yomg’ir chuvalchanglari singamuslar uchun rezervuar xo’jayin vazifasini bajaradi. Demak, parrandalar singamuslar bilan invazion tuxumlarini yutish orqali va rezervuar xo’jayinlarini eyish orqali parazitni o’zlariga yuqtiradi. Singamuslarning rezervuar xo’jayinlari sifatida yomg’ir chuvalchanglaridan - Lumbricus, Allolobophora, Eisenia avlodlari vakillari, quruqlikda yashovchi mollyuskalardan - Agriolimax, Helix, Helicella avlodlari vakillari va pashsha lichinkalari aniqlangan. Singamozlar parrandalarning kekirdagida parazitlik qilib, ko’payib ketganda nafas olish yo’llarini bekitib, o’pkaga xavo o’tishini qiyinlashtiradi. SHuningdek, keng va kuchli kapsulasi yordamida kekirdak devorlariga yopishib, uni og’ir shikastlaydi. Jo’jalar kuchli zararlanganda bo’ynini cho’zadi, og’zini katta ochib, 71 esnashga o’xshab harakat qiladi. Kasallangan jo’jalar ozib ketadi va ba’zan xalok bo’ladi. Singamoz bilan kasallangan parrandalarni davolash uchun yodning suvdagi eritmasini o’tmas uzun ignali shpris yordamida ularning og’iz va xiqildoqlari orqali kekirdagiga yuboriladi. Kasallangan jo’jalarni tetramizol va mebenvat kabi preparatlar bilan ham davolanadi. Xonaki parrandalar boqiladigan joylarga yovvoyi parrandalar kelmasligi kerak. Nematodalar faqat odam va hayvonlarda parazitlik qilmasdan, balki bir qancha turlari o’simliklarda ham parazitlik qiladi. Xozirgi vaqtda, ayniqsa, ildiz bo’rtma nematodasi o’simliklarga katta zarar etkazadi. Ular bug’doy, lavlagi, kartoshka, piyoz, bodring, pomidor, sabzi, qovun, tarvuz, g’o’za, kungaboqar, loviya, mosh, tut, tok va boshqa 200 dan ortiq sabzavot, poliz, texnika o’simliklari va daraxtlarga zarar etkazadi. Sitrus nematodasi sitrus o’simliklari (limon, apel’sin va bosh.) ildizlarida parazitlik qiladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|