O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Biotsenoz turlar, ularning tarqalishi va ekologik strukturasi
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.2. Biotsenoz turlar, ularning tarqalishi va ekologik strukturasi
Jamoaning mavjudligi uchun faqatgina turlarning soni emas, balki ularning xilma-xilligi ham lozim, xilma-xillik tabiatda biologik xilma- xillikni saqlab turadi. Bioxilma-xillik deyilganda, ma’lum bir chegaradagi turlar va ekotizim tushuniladi. Xilma-xillik turlarning va populyatsiyalarning doimiy holda saqlanishiga imkon beradi. Biotsenoz turlar joylar va ekologik struktura bo‘yicha bir-biridan farqlanadi. Tur strukturasi – biotsenoz hosil qiluvchi turlar sonining ular massasi yoki soniga nisbatidir: ● Biotsenozning tur strukturasida bir tur soni yoki massasi egallagan maydon yoki joyga nisbatan ko‘p bo‘lishi mumkin. 53 ● Kam uchrashi – ma’lum joyda bir turning soni yoki massasi umumiy soniga qaraganda namuna olish yoki hisob maydonchasidan aniqlash orqali aniqlanadi. ● Dominantlik darajasi – bir turning ushbu hududdagi ja’mi turlarga nisbati. Tur xilma-xilligi – ushbu jamoa yoki hududda uchraydigan turlar sonidir. Biotsenozlarda turlar soni juda ko‘p va kam bo‘lishi mumkin. Turlar xilma-xilligi o‘simlik yoki hayvon turining yoshiga ham bog‘liq bo‘ladi. Turlar yosh bo‘lsa, tur soni kam bo‘ladi, shuningdek, tur soni ekologik omillardan ham kelib chiqadi, o‘sish va yashashga sharoit qulay bo‘lsa, turlar soni ko‘p bo‘ladi. Tog‘lar, sahrolar, sho‘r tuproqlarda bioxilma-xillik kam bo‘ladi. Jamoada dominant turlar bo‘lib, ular son jihatdan ko‘p bo‘lishi, ikkinchi darajali va kam sonli kamyob bo‘lishi mumkin. Dominantlar ichida bioxilma-xillikni saqlab turuvchi – quruvchi edifikatorlar bo‘ladi, bular o‘sha joyda mikroklimat hosil qilib, turlarning shakllanishi uchun sharoit yaratadi. Joy biotsenozi – bu har xil turga mansub organizmlarning vertikal yoki gorizontal joylashishidir. Joy strukturasi eng avvalo, o‘simliklar biotsenozida yaqqol ko‘rinadi. Biotsenozning vertikal strukturasida yaruslar bo‘yicha joylanishni, gorizontal biotsenozda rang-baranglik yoki mozaikani ko‘rish mumkin. Bu yerda uchraydigan o‘simliklar ichida dub, lipa, chinor birinchi darajali bo‘lsa, olma, nok, do‘lana – ikkinchi darajalilar, qorag‘at, yovvoyi bodomcha va boshqa butalar, so‘ng chalabuta va baland bo‘yli o‘tlar uchinchi darajalilarga kiradi. Ekologik struktura – turli ekologik guruhlarga kiruvchi orga- nizmlarning o‘zaro nisbatidir. Ekologik strukturasi o‘xshash biose- nozlar turli tur tarkibiga ega bo‘lishi mumkin. Yashash joyi – bu populyatsiyalarning yashaydigan quruqlikda yoki suvdagi hududi yoki akvatoriyasi hisoblanadi. Turning yashash joyi uning ekologik nishasi tarkibidir. Jamoaning yashab, oziqla- nadigan joyiga biota deyiladi. Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|