O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antropogen omillarning umumiy xarakterini aniqlash uchun 1 ga
|
161 Nazorat savollari 1. Bioxilma-xillik va uni himoya qilish. 2. Alohida qo‘riqlanadigan tabiiy hududlar. 3. O‘zbekiston o‘simlik turlarining xilma-xilligi. 4. Fauna va floraning “Qizil kitob”ga kiritilgan kamyob va yo‘qolib borayotgan turlari. 5. Yog‘inlar yog‘ish harakterining o‘zgarishi? 6. Bioxilma-xillikning kamayib ketishi sabablari nimadan kelib chiqmoqda? 7. Orol dengizining qurishi va uning havzasidagi bioxilma-xillik. 162 XV BOB. BIOINDIKATORLAR VA ULARNING TURLARI 15.1. Fauna bioindikatsiyasi Atrofimizdagi tabiat musaffoligini saqlash, uni kelgusi avlodlarga asrab-avvaylab qoldirish hammaning vazifasi, ammo keyingi yillarda antropogen omillarning ta’siri juda ko‘payib ketmoqda. Antropogen omillarning tuproqqa, ekotizim va undagi turlarga ta’sirini o‘rganish, tuproq osti va tuproq ustidagi umurtqasiz hayvonlar tur soni va umumiy sonining kamayib borganligini ko‘rsatmoqda. Ular kuzatuv maydon- chalarida, yurish marshrutlarida, ayrim joylarda maxsus tuproq kavla- malari, maxsus tuzoqchalar yordamida tutish orqali aniqlanadi. Tuproq va tuproq usti faunasini o‘rganish qishloq xo‘jaligida turli xil usulda yerdan foydalanish shakllarida, yo‘l va yo‘laklar, yakka holda tabiiy ifloslantiruvchilar ta’sirida, ekotizim va katta landshaft- larda olib boriladi. Antropogen omillarning umumiy xarakterini aniqlash uchun 1 ga maydondagi maxsus uchastkaning 4-5 ta joyidan hajmi 50 x 50 sm bo‘lgan chuqurlar qazilib, u yerda uchrashi mumkin bo‘lgan umurtqasiz jonivorlar nazorat qilinadi. Agarda antropogen omillarning ta’sirini chuvalchanglar sonida yanada aniq bilish zarur bo‘lsa, kichik maydonlarda kavlab, namunalar olinadi. Bunda 0,01ga maydonda (10x10m) 1/16 m 2 (25x25sm) chuqurlar soni oshiriladi. Bu vaqtda olinadigan namuna soni 9-12 taga oshadi. Chuqur- chalarning bir-biriga yaqin joylashuvi bajariladigan ishning maqsad va vazifasiga bog‘liqdir. Unumdorligi bir xil bo‘lgan maydonlarda diagonaliga 3 dona, ba’zan 5 donagacha chuqur kavlanadi. Namuna olish jarayoni quyidagicha bo‘ladi: birinchi namuna olina- digan maydonchalar aniqlanib, burchaklariga koziqchalar qoqiladi, ular o‘rtasiga iplar tortiladi. Belgilangan maydoncha tuprog‘i ustidagi barglar va boshqa chiqindilar hamda ustki quruq qatlam olib tashlanadi. Kavlanishi mumkin bo‘lgan tuproq usti tozalangandan so‘ng, bir tomonga kleyonka yoki qattiq gazlama yoyib qo‘yiladi va kavlangan tuproq shu material ustiga tashlanadi. To‘plangan tuproq qo‘l bilan asta-sekin ko‘rib chiqiladi va unda mavjud bo‘lgan hasharotlar alohida 163 terib olinadi, yirik kesaklar va o‘simlik ildizlari qo‘l bilan bir-bir ko‘rib chiqiladi. Topilgan hasharotlar bankaga solib qo‘yiladi, har bir namuna maydonchasidan topilgan hayvonlar daftarga qayd qilinadi, bunda tuproqqa ta’rif beriladi, hasharotlar topilgan kun sanasi, ularning nomi aniq holda dala daftariga yozib boriladi. Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|