Nuraliyeva xafiza otaevna

Yog‘lar. 
Yog‗lar ham huddi oqsillar kabi asosiy ozuqali moddalar qatoriga kiradi va u 
ovqatlanishning asosiy komponenti xisoblanadi. Yog‗larning organizmda 
bajaradigan vazifalari xilma-xildir (energiya, yog‗da eriydigan vitaminlar manbai, 
yosh organizmni garmonik rivojlanishini ta‘minlash, ovqatga ta‘m berish). Yog‗lar 
kunlik energiya sarfining 27-33% ni qoplab turadi, shu bilan bir qatorda yog‗lar 
xar bir hujayra tarkibiga kiradi, organizmda issiqlikning boshqarilishida faol 
ishtirok etadi, organizmga yog‗da eriydigan vitaminlarni etkazib beradi, 
organizmda 
xolesterin 
almashinuvini 
boshqarib 
turadi, 
garmonlarning 
sintezlanishida, safro tarkibidagi kislotalar va prostoglandinlarning sintezlanishida 
qatnashadi xamda ovqatga ta‘m berish vazifasini bajaradi. Yog‗larning organizmda 
bajaradigan vazifalari ularning xususiyatlari va hossalariga bog‗liq va u asosan 
yog‗ kislotalarining tarkibiga bog‗liqdir. Yog‗lar tarkibida bo‗ladigan yog‗ 
kislotalari to‗yingan va to‗yinmagan yog‗ kislotalariga bo‗linadi. 
Ovqat tarkibidagi o‗simlik va hayvon yog‗larining optimal nisbati 1:3 yoki 
2:3 bo‗lishi kerak, yoshi o‗tgan kishilar uchun 1:1 nisbatda bo‗lgani yaxshi. 

---

26 
Mehnatga qobiliyatli o‗rta yoshli odamning yog‗larga bo‗lgan fiziologik 
extiyoji shaxsning jinsi, yoshi va mehnat faoliyatining turiga qarab o‗zgarishi 
mumkin, ya‘ni 80 grammdan 169 grammgacha (jadval 2.2), biroq har bir shaxs 
uchun ham aloxida hisoblash usuli orqali ehtiyojni topish mumkin, buning uchun 
shu organizmning oqsillarga bo‗lgan ehtiyojidan kelib chiqqan holda (1 gr oqsilga 
1,2 gr yog‗ hisobida) hisoblab topish mumkin .
Karbonsuvlar. 
Kunlik ovqat ratsionining asosiy qismi karbonsuvlardan iborat bo‗lib, ular 
asosan energetik (organizmning 56-57% energiyasi uglevodlar hisobidan) vazifani 
bajaradi. Bundan tashqari karbonsuvlar plastik jarayonlarda ham ishtirok etadi, 
ularning ayrim turlari esa nozik spetsifik ta‘sir xususiyatiga ham egadir (askorbin 
kislota, geparin, geteropolisaxaridlar bo‗lib ular qon guruhini belgilab beradi). 
Polisaxaridlardan kletchatka ichak funksiyasini boshqarib boradi (ichak 
peristaltikasini, o‗t ishlab chiqarishni oshiradi), pektin moddasi esa ichakdagi 
chirituvchi mikroblarning ko‗payishiga to‗sqinlik qiladi va ichakdagi zaharli 
tabiatga ega bo‗lgan moddalarni o‗ziga adsorbsiya qilib oladi va organizmdan 
chiqarib yuboradi. Yog‗lar va oqsillar almashinuvida xam ishtirok etadi. 
Karbonsuvlarning energetik maqsadlarda ko‗plab ishlatilishini hisobga olib 
ovqat mahsulotlari bilan ularni doimiy ravishda ichakka tushib turishini ta‘minlash 
maqsadga muvofiqdir. Shu bilan bir qatorda agar organizmga ortiqcha miqdorda 
karbonsuvlar iste‘mol qilinsa, ular yog‗larga aylanib yog‗ depolarida to‗planishi 
mumkin. 
Karbonsuvlarning organizmda o‗zlashtirilishi ularning tarkibiga qarab 
o‗zgarishi mumkin. Masalan, monosaxaridlar organizmda to‗liq o‗zlashtiriladi, 
disaxaridlar esa -96-98% ga va polisaxaridlar -85-86% ga o‗zlashtiriladi. 
Karbonsuvlarga boy bo‗lgan ovqat mahsuloti tarkibida ko‗p miqdorda 
kletchatka moddasi bo‗lsa, ular kamroq o‗zlashtiriladi va ularning ortiqcha miqdori 
organizmdan tezlikda chiqarilib yuboriladi. Tarkibida 0,4% dan ortiq kletchatka 
tutgan karbonsuvlar "himoyalangan" karbonsuvlar deb ataladi va bunday 
mahsulotlar ortiqcha vaznli va yoshi o‗tgan kishilar uchun ko‗proq tavsiya etiladi. 

---

27 
Karbonsuvlarning fiziologik me‘yorlari jadval bo‗yicha 1 gr oqsil miqdoriga 
qarab hisoblanganda 4-4,5 gr miqdorida olinishi mumkin, shu bilan bir qatorda 
karbonsuvlarining sinfiga muvofiq optimal nisbati quyidagicha bo‗lishi maqsadga 
muvofiq hisoblanadi: polisaxaridlar (shu jumladan kletchatka-2%) 80-90%. Mono- 
va disaxaridlar 10-20%. Monosaxaridlar uchun asosiy manba bo‗lgan mahsulotlar - 
asal va mevalardir. Polisaxaridlarning manbai esa sabzovotlar va donli mahsulotlar 
hisoblanadi.