Jadval 2.2 Katta yoshli aholini jinsga, yoshga mos va kasb guruxlari uchun oziq moddalar iste’mol qilishning tavsiya etilgan o‘rtacha kunlik me’yorlari (SanQ va M № 0347-17) Yosh
guruxlari,
yilda
Oqsillar, g
Yog‗lar,g
Karbonsuvlar,
g
Jami
Shu
jumladan,
xayvon
oqsillari
Jami
Shu
jumladan,
o‗simlik
yog‗lari
I gurux kasb (erkaklar)
18-29
72
40
81
25
358
30-39
68
37
77
24
335
40-59
65
36
70
21
303
I gurux kasb (ayollar)
18-29
61
34
67
20
289
30-39
59
33
63
19
274
40-59
58
32
60
18
257
II gurux kasb (erkaklar)
18-29
80
44
93
28
411
30-39
77
42
88
27
366
40-59
72
40
83
25
366
II gurux kasb (ayollar)
18-29
66
36
73
22
318
30-39
65
36
73
22
318
40-59
63
35
70
21
305
III gurux kasb (erkaklar)
28
18-29
94
52
110
33
484
30-39
89
49
105
32
462
40-59
84
46
98
39
432
III gurux kasb (ayollar)
18-29
76
42
87
26
378
30-39
74
41
85
26
378
40-59
72
40
83
25
366
IV gurux kasb (erkaklar)
18-29
108
59
128
39
566
30-39
102
56
120
36
528
40-59
96
53
113
34
499
IV gurux kasb (ayollar)
18-29
87
48
102
31
462
30-39
84
46
98
29
432
40-59
82
45
95
27
417
V gurux kasb (erkaklar)
18-29
117
64
154
47
585
30-39
111
61
144
44
550
40-59
104
57
137
42
524
Vitaminlar. Vitaminlar-past molekulali organik birikmalar bo‗lib, biologik faol
xususiyatga egadir va ular juda kam miqdorda bo‗lishiga qaramay bir qator
fiziologik, biologik va kimyoviy jarayonlarni tartibga solib turadi. Ko‗pgina
vitaminlar fermentlar tarkibiga kirib, ularning faolligini jadallashtiradi, organizmni
tashqi ta‘sirlariga javob berish qobiliyatini, immunitetni, jismoniy va aqliy
mehnatni oshiradi.
Vitaminlar organizmda deyarli sintez qilinmaydi va organizmda yig‗ilmaydi,
natijada ularning miqdori ovqat tarkibida bo‗lmasa yoki kamayib ketsa,
kasallikning kelib chiqishi muqarrar bo‗ladi. Tabiiy vitaminlar hayvon o‗simlik
ozuqa moddalarida uchraydi.
Inson organizmining vitaminlarga bo‗lgan kunlik ehtiyoji atigi bir necha
milligrammni tashkil etadi, ammo organizmga vitaminlarning kam tushishi
29
oqibatida organizmda biokimyoviy o‗zgarishlar va moddalar almashinuvining
buzilishlari kelib chiqishi mumkin.
Vitaminlar 3 ta guruhga bo„linadi: 1. Suvda eruvchi (B, S, Vit
PP
, Vit B
5
, B
6
, B
2
, B
1
,B
12
, B
9
, B
P
)
2. Yog‗da eruvchi vitaminlar (Vit D, Vit A, Vit E, Vit K)
3. Vitaminsimon birikmalar (Vit B
8
, lipovaya kislota, B
13
, B
15
, B
4
).
Jadval 2.3 Vitaminlarning turlari, gipovitaminoz xolatlari va ular uchraydigan oziq- ovqat mahsulotlari Vitaminlarning
nomlari
Gipovitaminoz xolatlari
Vitaminlar ko‗proq
uchraydigan oziq-ovqat
mahsulotlari
Vitamin
S
(askorbinat kislota)
Singa kasalligi, qon quyilishi,
tishlarning
tebranishi,
milklarning qonashi, anemiya
na‘matak,
qora
smorodina, qizil bulgar
qalampiri,
ukrop,
karam,
malina,
petrushka,
apelsin,
limon
B
1
(tiomin bromid)
Beri-beri kasalligi yuzaga kelib,
og‗ir polinevrit holatini yuzaga
keltiradi.
Pivo
achitqilari,
xamirturush,
guruch
kepagi, bug‗doy uni,
no‗xat loviya, yong‗oq,
jigar, buyrak, yurak mol
go‗shti
B
2
(Riboflavin)
Organizmda
oksidlanish
jarayoni buziladi, yog‗ va
aminokislotalarning
so‗rilishi
buziladi,
yorug‗ga
qaray
olmaslik,
ya‘ni
yorug‗dan
Pishloq, tvorog, jigar,
buyrak,
javdar
non,
pivo
achitqilari,
xamirturush,
ismaloq,
yong‗oq, qora bug‗doy
30
qo‗rqish, ko‗zdan yosh oqishi,
yaxshi ko‗rmaslik ko‗zda og‗riq
kuzatiladi.
yormasi
B
6
(piridoksin
gidroxlorid)
mushaklarning kuchsizlanishi,
yurishning qiyinlashishi, tez
achchiqlanish, lab, til shilliq
pardalarining
va
terining
yallig‗lanishi kuzatiladi.
Pivo achitqilari, baliq,
boshoqli doni va kepagi
B
12
(Sianokabalamin)
Anemiya
kasalligi
kelib
chiqadi.
Jigar, sut mahsulotlari,
tuxum
Vitamin P (Rutin)
qon tomirlarining rezistenligi
kamayadi va qon tomirlari
sinuvchan va o‗zidan qon
o‗tkazib yuborish xususiyatiga
ega bo‗ladi.
garmdori, sitruslar, qora
smorodina,
grechka,
mevalar
Vitamin
PP
(nikotin kislota)
Pellagra kasalligi, T- va B
limfotsitlar kamayadi. To‗qima
va
a‘zolarning
faoliyati
buziladi.
Pivo
achitqilari,
xamirturush,
dukkakli
o‗simliklar, eryong‗oq,
guruch po‗stlog‗i
Vitamin N (biotin)
Seborey dermatiti,
kon‘yuktivit,
anemiya,
depressiya.
Jigar,
soya,
tuxum
sarig‗i,
qo‗ziqorinlar,
piyoz, shpinat
Vitamin
«A»
(Retinol)
Shapko‗rlik, sariq va ko‗k
ranglarni
qabul
qilmaslik
holatlari.
Tuxum,
sariyog‗,
qaymoq, jigar shaftoli,
pomidor, sabzi, karam,
bulgar qalampiri
Vitamin
«D»
(kalseferol)
Qonda
fosfor
va
kalsiy
miqdorining kamayib ketishi
Jigar, baliq jigarining
yog‗i,
tuxum,
sut,
31
natijasida suyaklar to‗qimasi
bo‗shashib, mort bo‗lib qoladi.
Bolalarda raxit kasalligi, ya‘ni
oyoq suyaklari qiyshayadi, tish
kariesi kelib chiqadi.
sariyog‗
Vitamin
«E»
(tokoferol)
Homilaning
o‗sishiga
va
homiladorlikni
me‘yorda
ketishini ta‘minlaydi.
Na‘matak,
tuxum
sarig‗i, danak
Vitamin «K»
Qonning
ivish
hususiyatini
sekinlashtiradi. Oshqozon va
ichak
silliq
mushaklarni
peristaltikasini oshiradi
Yashil
o‗simliklar,
karam
Organizmning vitaminlarga bo‗lgan extiyoji odamlarning yoshiga, yashab
turgan joyining iqlim sharoitiga, bajaradigan ishining turi va og‗ir-engilligiga
bog‗liq bo‗ladi (jadval 2.4).