Nuraliyeva xafiza otaevna

1 gurux: Aqliy mehnat bilan band bo‗lganlar: korxona rahbarlari, ilmiy 
tadqiqot xodimlari, tibbiyot xizmatchilari, o‗qituvchilar, tarbiyachilar, asab tizimi 
zo‗riqishi bilan ishlovchilar. 
2 gurux: Engil jismoniy mehnat bilan shug‗ullanuvchilar: tikuvchilar, 
agronomlar, zootexniklar, veterinar xizmatchilari, tibbiy hamshiralar, sanitarkalar, 
sanoat va oziq-ovqat do‗konlari xodimlari, aloqa va pochta xodimlari, jismoniy 
tarbiya o‗qituvchilari, murabbiylar. 
3 gurux: O‗rta og‗irlikdagi jismoniy mehnat bilan shug‗ullanuvchilar: 
slesarlar, stanokda ishlovchilar, jarroxlar, kimyogarlar, turli xil transportlarni 
boshqaruvchilar, kommunal-maishiy xizmati xodimlari, temiryo‗lchilar. 
4 gurux: Og‗ir mehnat bilan shug‗ullanuvchilar: neft va gaz ishlab chiqarish 
korxonalari 
ishchilari, 
quruvchilar, 
qishloq 
xo‗jaligida 
ishlovchilar, 
mexanizatorlar, metall quyuvchilar, duradgorlar. 
5 gurux: Juda og‗ir mehnat qiluvchilar: konlarda ishlovchilar, daraxt 
kesuvchilar, g‗isht va beton quyuvchilar.
Jadval 2.1. 
Katta yoshdagi aholining jins va kasb guruxlari uchun tavsiya etilgan 
o‘rtacha kunlik energiya me’yorlari
(SanQ va M № 0347-17) 
Kasb 
guruxlari
Yosh guruxlari, 
yilda
Kunlik extiyoj, Kkal
erkaklar 
ayollar 
I 
18-29 
2450 
2000 
30-39 
2100 
2000 

---

22 
40-59 
2200 
2100 
II 
18-29 
2800 
2200 
30-39 
2650 
2150 
40-59 
2500 
2100 
III 
18-29 
3300 
2600 
30-39 
3150 
2550 
40-59 
2950 
2500 
IV 
18-29 
3850 
3050 
30-39 
3600 
2950 
40-59 
3400 
2850 
V
18-29 
4200 
- 
30-39 
3950 
- 
40-59 
3750 
- 
Talaba yoshlar uchun o‗rtacha energiya sarfi 3330 kkal deb belgilangan. 
Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‗ullanuvchi erkaklar uchun energiya sarfi 5000 
kkal va ayollar uchun 4000 kkal deb belgilangan. Etarli darajada kommunal 
xizmati yo‗q joylar aholisi uchun qo‗shimcha miqdorda 200-300 kkal energiya 
sarfi belgilangan. 
Keksalar uchun agar ularning yoshi 60-75 atrofida bo‗lsa kunlik ovqat 
ratsionining energetik qiymatini 5% ga kamaytirish, 75 yoshdan o‗tganlar uchun 
10-15% ga pasaytirish tavsiya etiladi. 
Bir kecha-kunduzgi organizmning umumiy energiya sarfi quyidagilardan 
tashkil topgan: 
1. Asosiy almashinuviga sarflanadigan energiya (shu bilan birga uyqu payti ham). 
2. Ovqat qabul qilish bilan bog‗liq bo‗lgan energiya sarfi. 
3. Bir kecha-kunduz mobaynida barcha turlarga sarflanadigan energiya. 

---

23 
Asosiy almashinuv deb-aniq bir standart sharoitida, to‗liq tinchlangan holda, 
mushaklarning bo‗shashgan, tana harorati normal, och holda o‗rinda yotgan 
holdagi almashinuvga aytiladi. 
O‗rta yoshdagi sog‗lom erkak kishining asosiy almashinuv darajasi 1 kg 
og‗irligi uchun 1 soat mobaynida 1 kkal energiyaga teng, 70 kg og‗irlikdagi erkak 
kishi uchun bir kunlik asosiy almashinuv energiyasi 1700 kkal ga, 60 kg 
og‗irlikdagi ayollarda 1400 kkalga teng bo‗ladi. 
Organizmning energiya sarfini quyidagi usullar bo‗yicha aniqlanadi: 
1. To‗g‗ri (bevosita) kalorimetriyali usullari 
2. Bevosita bo‗lmagan kalorimetriyali usullar 
3. Xronometrli-jadal usuli bo‗yicha 
4. Professor Pokrovskiy usuli yordamida 
5. Tana og‗irligini va haqiqiy qabul qilingan ovqatni hisobga olgan holda aniqlash. 
Kunlik va xaftalik taomnomalar tuzish uchun Xronometrli-jadal usulidan 
foydalanamiz. Buning uchun bizga ozuqali moddalarning, ya‘ni oqsil, yog‗ va 
karbonsuvlarning oziq –ovqat mahsulotlaridagi miqdori kerak bo‗ladi. Professor 
B.A.Do‗schanov barcha oziq-ovqat mahsulotlaridagi ozuqali moddalarning har 
100 grammdagi miqdorini aniqlab chiqqan va by ma‘lumotlarni qo‘llanma 
shaklida nashirdan chiargan.
Inson salomatligiga ovqatning ko‗p miqdori ham kam miqdori ham salbiy 
ta‘sir ko‗rsatadi. Sistemali ravishda ortiqcha ovqatlanganda organizmda ko‗p 
miqdorda yog‗ yig‗iladi, natijada ovqat xazm qilish organlarining faoliyatini izdan 
chiqaradi, yurak mushaklarini yog‗ bosib uni zaiflashtiradi. To‗yib ovqatlanmaslik 
esa, tana og‗irligini kamayishiga, ozib ketish, umumiy nimjonlik, ish qobiliyati va 
himoya kuchining zaiflashnishi sababli bo‗ladi. 
Kuchaytirilgan kaloriyali ovqat bir qancha kasalliklarni davolashda tavsiya 
etiladi, chunonchi qalqonsimon bezning giperfunksiyasi, intoksikatsiyalar, ba‘zi bir 
surunkali kasalliklar va hakozo. Kamaytirilgan kaloriyali ovqatlar kam harakatli 
hayot tarzidagilarga, modda almashinuvi pasaygan shaxslarga va ortiqcha vaznli 
odamlar uchun, kasalxona sharoitida esa qorin bo‗shlig‗idagi o‗tkir jaroxlik 

---

24 
patologiyalarda, oshqozon-ichak tizimining o‗tkir kasalliklarida, semirib ketganda, 
podogra va yurak tomir kasalliklarida, oshqozon va ichak yaralari qaytalanganda, 
diabetning og‗ir kechuvchi shakllarida tavsiya etiladi. 
Yyqori kaloriyali ovqat ratsioni xavfli o‗sma kasalliklarining paydo bo‗lishi 
va kechishini kuchaytirishi mumkinligi haqida ilmiy axborotlar mavjud. Past 
kaloriyali ratsion esa o‗smalar o‗sishi va rivojlanishini sekinlashtiradi.