O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Ta’lim sifatini boshqarish jarayonini loyihalashtirish 
Ta’lim tashkilotlarida boshqaruv faoliyati muammolarini oldindan 
konseptual tarzda ishlab chiqish ta’lim sifatini boshqarish tizimini 
loyihalashtirishning invariant asosga ega bo‘lgan jarayonini ko‘rib chiqishga 
o‘tish imkonini berdi. Bu turli ta’lim tashkilotlarida undan foydalanish imkonini 
yaratdi. 
Eng avvalo, har bir konkret holda boshqaruv jarayoniga va uning 
yakunlariga ishning mavjud real ahvol, ta’lim tashkiloti hayot faoliyatining 
o‘ziga xos xususiyatlari, uning rahbarlarining individual fazilatlari va boshqa 
omillar katta ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ta’kidlab o‘tamiz. Shu bois ta’lim 
sifatini boshqarishni tizimli yondashuv asosida loyihalashtirish yo‘llarini ko‘rib 
chiqqan holda, boshqaruv tarkibining standart, qat’iy tartibga solingan harakat 
dasturini bermaslikka intilamiz. 
Bizningcha, ta’lim tashkiloti boshqaruv xodimining e’tiborini «ta’lim 
tashkilotida ta’lim sifatini boshqarish tizimini tahlil qilishning morfologik, 
tarkibiy, 
funksional 
jihatlarini, 
boshqaruv 
jarayonlarining 
еtakchi 
yo‘nalishlarini, ularni amalga oshirish shakllari va usullarini egallashga qaratish 
muhimdir. 
Ta’lim sifatini boshqarish jarayonini tadqiq qilishning morfologik jihati 
uni tarkibiy qismlarga, elementlarga ajratishni hamda asosiy xususiyatlari va 
sifatlarini tegishli ravishda ham miqdor, ham sifat jihatidan tavsiflashni ko‘zda 
tutadi. Bunda, eng avvalo, zikr etilgan tizim sifatini va uning yaxlitligini 
belgilovchi omillarni hisobga olish muhimdir. 
Obyektni shu tarzda o‘rganishning asosiy vositasi dekompozitsiya metodi 
hisoblanadi. Tizimli tahlil sxemasiga muvofiq, tadqiqot predmeti morfologik 
tavsiflangandan keyin uning tarkibiy tahlili bajariladi. Rahbar ushbu bosqichda 
qismlar va elementlarning o‘zaro aloqalari va munosabatlarini aniqlaydi va 
integrativ natijani belgilaydi. Tuzilmani tavsiflash uchun ta’lim sifatini 
boshqarish jarayonining maqsadlari va pirovard natijasini aniq tasavvur etish, 

---

83 
uni tashkil qiluvchilarni ajratib, ularni barcha o‘zaro aloqalarda tadqiq qilish, 
boshqaruv sifatini o‘zgartirishdagi rolini ko‘rsatish kerak. Boshqaruv xodimi, 
ta’lim sifatini boshqarish tuzilmasini tahil qilar ekan, kuchli va zaif o‘zaro 
aloqalarni, ularning tavsifiy belgilari va xossalarini, ta’sir ko‘rsatish zarur 
bo‘lgan aloqalarining turlarini aniqlaydi, asosiy muammolarni belgilaydi. Ta’lim 
sifati ko‘p jihatdan uning tuzilmasiga bog‘liqligini e’tibordan chiqarmaslik 
kerak. Ta’lim tashkilotida sifatni boshqarish tizimini funksional tadqiq qilishda 
boshqaruv xodimi qanday qilib tizim shunday holga tushib qolganligi 
sabablarini aniqlaydi. Bu еrda funksiyalarning o‘zaro harakatini aniqlash, ushbu 
tizimdagi ana shu tarkibiy qismlarning har birining, shuningdek, tizim barcha 
elementlarining ahamiyatini belgilash kabi murakkab vazifalarni hal qilish lozim 
bo‘ladi. Bunda elementlar va kichik tizimlar o‘z funksional vazifalarini 
bajarayotgan yoki bajarmayotganligi hamda ularning umuman tizimga qanday 
ta’sir ko‘rsatayotganligi aniqlanadi. Ma’lumki, bitta bo‘lsa-da, funksional 
aloqaning yo‘qligi, o‘zaro aloqalarning buzilishi tizimning buzilishiga olib 
keladi. 
Ta’lim tashkilotida sifatni boshqarish muammosini genetik tadqiq qilishda 
boshqaruv xodimi ta’lim sifatini boshqarish jarayonining o‘tmishdagi, bugungi 
kundagi va kelgusi holati o‘rtasidagi aloqani aniqlaydi. Tizimning aynan genetik 
xususiyatlari tizim ichidagi aloqalarni, shuningdek, uning tashqi muhit bilan 
aloqasini shart qilib qo‘yadi. 
Tizimni tahlil qilish texnologiyasi ancha murakkab, ammo boshqasi ham 
ayon. Tizimli tahlil boshqaruv faoliyati holatini organik birlikda, tarkibiy 
qismlarining aloqalari va o‘zaro aloqalarini bilish, ushbu holat sabablarini 
obyektiv aniqlash, keyingi rivojlanish istiqbolini ko‘rish imkonini beradi. 
Ta’lim sifatini boshqarishda asosiy e’tibor loyihalashtirish faoliyatiga 
beriladi. Bu sifatni boshqarish metodologiyasi tomonidan ko‘zda tutilgan — 
bunda sifat tadqiq qilish va loyihalashtirish, rivojlanish dasturlari va 
konsepsiyani ishlab chiqish bosqichida qo‘yilishi kerak. 

---

84 
Sifatni boshqarish sohasi mutaxassislari mahsulot yoki xizmatlar sifatini 
loyihalashtirishda ustuvorlik ishlab chiqarish bosqichigacha beriladi, deb 
ta’kidlamoqdalar. Bunga tadqiqotlar, loyihalashtirish va ishlanmalar bilan 
bog‘liq faoliyat kiradi, ya’ni ushbu bosqichlarda sifat asoslariga zamin 
tayyorlanadi (A. T. Kurakin, I. G. Leonov, L. I. Novikova). 
Tadqiqotlar ishlab chiqarish (ta’lim) jarayonlariga loyihalashtirish sifati 
kuchli ta’sir etishini ko‘rsatadi. Pedagogikaga oid adabiyotlarda loyihalashtirish 
deganda bo‘lg‘usi ishlarning taxminiy variantlarini tuzish va uning natijalarini 
bashorat qilish tushuniladi. Ta’lim tashkilotida sifatni boshqarishning ilmiy 
tashkil etilishi loyihalashtirish bosqichlarini aniq maqsadga yo‘naltirilgan holda 
va batafsil ishlab chiqishni ko‘zda tutadi. Bunda sifatini oshirish, buning uchun 
tegishli shakl va metodlarni tanlashga doir konkret vazifalar va chora-
tadbirlarning asosi tarzda prognoz qilinishi va belgilanishi nazarda tutiladi. 
Boshqaruv xodimlari faoliyati dasturi «rejali faoliyatning umumiy 
strategiyasini belgilab beradigan prinsiplar tizimi» bo‘lmish dasturli-maqsadli 
yondashuv asosida ishlab chiqiladi (A. T. Kurakin, L. I. Novikova). Dasturli-
maqsadli yondashuv aksariyat tadqiqotchilar (V. G. Afanasev, Ye. P. Golubkov, 
Yu. A. Konarkevskiy, I. S. Ladenko, G. A. Tulchinskiy, I. K. Shalaev va 
boshqalar) tomonidan tizimli yondashuvni aniqlashtirish sifatida ko‘rib 
chiqilmoqda. Masalan, birovlar ushbu yondashuvni boshqaruv faoliyatiga 
tatbiqan pirovard natijaga yo‘naltirilgan maqsadli dasturni ishlab chiqish sifatida 
tavsiflashsa (I. S. Shalaev), boshqalar dasturlarning shakllantirilishini boshqaruv 
jarayonlarining rejalashtirilishidan iborat deb hisoblashadi (I. S. Ladenko, 
G. L. Tulchinskiy).