O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Rahbar va hokimlik. 
Rahbarga mansab vazifalarini bajarishda hokimlik zarur bo‘ladi. ta’sir 
etish vositasi sifatida hokimlik besh xil boʻladi: 
o 
Qo‘rqitish orqali ta’sir etishga asoslangan hokimlik. Ishni yo‘qotish, 
xizmat mansabidan tushirish, mukofotni yo‘qotish va h.k. lar bilan qo‘rqitish. 
o 
Mukofotlashga asoslangan hokimlik qo‘l ostidagilar
ehtiyojlarini qoniqtirish orqali ta’sir qilish. 
o 
Eksport hokimlik. Bajaruvchilarni rahbarga ishonishlari orqali
amalga oshiriladi. Bajaruvchilar o‘z rahbarlariga so‘zsiz ishonadilar, u eng 
optimal qarorni qabul qiladi, muammoni hal qiladi. Vrach bilan bemor 
o‘rtasida, o‘qituvchi bilan talaba o‘rtasida shunday hokimlik mavjuddir. 
o 
Etalon hokimlik (o‘rnak ko‘rsatish) -- rahbarning shaxsiy
xususiyatlariga asoslangan ta’sirdir. Xodimlar rahbarlariga o‘xshashga
harakat qiladilar. Bunday rahbar bo‘lish uchun quyidagi maslahatlarga amal 

---

160 
qiling: 

Sizni barcha kollektiv a’zolari diqqat bilan kuzatib 
turganliklarini esdan chiqarmang. 

O‘zingizda yoʻlboshchilik sifatlarini rivojlantiring. 

Zararli odatlarda ko‘tilishga harakat kiling. 

Nutqingizni ko‘zatib boring. 

O‘z qarorlaringizda muhim boʻling, ketma-ketlikga rioya qiling. 

Tashki koʻrinishingizni tartibga soling. 

Qo‘l ostingizdagilarni o‘zingizga qiziqtiring. 

Qo‘l ostingizdagilar fikri bilan hisoblashing. 

Qonuniy hokimiyat (an’anaviy hokimiyat) rahbariyatga boʻysunish 
an’anasiga asoslangan. Bu tarixiy shakllangan munosabatlar usulidir.
Bu usulda bajaruvchi xodim rahbar xodimga emas, balki ma’lum mansabga 
boʻysunadi. Bu rahbarni o‘z qo‘l ostidagilarga ta’sir ko‘rsatishning eng qo‘lay 
usulidir. Ammo, o‘zgarishlar vaqtida bu usul samara bermaydi. 
Hozirgi bosqichda ta’lim va tarbiyada novatorlik yondashuvi jadal 
rivojlanayotganligi ta’lim tashkiloti faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlardandir. 
Yangicha sharoitlarda «ta’lim» tushunchasi mazmunini tubdan qayta idrok etish 
zarur. Bu uzluksiz ta’limning o‘xshash tizimi yordamida ijtimoiy va kasbiy 
moslashgan yaxlit shaxs mazmunining maqsadi, vazifalari, metodlari va 
vositalarini shakllantirishni qayta idrok etishni bildiradi. 
Shu munosabat bilan bilimlar va hayotga «ta’lim» tushunchasini shaxs 
tashabbusining ahamiyatini ta’kidlaydigan tarzda yondashuv sifatida tushunish 
lozim. Shu bois «ta’lim» tushunchasi bu tez o‘zgaruvchan dunyoda yashash 
uchun zarur bo‘lgan yangi metodologik usullar, ko‘nikmalar, ko‘rsatmalar va 
qadriyatlarni o‘z ichiga olishi kerak. Boshqacha aytganda, ta’lim shaxsiy va 
ijtimoiy xususiyatga ega yangi vaziyatlarni muvaffaqiyatli uddalay olishi uchun 
harakatlanuvchi jamiyat tomonidan prognoz qilingan zarur ijtimoiy-axloqiy 

---

161 
jarayondir. 
Uzluksiz ta’lim tizimi qaror topishi va rivojlanishining yangi strategiyasi, 
«ta’lim» so‘zining qayta idrok etilishi «qo‘llab-quvvatlovchi» ta’limni 
«innovatsion» ta’lim bilan almashtirishni talab qiladi. Innovatsion ta’lim ayni 
paytda kamida quyidagi ikkita vazifani hal etishga qaratilgan: 
1. Voqealarni «oldindan ko‘ra bilish», o‘zini real voqelikda va keyingi 
ijtimoiy va kasbiy rolini anglab yetish qobiliyatini tarkib toptirish; shaxsni ongli, 
oldindan anglab yetilgan muqobillarni — umumiy xulq-atvorni, ishonch-
e’tiqodni, axloqiy qadriyatlarni, umuman dunyoqarashni tanlashga yo‘naltirish. 
2. Mahalliy (shaxsiy yo‘naltirilgan) tashkiliy-boshqaruv darajasidan tortib 
global darajasigacha shaxsga ijtimoiy ahamiyatga hamda kasbiy qimmatga ega 
bo‘lgan muhim qarorlarni qabul qilish jarayonida faol ishtirok etish imkonini 
beruvchi «qatnashish» prinsipini ro‘yobga chiqarish. 
Raqobatbardosh malakali kadrlarning eng muhim sifatlari orasida 
quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 
— o‘quvdagi o‘zlashtirishning yuqori darajasi va o‘zini o‘zi 
rivojlantirishga qodirligi; 
— mehnat va ta’lim xizmatlari bozorida tegishli ta’lim tashkilotida 
olingan malakani tasdiqlash; 
— ishlab chiqarishda yuqori darajadagi ijtimoiy faollik va mehnat 
unumdorligi; 
— ishlab chiqarishda intizomlilik, mas’uliyat, ixtirochilik, ijodkorlik; 
— o‘quv fanlari bo‘yicha olimpiadalar hamda tanlangan kasb mahorati 
tanlovlarida qatnashish va g‘olib chiqish; 
— ta’limni davom ettirishga ehtiyoj. 
Ta’lim tashkilotining aynan shunday xislatlarga ega bo‘lgan bitiruvchisi 
qo‘yilgan talablarga muvofiq mahsulot tayyorlashi yoki xizmat ko‘rsatishi 
mumkin. 
Ta’lim muassasalari, har tomonlama yetuk shaxsni shakllantirish uchun, 

---

162 
rivojlanish yo‘lidan borishi kerak. Aksariyat amaliyotchi xodimlar buni anglab 
yetgan holda, eskicha yondashuvlarni takomillashtirishni emas, balki ta’lim 
tizimini innovatsion strategiya ruhida rivojlantirishni tan olmoqdalar. Yosh 
avlod ta’lim-tarbiyasidagi innovatsion harakat jamiyatdagi real o‘zgarishlarni va 
shaxs ehtiyojini hisobga olishga yo‘naltirilgan. 
Innovatsion ta’lim strategiyasi ta’lim sifatini boshqarishda alohida 
boshqaruvchilik yondashuvini taqozo etadi. Quyidagilar bunday boshqaruvning 
asosiy obyektlari hisoblanadi: 
— pedagog mutaxassis, fuqaro shaxsini shakllantirish va rivojlantirishda 
professional tashkilotchi hamda yordamchi sifatida; 
— ta’limning mazmuniy negizi; 
— pedagogik jarayonni tashkil etish texnologiyasi va boshqalar. 
Ilmiy-pedagogik adabiyotlarda hamda ta’lim va tarbiya amaliyotida 
«innovatsiya» so‘zi qanday tushuniladi? 
Mamlakatimizda va xorijda o‘tkazilgan bir qator tadqiqotlar ushbu 
hodisani o‘rganishga bag‘ishlangan. Masalan, ayrim mualliflar «yangiliklar 
yaratish, ularning pedagoglar tomonidan o‘zlashtirilishi va ta’lim amaliyotida 
foydalanilishi jarayonlari»ni (N. Yusufbekov) innovatsion jarayonlar deb 
hisoblashni taklif qilmoqdalar. Ular innovatsiyani, 
jamiyat madaniy 
o‘zgarishlarining negizi sifatida ko‘rib chiqmoqdalar-ki, bu bizningcha, juda 
qimmatlidir. 
Boshqalar esa «pedagogik tizimning tartibga solinmaydigan erkin 
maydonida rivojlanish istiqboliga oid ehtiyojga ta’sirchanligi asosida vujudga 
kelgan yangiliklar uning mikroevolyutsiyalar fondini tashkil etadi», deb 
hisoblamoqdalar (V. N. Vinogradov). 
Uchinchi toifa mualliflar yangilikni ancha murakkab xususiyat, deb 
hisoblaydilar. Uni o‘rganish uchun abstrakt xususiyatlarga nazariyasini jalb etish 
tavsiya qilinadi-ki, bu nazariya ko‘plab tavsifli xususiyatlarni ular shkalasining 
koordinata o‘lchovlari sifatida ko‘rib chiqadi (M. S. Burgin). 

---

163 
Ayrim olimlar yangi maqsadlarni, metodlarni, metodikani, dasturlarni, 
vositalarni, mazmunni, faoliyatni tashkil etish shakllarini, boshqaruv turlarini va 
boshqalarni yangilik sifatida talqin qilmoqdalar. 
«Yangilanish — yangi hodisa, yangi odat, yangi metod, ixtiro», — degan 
ta’rif ham mavjud (Yu. Krasovskiy). 
«Maktabni rivojlantirish — innovatsion jarayon» nomli kitob mualliflari 
ta’kidlab o‘tganlaridek: «Pedagogik innovatika — ta’lim tashkilotini 
rivojlantirishning yangi ta’lim amaliyotini yaratish bilan bog‘liq jarayonlarini 
o‘rganadigan fan sohasi. Bu jarayonlar innovatsion jarayonlar deb nomlanadi» 
(S. G. Xomeriki, M. M. Potashnik, A. V. Lorensov). Bunday aniqlik ta’lim 
tizimi xodimlariga muayyan foyda keltirishi mumkin. 
Shunday qilib, ta’limda innovatsiyalar yangi jarayonlar, konsepsiyalar, 
ta’lim texnologiyalarini yaratish va o‘zlashtirishni ko‘zda tutadi va h. k. 
Ammo, amaliyot ko‘rsatishicha, innovatsion faoliyat ta’lim tizimining 
hamma xodimlari tomonidan ham to‘g‘ri tushunilavermaydi va samarali amalga 
oshirilavermaydi. P. Shedroviskiy ta’kidlab o‘tganidek, «innovatsiyalikni 
bugungi kunda mavjud bo‘lgan bironta ham funksiyasini innovatsiyaning 
takrorlash, chiqish deb nomlash mumkin bo‘lgan narsani ta’minlay olmaydi. 
Ta’lim va kadrlar tayyorlash sohasidagi ayrim innovatsiya emas, balki umuman 
innovatsion harakat ko‘rib chiqish va tahlil qilishning boshlang‘ich parametri 
bo‘lishi kerak». U «pedagogik yoki ta’lim innovatsiyalarini» emas, balki 
«innovatsion strategiyani», «faoliyatni innovatsion tashkil etish»ni aniqroq deb 
hisoblashni ko‘zda tutadi. Biz innovatsiyani bunday talqin qilish 
tadqiqotchilarga bu jarayonni kengroq va chuqurroq ko‘rib chiqish imkoniyatini 
yaratadi, deb hisoblaymiz. 
M. M. Potashnik 
innovatsiyalarning 
boshqa 
muhim 
xususiyati —
yangiliklar ta’lim tashkilotini rivojlantirish vazifasini hal qilish imkonini berishi 
deb hisoblaydi. Boshqacha aytganda, innovatsiyalar «moda» uchun va «qizg‘in» 
tadqiqotchilik faoliyati olib borilayotganini ko‘rsatish uchun emas, balki 

---

164 
o‘quvchilar foydasini ko‘zlab kiritiladi. 
Boshqaruv xodimlari va pedagoglar muayyan shart-sharoitlar mavjud 
bo‘lgandagina yangiliklarni samarali o‘zlashtirish mumkinligini anglab 
yetishlari juda muhim. Bunga birinchi navbatda quyidagilar kiradi: 
— ta’lim jarayoni qatnashchilarining faol ishchanligi bosqichma-bosqich 
shakllantirilishiga rioya etish; 
— ta’lim jarayonining barcha qatnashchilari tomonidan o‘zlashtirish 
maqsadlarining chuqur anglab yetilishi va qabul qilinishi hamda kelgusi faoliyat 
vazifalari aniq tushunib olinishi; 
— bunda ushbu vazifalarning shaxsiy maqsadlarga zid bo‘lgan qismining 
har doim yuzaga keladigan qarshilik ko‘rsatish omilini hisobga olish; 
— fikr almashish aniq va xolis axborot ayirboshlash; 
— amaliy qarorlarni jamoa bo‘lib ishlab chiqish va qabul qilish. 
Pedagogik kadrlarni jiddiy qayta tayyorlamasdan, ta’lim tashkilotini 
tegishli moddiy-texnika bazasi, moliyaviy, o‘quv-dasturiy ta’minlamasdan turib 
innovatsion faoliyatni samarali tashkil etib bo‘lmaydi. 
Yangiliklarni o‘zlashtirish jarayoni rahbariyat tomonidan majburlash 
chorasi bilan emas, balki xodimlarga harakat qilishda mustaqil va erkin ish olib 
borish imkoniyatini berish bilan kechadi. Pedagoglar jamoasining ishiga aniqlik 
olib kirish imkonini beradigan ko‘rsatkichlar va mezonlarning obyektiv 
ro‘yxatini oldindan ishlab chiqish, ularga bebaho yordam berishi mumkin. 
Pedagogik tadqiqotlarda innovatsiyalar yangiligini aniqlashga katta 
e’tibor beriladi. Kiritilayotgan yangiliklar alomatlarining variantlaridan birini 
keltiramiz (P. Shedroviskiy): 
— boshqacha ko‘rinishda ma’lum bo‘lgan tuzilish (birinchi daraja); 
— ma’lum narsani uncha muhim bo‘lmagan o‘zgarishlar bilan takrorlash 
(ikkinchi daraja); 
— ma’lum narsani aniqlash, konkretlashtirish (uchinchi daraja); 
— ma’lum narsani muhim elementlar bilan to‘ldirish (to‘rtinchi daraja); 

---

165 
— sifat jihatidan yangi obyektni tashkil etish (beshinchi daraja). 
Ta’lim tashkilotida uni tizimli tashkil etish yangiliklarni o‘zlashtirishning 
yana bir o‘ziga xos xususiyatidir. Bunda quyidagilar muhim tarkibiy qismlar 
hisoblanadi: 
— ta’lim tashkilotining vazifasi, uning yangi maqsadlari va vazifalari; 
— boshqaruv xodimlari va pedagoglar shaxsi, ularning o‘zlariga va ta’lim 
oluvchilarga nisbatan nuqtai nazari; 
— o‘quvchi shaxsi; 
— o‘quvchilar o‘zlashtirayotgan bilimlar funksiyasi, tuzilmasi; 
— ta’lim texnologiyasi va vositalari; 
— tashkiliy tuzilma, pedagogik mehnat madaniyati va boshqalar. 
Yangiliklarni ishlab chiqish va o‘zlashtirish jarayonini har qanday ta’lim 
tashkilotini rivojlantirish yo‘li sifatida ko‘rib chiqqan holda kiritilayotgan 
yangiliklardan 
kutilayotgan 
natijalarni 
baholashning 
quyidagi 
asosiy 
mezonlarini ajratib ko‘rsatamiz: 
1. Natijalar ta’lim tashkilotining avvalgi yoki ushbu yo‘nalishdagi ta’lim 
muassasalari uchun xos bo‘lgan natijalardan yuqori, shuningdek maqbul bo‘lishi 
kerak. 
2. Rejalashtirilgan natijalarni olishga sarflanadigan vaqt namunaviy yoxud 
me’yoriy sarflanadiganiga nisbatan kamroq yoki ularga teng bo‘lishi kerak. 
Ta’lim tashkiloti barcha xodimlarining birgalikda harakat ishi bir-biriga 
muvofiq bo‘lishiga erishish va tashkiliy madaniyat bunday boshqaruv 
samaradorligining zarur sharti bo‘lib qolishi kerak. Innovatsion jarayon bo‘lgan 
ta’lim sifatini boshqarish quyidagi belgilarga ega: 
Birinchi belgi. Faoliyatning yangi usuli mavjudligi. 
Ta’lim sifatini boshqarish, eng avvalo, boshqaruv kadrlari tomonidan 
ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini kuzatish kabi faoliyat turidan 
foydalanishni ko‘zda tutadi. Buning uchun ular tegishli metodlarni, jumladan, 
kvalimetriya asoslarini, ya’ni sifatni miqdoriy baholash metodini qo‘llash orqali 

---

166 
ta’lim sifatining boshlang‘ich va berilgan holatini aniq belgilashlari lozim 
bo‘ladi. Ilmiy adabiyotlarda mahsulot, xizmatlar sifatini baholash, boshqaruv 
faoliyatining baholash obyekti to‘g‘risida qadriyat borasidagi mulohazalarni 
shakllantirishga qaratilgan funksiyasining alohida tipiga kiritiladi. 
Ta’lim sifatini o‘lchash sifat o‘lchovini belgilash va uning qiymatini 
maxsus algoritmlar yordamida olishni ko‘zda tutadi. 
Bunday jarayonning samaradorligi baholashning statistik metodlarini 
qo‘llash orqali ta’minlanadi. Bu baholanayotgan obyektning sifat ko‘rsatkichlari 
qiymati aksariyat hollarda tasodifiy kattaliklar deb hisoblanishi bilan bog‘liqdir. 
Bunday holat ana shu sifatga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatuvchi ko‘plab 
omillar va shart-sharoitlar bilan izohlanadi. Shu bois boshqaruv tarkibi ta’lim 
sifati haqidagi axborotni olish va ishlashning statistik metodlarini qo‘llay bilishi 
kerak. 
Ikkinchi belgi. Rivojlangan tashkiliy madaniyatning mavjudligi. 
Oldingi paragrafda ta’kidlab o‘tilganidek, jamoada me’yorlar tizimlarini, 
qadriyatlarni, urf-odatlar va an’analarni yuqori darajada shakllantirmasdan turib, 
ta’lim sifatini boshqarib bo‘lmaydi. Bularning hammasi ta’lim jarayonining 
barcha qatnashchilari o‘rtasida uyg‘un o‘zaro munosabatni vujudga keltirish 
imkonini beradi. 
Tashkiliy madaniyat ta’lim tashkilotining eng muhim quyidagi 
vazifalarini funksional jihatdan hal qilishda yordam beradi: 
— muvofiqlashtirish — belgilangan jarayonlar va xatti-harakat qoidalari 
yordamida amalga oshiriladi, bu jamoa barcha a’zolarining kelishilgan holda 
harakat qilishi imkonini beradi; 
— motivatsiya — bajarilayotgan ish mazmuni ta’lim tashkiloti rahbari 
tomonidan tushuntirib berilishini ko‘zda tutadi; 
— ixtisoslashtirish — ta’lim tashkilotining shunga o‘xshash ta’lim 
muassasalaridan xarakterli farqqa ega bo‘lishi demakdir; 
— kadrlarni jalb qilish — ta’lim tashkilotining boshqalaridan afzalligini 

---

167 
targ‘ib qilish, pedagoglarning ishlashi uchun maqbul shart-sharoit yaratish orqali 
hal qilinadi va h. k. (K. Shols). 
Uchinchi belgi. Ta’lim tashkiloti rahbarlarida innovatsion madaniyatning 
shakllanganligi. 
Bu ularning yangi bilimlar va faoliyat turlarini egallashga, o‘zgarishlarga, 
xavf-xatarga va javobgarlikka tayyorgarligini bildiradi. 
Boshqarish sohasidagi turli mutaxassislarning fikr-mulohazalarini tahlil 
qilish yangi tipdagi menejer shaxsining eng muhim sifatlarini, xususan, mehnat 
jamoasi bilan maqbul munosabatda bo‘la bilish mahoratini ajratish imkonini 
beradi. Yangi tipdagi boshqaruv kadrlarining asosiy vazifasi — «Yangiliklar 
kiritishga yo‘naltirilgan boshqaruv munosabatlarining mos tizimini yaratish»dan 
iboratdir (Yu. Krasovskiy). Ta’lim tashkiloti rahbarlari tomonidan yangi 
tashkiliy-psixologik madaniyat ma’nosidagi kasbiy mahoratni oshirib borishning 
quyidagi obyektiv davrlarining o‘zlashtirilishini ham shunga kiritish mumkin: 
— o‘z imkoniyatlari bilan jamoa imkoniyatlarini o‘rganish; 
— o‘z muvaffaqiyatlari va muvaffaqiyatsizliklari orqali jamoa 
imkoniyatlarini bilish; 
— jamoa imkoniyatlaridan o‘z kasbiy mahoratini oshirib borish uchun 
foydalanish; 
— jamoa imkoniyatlarini o‘zida va o‘zi orqali ro‘yobga chiqarish. 
Boshqaruv kadrlarining pedagoglar va o‘quvchilarning har qanday foydali 
tashabbusini qo‘llab-quvvatlashga va o‘zlari ham shu ishga qo‘shilishga 
qodirliklarini ham innovatsion belgi deb hisoblash mumkin. Tavakkalchilik va 
mas’uliyat ta’lim sifatini boshqarishda boshqaruv kadrlarining, ayniqsa, 
yetakchining muhim xususiyatlaridandir. 
Ta’lim tashkiloti rahbarlarining kasbiy bilimdonligi novator negizini 
tashkil qiladi. Direktor va uning o‘rinbosarlarining kasbiy bilimlari nechog‘li 
darajada ekanligiga ko‘p jihatdan innovatsion faoliyatning muvaffaqiyati 
boshqaruv nazariyasi, iqtisodiyot va sotsiologiya, siyosatshunoslik va huquq, 

---

168 
pedagogika va psixologiya, gigiena va fiziologiya sohalariga bog‘liq. 
Zamonaviy mutaxassis shaxsiga, muhandis-pedagoglar tarkibi faoliyatini va 
o‘quvchilarning o‘qishini tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatiga oid normativ 
talablarni bilish ham ushbu ro‘yxatga to‘liq kiradi. Bunda zamonaviy ta’lim 
muassasalarini 
boshqarayotgan 
shaxslarning 
kasbiy-tashkiliy, 
axloqiy-
psixologik sifatlari birinchi o‘ringa chiqadi. 
To‘rtinchi belgi. Ta’lim tashkiloti boshqaruv korpusi psixologik-
pedagogik madaniyatining yuqori darajadaligi. 
Bunday sifatning shakllanganligi ta’lim sifatini ta’minlashga doir 
faoliyatni loyihalashtirishning zarur shartidir. Ta’lim sifati va ta’lim tashkilotini 
boshqarishning asosiy funksiyalarini amalga oshirish uchun rahbarlar konkret 
mahorat va ko‘nikmalarni egallashlari zarur. Biz psixologik-pedagogik 
mahoratni, eng avvalo, shular qatoriga kiritamiz. Ularning mohiyati, 
P. T. Frolov ta’kidlab o‘tganidek, topshiriqni ongli zaruratga, faoliyatning ichki 
ehtiyojiga aylantirish maqsadida mantiqiy va psixologik usullar yordamida 
xodimlarga ta’sir ko‘rsatishdan iboratdir» (P. T. Frolov). 
Ko‘rsatma-metodik xarakterdagi mahorat ham eng muhim ahamiyat kasb 
etadi. Bular tarkibiga quyidagi elementlar kiradi: 
— pedagogik, boshqaruv faoliyati maqsadlarini ta’riflash; 
— uning natijalarini tahlil qilish va baholash; 
— ta’lim sifatini boshqarishni tashkil etishda pedagogik metod va 
usullardan oqilona foydalanish; 
— xodimlarga malakali yordam ko‘rsatish; 
— ilmiy konferensiyalar, seminarlarni tashkil qilish va ularning ishida 
qatnashish; 
— rahbarning jamoatchilik fikrini vujudga keltirish, ijtimoiy faollikni 
rag‘batlantirish, mas’uliyat hissini tarbiyalash orqali muhandis-pedagog 
xodimlarga ta’sir ko‘rsatish mahorati. 
Ta’lim tashkiloti rahbarlari pedagoglarga, va ota-onalariga yagona 

---

169 
pedagogik talablarni qo‘yishlari kerak. Bunda har bir xodimning individual 
imkoniyatlarini hisobga olish va chuqur o‘rganish, jamoa oldida turgan 
vazifalarni hal qilishda har kimning rolini ko‘rsatishga katta o‘rin beriladi.