Noxud sortnümunələrinin əsas təsərrüfat göstəriciləri
Cədvəl 1
s/s
S
or
tn
ü
m
u
n
ələr
in
ad
ları
Ve
ge
tas
iya
d
övr
ü
, gü
n
B
it
k
in
in
h
ü
n
d
ü
rlü
yü
, s
m
100
d
ən
in
k
ü
tləs
i,
q
r
M
əh
su
ld
ar
lı
q
, s
\ha
As
k
oxit
oz
la
sirayə
tlənm
ə,
b
al
Z
ü
lal
, N
x
6.
25%
B
it
k
in
in
t
ip
i
M
əh
su
ld
ar
lı
q
st
. f
ər
q
%
+
Fərq,
məhsuldarlı
q s\ha
S
u
lt
an
s
t.
Nə
rm
in
t
.
1
Nərmin (st)
180
50.1
31.5
12.6
1
21.4
E
_
_
_
2
Sultan (st)
178
57.3
37.0
14.4
1
21,5
E
_
_
-
3
F.07-74
182
58.6
39.8
25.0
1
21,0
E
98.4
10.6
12.
4
73.6
4
F.05-43
180
50.2
38.1
25.0
1
20.6
E
28.4
10.6
12.
4
73.6
5
F.09-303
181
50.7
36.3
18.8
1
25.9
E
45.2
3.9
5.7
27.0
6
F.09-297
181
59.4
37.5
17.8
1
22.1
E
41.3
3.4
5.2
23.6
7
F.09-59
177
54.0
35.6
16.4
1
22.8
E
30.2
2.0
3.8
13.9
8
F.97-706
171
55.7
39.2
16.2
1
20,3
E
28.8
1.8
3.6
12.5
9
F.05-43
180
63.4
35.2
15.6
1
21,0
E
23.8
1.2
3.0
8,3
10
Nəzrin
179
50.9
35.9
15.2
1
22,5
E
19,0
0.8
2.6
4,2
11
F.09-306
178
52.8
27.6
15.0
1
21.5
E
2,4
0,6
2,4
0,6
12
F.07-234
177
57.5
40.8
14.8
1
20.1
E
17.5
0.4
2.2
2.8
Qeyd: X- st. NƏRMİN (surətdə) st. SULTAN (məxrəcdə)
Yeni noxud sortlarının aqrobioloji xüsusiyyətləri aşağıdakı kimidir.
“Nəzrin” noxud sortu ICARDA beynəlxalq elm mərkəzindən indroduksiya edilmiş
Flip 00-19 genotipindən fərdi seçmə metodu ilə yaradılmışdır. Dənlik istiqamətli
intensiv tipli sortdur. “Nəzrin” noxud sortunun vegetasiya müddəti aran bölgələrdə
37
qış qabağı səpinlərdə (11 dek. XI-1dek.XII) 178-183 gün, dağ ətəyi bölgələrdə isə
220-225 gün təşkil edir. Bitkiləri yaşıl rənglidir.
Cücərmə fazasında sürətlə boy atır. Boy atma dövründə gübrələmə (NH
4
NO
3
hek.100 kq f.ç.) məhsuldarığın yüksəlməsinə səbəb olur. Çiçəkləri ağdır. Paxlaları
samanı sarı rənglidir. Yetişmə dövründə yarpaqları tökülür. Dəni açıq samanı rəngdə
olub kabuli tiplidir. 1000 dənin kütləsi 340-380qrama qədər ola bilir. Dəndə zülalın
miqdarı 23.4%-dir. Hektardan zülal toplumu 375-430 kq-dır. Sortun bitkiləri hündür
boyludur (70-75 sm). Sort mexaniki becərməyə uyğundur. İlkin paxlaları yer
səthindən 25-30sm hündürlükdə yerləşir. Yaz səpinlərində (1-11 dek. Mart)
vegetasiya dövrü 90-97 gün təşkil edir. Yatmaya və xəstəliklərə qarşı davamlıdır.
Bəzi noxud sortnümunələrinin fizioloji parametrləri
Cədvəl 2
s\s
S
or
tn
ü
m
u
n
ələr
Ve
ge
te
as
iya
d
övr
ü
,
gü
n
Ağız
cıq
ların
s
u
k
eç
iric
il
iyi
,
(m
ol.
H
2
O
.S
)
Yar
p
ağın
xü
su
si
k
ü
tləs
i,
q
r/
d
m
2
F
ot
os
in
te
zin
in
te
n
sivl
iyi
,
(m
k
M
ol
CO
2
.
m
S
)
CO
2
–
n
in
h
ü
ce
yr
əar
as
ı q
at
ıl
ığı
(m
k
M
ol
CO
2
.
m
ol)
T
ran
sp
iras
iya.
(m
m
ol.
H
2
Om
.S
)
M
əh
su
ld
ar
lı
q
, s
/h
a
Z
ü
lal
, %
1
Nərmin
180
0,918
1,22
18,9
311
8,37
9,4
21,4
2 Sultan
177
0,984
1,21
16,7
318
9,06
10,6
21,5
3
Nəzrin
179
0,759
0,94
19,4
301
7,5
13,2
22,5
4
F.03-36
180
0,689
1,03
20,4
277
7,54
15,3
22,0
5
Sanford
178
0.808
0,89
17,5
316
6,73
13,3
22,9
Hektardan potensial məhsuldarlığı 22-24 sentnerə çatır. Yeni sortun istifadə
olunmasından hektardan 800-1200 manat və daha çox iqtisadi səmərə əldə etmək
mümkündür.
“Cəmilə” noxud sortu da ICARDA elm mərkəzindən indroduksiya edilmiş Flip
97-706 genotipindən fərdi seçmə metodu ilə yaradılmışdır. Sortun bitkiləri tünd yaşıl
rənglidir. Dağ ətəyi bölgələrdə dəmyə şəraitində becərmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Suvarma şəraitdə də becərmək üçün çox münasibdir. Qışa və quraqlığa davamlılığı
ilə seçilir. Qış qabağı əkinlərdə vegetasiya dövrü 180-185 gün təşkil edir. Bitkilər
hündürboyludur (70-75 sm). Paxlaları samanı sarı rənglidir, sıx tükcüklüdür. Dəni
kabuli tiplidir və 1000 dənin kütləsi 400-430 qram təşkil edir. Dəndə zülalın miqdarı
23.0-23.5%-dir. Xəstəliklərə davamlıdır. Hektardan məhsuldarlığı 23-25 sentnerə
çatır. Sort mexaniki becərməyə tam yararlıdır. İntensiv tiplidir.
ƏDƏBİYYAT
1.
Əmirov L.Ə., Əkpərov Z.İ., Mirzəyev R.S., Dənli-paxlalı bitkilərin
seleksiyası.// AZ.ETƏİ-nin elmi əsərlər məcmuəsi XXI c Bakı, 2005 s. 55-59
38
2.
Əmirov L.Ə., Mirzəyev R.S. Dənli-paxlalı bitki nümunələrinin respublikanın
müxtəlif dəmyə bölgələrində öyrənilməsi.// Azərb. MEA xəbərləri (Biologiya
elmləri seriyası), N 2, s 197-201
3.
Əkpərov Z.İ., Babayeva S.M., Müxtəlif mənşəli mərcimək nümunələrinin tarla
şəraitində quraqlığa davamlılığının qiymətləndirilməsi.//Azərbaycan Aqrar
Elmi, Bakı, 2007, s. 47-49
4.
Babayeva S.M. Mərcimək nümunələrində quraqlığa tolerantlıqla bəzi
mahsuldarlıq elementləri arasındakı əlaqə. //AMEA Botanika İnstitunun Elmi
Əsərləri, Bakı, 2008, s. 272-275
5.
Кушниренко М.Д. Физиология водообмена и засухоустойчивости
растений. Кишинев. «Шитница», 1991, 307 с.
6.
Saxena M. C. Aqronomy of chickpea Ş, In M.C. Saxena and K.B. Singh,
eds,The chickpea C.A.B/ International, Wallingford, UK p. 207-232
ИССЛЕДОВАНИЕ ГЕНОФОНДА НУТА И РЕЗУЛЬТАТЫ СЕЛЕКЦИЯ
Л.А.Амиров
1-2
, Р.С.Мирзоев
1,
, Г.М.Гасанова
1
, Х.И.Мамедов
1
,
А.А.Джахангиров
1
, К.Б.Шихалиева
2
, С.М.Бабаев
2
, С.Г.Гасанова
2
1-НИИ Земледелия; 2-НАНА, Институт Генетических Ресурсов;
3. Гобустанский ЗОС НИИ Земледелия
В статье приводятся морфобиологические данные интродуцированных
образцов нута из генобанка ИКАРДА. Выделены генотипы отличающиеся
хозяйственно-ценными признаками. Определены физиологические параметры:
интенсивность
фотосинтеза,
водопроводимость
устиц,
транспирация,
абсолютная масса листа и междуклеточная концентрация СО
2
. Методом
индивидуального отбора выведены новые высокоурожайные сорта нута
«Назрин» и «Джамиля» отличающиеся зимостойкостью, пластичностью а так
же устойчивостью к засухе. Эти сорта переданы в Государственную комиссию
по сортоиспытанию.
Evaluation of Chick pea genofund and results of breeding
L.А.Аmirov
1-2
, R.S.Мirzoyev
1,
, G.М.Hasanova
1
, H.I.Мammadov
1
, А.А.Jangirov
1
,
К.B.Shikhaliyeva
2
, S.М.Babayev
2
, S.G.Hasanova
2
1-Research Institute of Crop Husbandry; 2-ANAS, Genetic Resources Institute;
3-Gobustan RES Research Institute of Crop Husbandry.
The article deal with information on morphobiological features of introduced
from ICARDA Chick pea accessions. Genotypes with economically valuable
features were selected. Physiological datas: photosinthesis intensity, water
conductivity of stomata, transpiration, absolute mass of leaves and intercellular СО
2
concentration. By single plant selection methods realized new high yieldingchick pea
varieties “Nazrin” and “ Jamila” differ with winter resistance, palstisity and drought
resistance have which have submitted to the State Komission on Variety testing.
39
UOT 547.9;577.101
YUMŞAQ BUĞDALARDA BƏZİ MORFOLOJİ ƏLAMƏTLƏRİ İDARƏ
EDƏN GENLƏRİN XROMOSOM LOKALİZASİYASI VƏ SORTLARIN
GENETİK PASPORTLAŞDIRILMASI
E.B.ƏLİYEV, b.ü.f.d.
Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Bakı -1098, Pirşağı q., Sovxoz №2`
E-mail
elxan-aliyev00@rambler.ru
Açar sözlər:
yumşaq buğda, gen, genotip, sort, əlamət, xromosom, lokalizasiya
Ключевые слова:
мягкая пшеница, ген, генотип, сорт, признак,
хромосома, локализация
Key words:
common wheat, gene, genotype, variety, trait, chromosome,
localization
Son illər müxtəlif səviyyələrdə təşkil olunmuş canlı orqanizmlərin genetik
pasportlarının tərtib edilməsi mühüm nəzəri və praktiki əhəmiyyət kəsb edir və xüsusi
olaraq vurğulanır ki, hazırda bu istiqamətdə tədqiqat işləri artıq laboratoriya
hüdudlarından kənara çıxaraq, bir çox dövlətlərin Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə
Nazirlikləri səviyyəsində, ölkə ərazisinin bioloji müxtəlifliyinin qorunub saxlanması
və əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədi ilə həyata keçirilir, İSTA
və İPQRİ kimi nüfuzlu Beynəlxalq Təşkilatlar tərəfindən dəstəklənir.
Bu gün mütəxəssislərin fikrincə orqanizmlərin genetik pasportlaşdırılması
anlayışı, onların fərdi və ya qrup şəklində əlamət, xüsusiyyət və xarakteristikalarının
morfoloji və ya molekulyar markerlərin köməyi ilə genetik cəhətdən təyin olunmasını
bildirir. Seleksiya materiallarının morfoloji xüsusiyyətlərə görə təsvir olunması
klassik genetik analizlərin və seleksiya skrininqinin (yəni seleksiya baxımından
materialların aşkarlanması) bir elementi kimi qiymətləndirilir və bu istiqamətdə
aparılan işlər genetik pasportlaşdırma prosesinin birinci mərhələsi kimi hesab olunur.
Bu mərhələdə əsas morfoloji əlamətləri və xüsusiyyətləri idarə edən genlər,
marker genlər qismində genetik analizlərə cəlb edilərək istifadə olunur. Bunlara
qılçıqsızlıq-qılçıqlılıq, sünbülün, qılçığın, dənin, erkəkciklərin, gövdənin, cücərtilərin,
yarpaq ayəsinin rəngi, sünbülün tük örtüyü, hibrid nekrozu və hibrid cırtdanlığını
yaradan letal genlər və s. vizual görünən əlamətləri idarə edən genləri göstərmək olar
(cədvəl 1).
Artıq ikinci mərhələdə aparılan tədqiqat işləri bilavasitə biokimyəvi və
molekulyar genetik markerlər əsasında işlənib hazırlanan və istifadə olunan
metodların köməyi ilə həyata keçirilir. Hazırda bu qəbildən olan və ən çox istifadə
edilən markerlərə: RAPD — Random Amplified Polymorphic DNA; AFLP —
Amplified Fragment Length Polymorphism; SSR — Simple Sequence Repeats,
микросателлиты; ISSR — Inter Simple Sequence Repeats; SNP —Birnukleidli
polimorfizm; IRAP — Inter Retrotransposone Amplified Polymorphism; REMAP —
Retrotransposone Microsatellite Amplified Polymorphism. RFLP (ПДРФ- markerlər)
40
— restrik fraqmentlərin uzunluğunun polimorfizmi;VNTR — Variable Number
Tandem Repeat, minisatelitlər – aiddir.
Azərbaycana gəlincə qeyd etmək lazımdır ki, hazırda 1000 – lərlə sort, forma və
perspektiv xətləri özündə cəmləşdirən buğda genofondu genetik baxımdan kifayət
qədər tədqiq edilməmiş, onlardan çoxunun hətta ən sadə irsiyyətə malik olan
keyfiyyət əlamətlərinə görə genetik pasportları tərtib edilməmişdir. Təəssüflər olsun
ki, tədqiqatlarımıza qədər bu sıraya Azərbaycanın yerli seleksiya yumşaq və bərk
buğda sortları da aid idi.
Dostları ilə paylaş: |