42
UL x Lütes 230
Ul x Albid 11
Ul x Sk35
Ul x SHSN
ÇS x Ul
Kras 210 x Ul
Yan Prob x Ul
Dwarf x Ul
Pirot28x Albid11
Pirot28 x SHSN
Sar29 x Pirot28
Mir808 x Pirot28
Pirot28 x Ul
115
103
172
170
162
198
114
109
106
112
114
105
111
93 22
72 31
132 40
133 37
121 41
147 51
89 25
82 27
74 32
83 29
84 30
81 24
111 0
86 29
77 26
129 43
128 42
121 41
148 50
85 29
79 30
79 27
84 28
83 29
79 26
84 27
2.26
1.28
0.27
0.78
0
0.03
0.73
0.31
1.24
0.04
0.04
0.20
270.0
0.25-0.10
0.50-0.25
0.75-0.50
0.50-0.25
P= 1
0.90-0.75
0.50-0.25
0.75-0.50
0.50-0.25
0.90-0.75
0.90-0.75
0.75-0.50
P> 0.01
Cədvəl 4
Bəzi keyfiyyət əlamətlərinə görə sortların genetik pasportlarının və gen
formulalarının təyin edilməsi
ƏLAMƏTLƏR
GENLƏR
XROMOSOM
LOKALİZASİYASI
SORTLAR
Qılçıqsızlıq
Hd B1 B2
4BS,5AL,6BL
Təyin olunmayıb
Hd B1 b2
4BS,5AL,6BL
Təyin olunmayıb
Hd b1 B2
4BS,5AL,6BL
C.Spring,
hdB1 B2
4BS,5AL,6BL
Federation, Kometa
hdB1 b2
4BS,5AL,6BL
Uğur, Qiymətli 2/17, Tərəqqi,
Aran,
Azəri,Səba,Murov1,
Murov2,Şəki 1, Arzu, Qiymətli 80,
Pərzivan
1,Saratovskaya29,
Diamant.
Qılçıqlılıq
hd b1 b2
4BS,5AL,6BL
Bütün qılcıqlı sortlar
Sünbülcüklərin tük
örtüyü
Hg1
1AS
Qiymətli 2/17,Ulyanovra, Pirotriks
2
Tüksüz sünbülciklər
hg1
1AS
Tüksüz
sünbülə malik olan bütün
sortlar
Qırmızı
rəngli
sünbülə malik olan
sortlar
Rg1 Rg2 Rg3
1BS 1DL 1AS
Təyin olunmayıb
Rg1 Rg2 rg3
1BS 1DL 1AS
Strela
Rg1 rg2 Rg3
1BS 1DL 1AS
Təyin olunmayıb
rg1 Rg2 Rg3
1BS 1DL 1AS
Təyin olunmayıb
Rg1 rg2 rg3
1BS 1DL 1AS
Bəyaz, Dürdanə, Miltirum 553,
İntensivnaya,
Pirotriks
28,
Diamant,
Federation,
Kometa,
Pirşahin, Ferrigineum
rg1 Rg2 rg3
1BS 1DL 1AS
Təyin olunmayıb
rg1 rg2 Rg3
1BS 1DL 1AS
Təyin olunmayıb
Ağ rəngli sünbülə
malik olan sortlar
rg1 rg2 rg3
1BS 1DL 1AS
Ağ rəngli sünbülə malik olan bütün
sortlar
Sünbülün rəngini idarə edən genlərə görə genotiplərin təyin edilməsi və genetik
pasportlaşdırılması
Cənub regionlarda, yüksək günəş insolyasiyası
şəraitində buğda bitkisinin
orqanlarının rənglə bağlı bəzi əlamətləri, o cümlədən, sünbülün rəngi şimal
rayonlardan fərqli olaraq daha intensiv dərəcədə təzahür edir. Növmüxtəlifliyinin
43
əsas botaniki təsnifat xüsusiyyətlərindən hesab olunan bu əlamət bir çox sortlara xas
olmaqla, mühüm əhəmiyyət kəsb edən genetik markerlərdən sayılır [1,4-6]. Məhz, bu
amili nəzərə alıb tədqiqatlarda iştirak edən bütün qirmızı rəngli sünbülə malik olan
sortlarda bu əlaməti idarə edən Rg genlərini aşkar etməyi və sortların
həmən gen
sisteminə görə genetik pasportlarının tərtib edilməsini bir məqsəd kimi qarşıya
qoymuşuq.
Bu istiqamətdə kolleksiya sortları arasında aşkar edilən 11 qirmızı rəngli
sünbülə malik olan sortlar – Strela, Kometa, Ferrigineum, Milturum 553, Diamant,
Bəyaz, İntensivnaya və Pirotriks 28, Dürdanə, Pirşahin və Federation - əlamətin
intensivlik səviyyəsini təyin etmək və onu idarə edən
genlərin müəyyələşdirilməsi
məqsədi ilə genetik analizlərə cəlb olunmuşdu. Sortların tam yetişməsi dövründə
(10-20 iyun) aparılan vizual müşahidələr, onları yuxarıda sadalanan ardıcıllıqla
sünbülün rənginin intensivlik dərəcəsinə görə daha tünd rəngə malik olanlardan
açıqrənglilərə qədər düzməyə imkan vermişdi. Yakubsinerin təsnifatına görə [3]
sünbülün rənginin intensivlik diapozonu tünd qəhvəyi-qırmızı rəngdən (Strela sortu)
solmuş-qırmızı (Pirotriks 28 sortu) rəngə qədər dəyişir. Qalan tədqiq olunan sortlar
bu əlamətə görə yuxarıdakı ardıcıllıqla aralıq vəziyyət tuturdular.
Sonrakı mərhələdə qarşıya qoyulan məqsəd hər bir öyrənilən sortda qırmızı
rəngi idarə edən genlərin sayının və hansı xromosomda yerləşməsinin təyin edilməsi,
eləcə də, sortların bu əlamətə görə genetik pasportlarının tərtib olunmasından ibarət
idi. Bu məqsədlə aparılan F
2
hibrid nəsillərinin genetik
analizlərinə resessiv test
formaları qismində ağ sünbüllü Şarbati Sonora, Skorospelka 35, Saratovskaya 29,
Chinese Spring, Triple Dirk, Qiymətli 2/17 sortları cəlb edilmişdi. Parçalanan F
2
hibrid nəsillərinin nəticələri 10 qirmızı rəngli sünbülə malik olan sortlarda (Strela
sortu müstəsna olmaqla) bu əlamət intensivlik dərəcəsindən asılı
olmayaraq bir
dominant Rg geninin fəaliyyəti ilə idarə olunur. Öyrənilən bütün F2 hibrid
kombinasiyalarında χ
2
- nın əmsalı 3:1- monogen parçalanma nisbətinə müvafiq
gəlirdi.
Strela sortunun iştirakı ilə tədqiq olunan F2 hibridlərində qırmızı sünbüllü
bitkilərin ağrənglilərə qarşı 15:1 nisbətində parçalanması, bu əlamətin 2 dominant Rg
genləri ilə idarə olunmasına
dəlalət edirdi ki, məhz bu səbəbdən də Strela sortu
sünbülünün rənginin intensivlik dərəcəsinə görə digər sortlardan xeyli fərqlənir.
Genotipi tərəfimizdən məlum olan [1], 1B xromosomunda Rg1 geninin
daşıyıcısı sayılan Diamant test sortunun iştirakı ilə aparılan genetik analizlər
nəticəsində bütün sortlarda, o cümlədən Strela sortunda Rg1 geninin mövcudluğu və
identikliyi müəyyən edildi. Bununla yanaşı, ayrı-ayrı
sortlarda sünbülün rənginin
müxtəlif intensivlikdə təzahür etməsi Rg1 geninin çoxallellilik xüsusiyyətinə malik
olmasını ehtimalını göstərirdi.
O ki qaldı Strela sortunda aşkar edilən ikinci dominant Rg geninə, böyük
ehtimalla, o ədəbiyyat mənbələrindən məlum olan, 1D xromosomunda yerləşən Rg2
geninə müvafiq gəlir. Əgər nəzərə alsaq ki, Strela sortunun yaradılmasında İsveç
mənşəli sortlar iştirak edib və bu ölkənin sortlarında
iki dominant Rg genlərinin
mövcudluğu onlara xas xüsusiyyətdir, onda bizim Rg2 geni ilə bağlı gəldiyimiz
nəticələr heç bir şübhə doğurmur.
44
Beləliklə, alınan nəticələrə əsasən tədqiq olunan bütün monogen sortların
sünbülün rənginə görə genetik pasportları Rg1 rg2, Strela sortu üçün – Rg1 Rg2 kimi
yazıla bilər (Cədvəl 4.)
Dostları ilə paylaş: