O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

opera aperta
, shunday jarayonki unda biz, ham ob‘ekt, ham 
sub‘ekt sifatida ishtirok etamiz.
23
»
Globallashuv jarayoni zamonaviy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi 
bo‗lib, har qanday hodisa kabi yangi imkoniyatlar bilan bir qatorda yangi xavf-
xatarlarni ham olib kelishi mumkin. Rivojlanayotgan mamlakatlar bu jarayonga 
jiddiy ta‘sir o‗tkazish holatida emaslar, faqat keladigan foydani oshirish va xatarlarni 
kamaytirish maqsadida unga moslashishlari mumkin xolos.
Globallashuv jarayoni hozirgi zamon jahon rivojlanishining muhim ob‘ektiv 
jarayonini o‗zida aks ettiradi. Bu jarayon mamlakatlarning bir-biri bilan o‗zaro 
aloqasi va bog‗liqligini kuchaytirish yo‗llarini avj oldirish bosqichidir.
Mazkur jarayon naqadar ziddiyatlarga to‗la bo‗lmasin, unda ijobiy va salbiy 
taraflar naqadar chatishib ketmasin, u baribir insoniyat taraqqiyotini, uni bir 
zinapoyadan boshqasiga harakatini aks ettirishini tan olish lozim.
Globallashuv jarayoni dunyo sahnasiga yangi kuchlarni yetkazib beradi va 
bermoqda. Globallashuv jarayoni raqobat kurashini keskinlashuvidan iborat bo‗lib, 
bunda ustunlik nisbatan kuchliroq tarafda bo‗ladi, biroq u nisbatan kam rivojlangan 
mamlakatlar ahvolini mustahkamlash va takomillashtirish imkoniyatlarini ham 
yaratib beradi.
Va nihoyat globallashuv jarayoni turli mamlakatlarning hamkorlikdagi 
kelishilgan qarorlarini hal etishga, jahon iqtisodiyotining yetakchilarinigina emas, 
balki globallashuv domiga tortilayotgan yer kurrasidagi barcha hududlarning turg‗un 
rivojlanishini ta‘minlashga intiluvchi u yoki bu ijtimoiy manfaatlarni shakllantirishga 
yetaklashi lozim. 
Globallashuv jarayoni zamonaviy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi 
bo‗lib, har qanday hodisa kabi yangi imkoniyatlar bilan bir qatorda yangi xavf-
xatarlarni ham olib kelishi mumkin. Rivojlanayotgan mamlakatlar bu jarayonga 
jiddiy ta‘sir o‗tkazish holatida emaslar, faqat keladigan foydani oshirish va xatarlarni 
kamaytirish maqsadida unga moslashishlari mumkin xolos.
23
ЮНКТАД Бош котибининг ынинчи сессия конференциясида =илган маърузаси. Бангкок, 
Тайланд. 1999. с.10. 

---

46 
Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun globallashuv jarayonidan keladigan 
manfaat va imkoniyatlar qatorida quyidagilarni sanab o‗tish mumkin: 

sanoat tovarlari importi tariflarining sezilarli tarzda kamayishini nazarda 
tutuvchi GATT Urugvay raundidan kelib chiqadigan savdo imkoniyatlari; 

xalqaro kapital oqimi bilan bog‗liq bo‗ladigan imkoniyatlar. 
Milliy iqtisodiyot uchun globallashuv jarayoni oqibatida yuzaga kelishi 
mumkin bo‗lgan xavflar qatorida quyidagilarni etib o‗tish mumkin: 

milliy iqtisodiyotni boshqarishda mustaqillikni yo‗qotish; 

iqtisodiyotni liberallashtirish natijasida moliyaviy erkinlikni o‗sib borishi 
tufayli xavflarning o‗sishi; 

marginalizatsiya xatari (jahon darajasidagi iqtisodiy o‗sishdan qolib ketishning 
kuchayishi). 
Shunday qilib, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun globallashuv jarayonining 
asosiy da‘vati – davlatlarning shunday iqtisodiy siyosat dasturini ishlab chiqish va 
amalda qo‗llay olishlik qobiliyati hamda unga tayyorgarligidadirki, bu siyosat ularga 
globallashuv jarayonidan keladigan foydani maksimallashtirish va xavflarni 
minimallashtirishga imkon bera olishi kerak.
Buning uchun mamlakatlar quyidagi sifatlarga ega bo‗lishi lozim: 
- xalqaro savdoda muvaffaqiyatli ravishda raqobatlashish va xorijiy kapitalni 
jalb eta olish. Agar mamlakat bunga qodir bo‗lmasa, aks holda uning iqtisodiy o‗sish 
va insoniyat rivojlanish sur‘atlari bo‗yicha jahon taraqqiyotidan ortda qolib ketish 
xavfiga va iqtisodiy stagnatsiya hamda o‗sib borayotgan kambag‗allikka duchor 
bo‗lishi muqarrardir; 
- xalqaro muhitdagi o‗zgarishlarga tez va adekvat ravishda o‗z munosabatini 
bildira olish. Zamon talablariga mos ravishda axborot oqimlarining va xalqaro 
kapitalning jadal harakatchan sharoitlarida xususiy investorlarning iqtisodiy 
siyosatdagi har qanday xatolarga ta‘sir javobi juda tez bo‗lishi mumkin. 
Makroiqtisodiy va tuzilmaviy nomutanosibliklari mavjud bo‗lgan davlatlar hozirgi 
zamon jahon iqtisodiyotida ularning iqtisodiy siyosatiga mahalliy va xorijiy 
investorlarning bo‗lgan ishonchini yo‗qotish xavfiga duchor qiladilar. Bu mazkur 

---

47 
mamlakatdan kapitalni tezlik bilan olib chiqib ketilishiga olib keladi, bu hol esa 
uning iqtisodiyotini yanada ko‗proq muvozanatdan chiqarib qo‗yadi. Bu bilan 
globallashuv jarayoni savodsizlarcha olib borilgan iqtisodiy siyosatga ―jazo 
chorasini‖ keskinlashtiradi va adekvat siyosat uchun esa ―mukofot‖ni oshiradi. 
Jahon iqtisodiyoti globallashuvining ob‘ektiv manbalarini ilmiy-texnik 
taraqqiyot 
natijalari, 
xalqaro 
mehnat 
taqsimotining 
chuqurlashuvi, 
jahon 
iqtisodiyotida barcha davlatlar tomonidan ―ochiq iqtisodiyot‖ siyosatini qo‗llash va 
tadbiq etish yotadi.
Jahon iqtisodiyotini globallashuvi rivojlanishining asosiy omillarini bir necha 
guruhga ajratish mumkin.