Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası

 
İTALYAN ƏDƏBİYYATI 
 
XVII  əsrdə  İtaliya  ictimai  tarixi  inkişaf  baxımından 
durğunluq,  süqut  dövrü  keçirirdi.  Xırda-xırda  knyazlıqlara 
parçalanan,  ispan  əsarəti  və  feodal  irticasının  zülmü  altında 
inləyən  İtaliyada  elmin,  mədəniyyətin,  ədəbiyyatın  inkişafı 
üçün  əlverişli  şərait  yox  idi.  Əsrin  əvvəllərində  əvvəlki 
dövrlərdən qalma enerji əsasında hələ güclü həyat qüvvəsinə 
malik  olan  əsərlər  yaradılırdı.  Lakin  iqtisadi,  siyasi,  ictimai 
həyatda  başlanan  tənəzzül  get-gedə  ədəbiyyat  sahəsində  də 
özünü aydın şəkildə büruzə verirdi. 
Məlum  olduğu  kimi  İtaliyanın  iqtisadi  çiçəklənmə 
dövrü  XI  əsrdən  başlanmışdır.  Ticarət  və  sənətlər  inkişaf 
edir,  şəhərlər  iqtisadi  həyatın  mərkəzinə  çevrilirdilər. 
İtaliyanın  şəhərləri  Qərblə  Şərq  arasında  ticarətdə  vasitəçi, 
körpü vəzifəsini görürdü. 
Səlib yürüşləri bu işdə italyan tacirlərinin mövqeyini 
daha  da  artırdı.  Bizans  və  ərəb  ölkələrinin  dünya  ticarət 
bazarlarından  sıxışdırılması  bunun  üçün  əlverişli  şərait 
yaradırdı. Milan, Bolonya, Florensiya kimi şəhərlərdə mahud 
istehsalı get-gedə artırdı. İtaliyada böyük sərvətlər toplanırdı. 
Şəhərlər  inkişaf  etdikcə  kəndlilərin  təhkimçilik 
əsarətindən  qurtarmaq  uğrunda  mübarizəsinə  tərəf  çıxır, 
feodalları  sıxışdırırlar.  Bolonya,  Paduya  və  başqa  şəhərlər 
xüsusi  fərmanlarla  kəndliləri  təhkimçilik  əsarətindən  azad 
edirlər.  İtaliyanın  ictimai  həyatındakı  bu  dönüş  şəhər 
istehsalının  tələbatından  irəli  gəlirdi,  fəhlə  qüvvəsinə  olan 
ehtiyacdan  doğurdu.  İstehsalı  fəhlə  qüvvəsi  ilə  təmin  etmək 
üçün  şəhərlər  feodallarla  mübarizə  aparır,  qəsrləri 
dağıdırdılar.  Az  bir  müddət  içində  müstəqil  idarə  olunan 
şəhər  -  dövlətlər  yaranır.  Belə  şəhər  –  dövlətlər  sırasına 
Venesiya,  Genuya,  Piza,  Florensiya,  Sisna,  Milan,  Bolonya, 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
22 
Modena və s. daxil etmək olar. 
Xarici bazarlar uğrunda vuruşan şəhər-dövlətlər milli 
birlik haqqında düşünmür, dünya ticarətində rəqabət uğrunda 
bir-birilə  düşmənçilik  edirdilər.  Bu  isə  özlüyündə  İtaliyanın 
parçalanmasına  və  milli  faciəsinə  səbəb  olurdu.  Ölkənin 
siyasi və iqtisadi cəhətdən parçalanmasına papa hakimiyyəti 
də  təsir  göstərir,  İtaliya  şəhərləri  arasındakı  düşmənçiliyi 
müxtəlif  üsullarla  gücləndirirdi.  Papa  hakimiyyəti  bu  çirkin 
vəzifəsini  bütün  orta  əsrlər  dövründə  məharətlə,  ardıcıllıqla 
yerinə yetirmişdir.  
İtaliyanın  parçalanmış  vəziyyətdə  olması  şəhərlərin 
və ticarətin gur inkişaf etdiyi dövrlərdə öz zərərli nəticələrini 
büruzə  vermir,  şəhərlər  get-gedə  böyüyür,  inkişaf  edir, 
onların təsərrüfatı möhkəmlənir. Ölkənin iqtisadi inkişafı ilə 
yanaşı  mədəniyyət  və  ədəbiyyat  sahəsində  də  güclü  bir 
yüksəliş əmələ gəlir. Meydana çıxan istedadlar xalq arasında 
böyük hörmət və qayğı ilə qarşılanır. 
Yeni  ticarət  yollarının  kəşfi  ilə  hər  şey  dəyişdi.  XV 
əsrin sonlarında əsas ticarət  yolunun  İtaliyadan uzaqlaşması 
onun  iqtisadiyyatına  ağır  zərbə  vurdu.  Bunun  nəticəsində 
xaricdən,  o  cümlədən  Fransa  və  İngiltərədən  gələn  yunun 
arası  kəsildi,  İtaliyada  mahud  istehsalı  dayandı.  Öz 
ölkələrində  istehsalın  təşkili  və  inkişafına  nail  olan  ölkələr 
italyan  mallarına  ehtiyac  hiss  etmədilər.  Ticarət  yollarının 
dəyişməsi  ilə  bərabər  iqtisadi  üstünlük  də  başqa  ölkələrə 
keçdi.  İngiltərə  və  Fransa  öz  inkişafının  və  iqtisadi 
qüdrətinin daha yüksək pilləsinə qədəm qoydu. 
İtalyan  şəhərlərində  fəhlə  qüvvəsinə  ehtiyac  olma-
dığından adamlar yenidən kəndlərə doğru axmağa başladılar. 
Əyalət  hakimləri  və  iri  feodallar  öz  qüdrətini  yenidən  hiss 
etdilər, ölkəni feodal orta əsrlərinə çəkməyə cəhd etdilər. 
Parça-parça olmuş, yeni ziddiyyətlər qarşısında qalan 
İtaliyanın  başı  üstünü  yeni-yeni  fəlakətlər  aldı.  İspaniya  və 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
23 
Fransa  İtaliyanın  zəngin  sərvətlərini  ələ  keçirmək  üçün 
müharibəyə  başladılar.  Bu  müharibələr  zamanı  yadelli 
ordular  ölkəni  qarət  edir,  var-yoxdan  çıxarır,  təsərrüfat 
həyatını  pozurdu.  Artıq  XVI  əsrin  ikinci  yarısında  İspaniya 
az qala bütün  İtaliyanı özünə tabe etdi. Siyasi cəhətdən asılı 
vəziyyətdə qalan, bac və xəraclar  yolu ilə var-yoxdan çıxan 
İtaliyanın  ən  yaxşı  torpaqları  ispanların  əlində  idi.  Eyni 
vəziyyət XVII əsrdə də davam etdi. 
İtalyan xalqının milli faciəsini katolik irticası daha da 
gücləndirdi. İspan işğalçıları ilə əlbir olan papa hakimiyyəti 
hər cür yaradıcı fikri boğur, şikəst edirdi. Bundan sonra uzun 
əsrlər  yaratdığı  əsərlərlə  dünyanı  heyran  qoyan  italyan 
dühası dərin bir yuxuya getdi. 
Əgər  İntibah  dövründə  humanist  ziyalılar  qabağa 
baxırdısa, ağlın, həqiqətin qələbəsinə inanırdısa, kainat, yer, 
insan cəmiyyəti və insanın özü ilə bağlı böyük problemlərlə 
məşğul  olurdusa,  qorxmadan  göylərə  hücum  edirdisə, 
cəsarətli, şən bir əhval-ruhiyyəyə malik idisə, XVII əsrdə o, 
ağlın qüdrətinə inamını itirdi, od və qığılcımla ağlın, idrakın 
amansızlıqla  susdurulduğunu  görüb  geri  çəkildi,  inkvizisiya 
məhkəmələri  və  tonqallarından  qorxdu,  əvvəlki  cəsarətini, 
şənliyini  qeyb  etdi,  qaşqabaqlı,  şübhəli  bir  adama  çevrildi. 
Onun  gözü  qarşısında  orta  əsrlərin  kabusları  rəqs  etməyə 
başladı. 
1600-cü  ilin  17  fevralında, XVI əsrin sonuncu ilində 
inkvizisiya  İntibah  dövrünün  sonuncu  döyüşçülərindən  olan 
Cordano  Brunonu  Romanın  Güllər  meydanında  edam  edir. 
XVII  əsrdə  isə  Qalileyə  qarşı  daha  amansız  hərəkət  edir. 
Cordano  Brunonu  özünə  tabe  etmədən  odda  yandırırsa, 
Qalileyin iradəsini sındırır, elmi vicdanını alçaldır, onu zorla 
öz  təlimindən,  fikirlərindən  əl  çəkməyə  məcbur  edir. 
İrticanın  hücumu  humanist  fikri  məhv  etməyə  çalışsa  da, 
məqsədinə  müəyyən  qədər  nail  olsa  da,  istəklərinə  tam  nail 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
24 
ola  bilmədi.  İtaliyanın  elm, mədəniyyət  xadimləri  XVII  əsr-
də  də  bütün  ziddiyyətləri,  məhdudluqları  ilə  bərabər  yeni-
yeni nailiyyətlər qazana bildilər. 
 
 
MARİNO /1569-1625/. Marino XVII əsrin ən böyük 
şairi  kimi  təkcə  İtaliyada  deyil,  həm  də  bütün  Avropa 
ölkələrində  geniş  şöhrət  qazanmışdır.  Onun  barokko 
cərəyanının  yayıldığı  bütün  ölkələrdə  çoxlu  ardıcılları  və 
təqlidçiləri olmuşdur. Marino  Barokko şeirinin  ən səciyyəvi 
nümayəndələrindən biridir. O, öz dövrünə görə şeirin mövzu 
dairəsini  genişləndirdi.  Şair  belə  hesab  edirdi  ki,  təbiətdə 
insan  hiss  və  duyğularının  qavraya  biləcəyi  hər  şey 
poeziyanın  mövzusu  olmağa  layiqdir.  Marino  aşiqanə  şeirə 
yeni boyalar gətirdi. XVI əsrin lirik şairlərindən fərqli olaraq 
Marinonun təsvir etdiyi sevgili surəti daha konkret və realdır. 
Onun  şeirlərində  qadının  cismani  gözəlliyindən  alınan  həzz 
və  ləzzətin  təsviri  mühüm  yer  tutur.  Bununla  yanaşı  onun 
əsərlərində dərinlik yoxdur, söz, ifadə və obrazların ecazkar 
əlvanlığı daha çox diqqəti cəlb edir. 
Canbattista  Marino  1569-cu  ildə  Neapolda  anadan 
olmuşdur. o, çox tez-tez dəyişən, macəralarla dolu bir həyat 
keçirmişdir.  Şair  gah  həbsxanalara  düşmüş.  Edam  təhlükəsi 
qarşısında  qalmış,  gah  da  böyük  zadəganların  və  kralların 
saraylarında  yaşayaraq şöhrət və hörmət qazanmışdır. Atasa 
Cövan  Françesko  ədəbiyyat  həvəskarı  olan  ziyalı  bir 
hüquqşünas  idi.  Onun  evində  tez-tez  Neapolun  şair  və 
yazıçıları  toplaşardı.  Belə  bir  şərait  və  mühit  gənc 
Marinonun  gələcəyini  müəyyənləşdirmiş,  onda  şeirə  həvəs 
oyatmışdır.  Qoca  Marino  oğlunun  hüquqşünas  olmasını 
istəyirdi, ancaq Marino şeirə daha çox həvəs göstərir, Vergili, 
Aristo,  Tasso,  Sannadzaro  kimi  şairləri  oxuyurdu.  Şairin 
sonralar xatırladığı  kimi, gənc yaşlarında o, həftədə bir dəfə 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
25 
Sannadzaronun  qəbrini  ziyarət  edərmiş.  Atası  oğlundan  bir 
şey  çıxmayacağını  yəqin  edəndən  sonra  onu  evdən  qovur. 
Marino  bu  əhvalatı  sonralar  "Adonis"  poemasında  istehzalı 
bir  təbəssümlə  xatırlamışdır.  O,  ata  evindən  qovulandan  bir 
qədər sonra dostlarının köməyi ilə hersoq İnniqo de Qevarın 
yanında  üç  il  katib  işləyir,  sonra  Neapol  admiralı  knyaz 
Matteo  di  Kandanın  yanında  işləyir.  Katiblik  sənəti  ona 
şeirlə  məşğul  olmaq  üçün  xeyli  sərbəst  vaxt  və  imkan 
yaradırdı. Şən, hazırcavab, istiqanlı Marino Neapolda çoxlu 
dostlar  qazanır,  yüngül  bir  həyat  keçirirdi.  Varlı  bir  Neapol 
tacirinin  qızı  ilə  sevgi  macərası  və  gözlənilmədən  qızın 
ölümü  onun  həbsxanaya  düşməsinə  səbəb  olur.  Markiz 
Mansonun  köməyi  ilə  həbsdən  qurtaran  şair  yeni  bir 
təhlükəli  işə  düşür.  Həbsxanada  olan  və  ölüm  gəzləyən  bir 
dostunu  xilas  etməyə  çalışan  Marino  arxiyepiskop  adından 
saxta  bir  fərman  düzəldir.  Fırıldağın  üstü  açılır,  xilas  etmək 
istədiyi  dostunu  edam  edirlər.  Marinonu  da  belə  bir  aqibət 
gözləyirdi.  Yenə  də  Mansonun  köməyi  ilə  Marino  Romaya 
qaçır. 
Romada  Marino  yüksək  rütbəli  ruhanilərin  yanında 
qulluq  edir.  O  cümlədən,  kardinal  Pyetro  Aldobrandininin 
katibi  olur.  Kardinalla  birlikdə  Ravenna  və  Turinə  gedir. 
Turin  hersoqunun  sarayında  o  daha  böyük  nüfuz  və  hörmət 
qazanır.  1609-cu  ildə  onu  hersoqluğun  ən  yüksək  mükafatı 
olan  Müqəddəs  Mavrini  və  Lazar  ilə  mükafatlandırırlar. 
Bundan sonra o, Kavaler /qəhrəman/ Marino adı ilə tanınır. 
Karl  Emmanuelin  yaxın  adamlarından  olan  Qaspare 
Murtola  adlı  bir  şair  Marinonun  şeirlərində  tənqid 
edildiyindən  bir  neçə  dəfə  ona  atəş  açır,  lakin  Marinonu 
deyil,  onun  yanında  olan  bir  gənci  yaralayır.  Hersoq  onu 
həbs  etdirir.  Lakin  Marino  alicənablıqla  öz  düşmənini 
ölümdən qurtarır. 1611-ci ildə Marino özü həbsxanaya düşür. 
Marinonun  həbs  olunmasının  səbəbi  dəqiq  məlum  deyildir, 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
26 
lakin  tədqiqatçılar  belə  hesab  edirlər  ki,  bu,  şairin  dilinin 
dinc  durmaması,  şeirlərində  Savoya  hersoqunun  özünü  də 
tənqid etməsi ilə bağlıdır. Şairin dostları və pərəstişkarları bu 
dəfə də onu həbsdən qurtarırlar. 
Gözlənilmədən Marino Marqarita de Valuadan Parisə 
gəlmək  haqqında  dəvət  alır.  Şair  sevinclə  bu  dəvəti  qəbul 
edir  və  ləngimədən  Parisə  yollanır.  İtalyan  şairini  Mariya 
Mediçinin  sarayında  hörmətlə  qarşılayırlar.  O,  XIII 
Lüdovikin  sarayında  da  böyük  müvəffəqiyyət  qazanır. 
Marino  səkkiz  il  Parisdə  yaşayır,  fransız  ədəbiyyatına  güclü 
təsir  göstərir.  Teofil  de  Vio,  Sent-Aman,  Onore  Dürfe, 
Madlena  və  Jorj  de  Snüderilor,  Sirano  de  Berjerak  kimi 
sənətkarlarla  yanaşı  Malerb  özü  də  təsirdən  yaxa  qurtara 
bilmir. Bualo etiraf edir ki, "İtalyan muzasının məhsulu" olan 
barokko "hamının ağlını başından alaraq" fransızlar arasında 
təsəvvürə  gəlməz  bir  sürətlə  yayılmağa  başladı.  Marinonun 
yaratdığı  yeni  poetik  üslub  İtaliya  və  Fransadan  sonra 
İngiltərə  və  İspaniyada  geniş  şöhrət  qazandı.  İspan 
dramaturqu  Lope  de  Veqa  Marinoya  yüksək  qiymət  verərək 
ona  ayrıca  bir  komediya  həsr  etmişdir.  Lope  de  Veqa  bütün 
müasir  rəssamlardan  Rubensi,  bütün  müasir  şairlərdən 
Marinonu  üstün  tutmuş  və  yazmışdır:  "Marino  eşitmənin 
böyük rəssamı, Rubens görmənin böyük şairidir". 
Ölümündən  bir  il  əvvəl  İtaliyaya  qayıdan  şairi 
vətəninin şəhərlərində görünməmiş bir hörmətlə qarşılayırlar. 
Neapolda  şair  öləndə  onu  knyazlara  məxsus  bir  təmtəraqla 
basdırırlar, bütün İtaliya şairə yas saxlayır. 
Marino  məhsuldar  bir  ədib  idi.  Nəsrlə  onun  "Mü-
qəddəs  dini  mövzularda  sözlər"  və  ölümündən  sonra  çap 
olunan  "Məktublar"  əsərləri  vardır.  Şeir  sahəsində  o, 
mədhiyyələr,  epitalamlar  və  s.  əsərlər  yazmış,  istehzalı 
sonetləri isə "Murtoleidlər" adı ilə tanınmışdır. Lakin Marino 
bir barokko şairi kimi "Lira" adı ilə çap olunan lirik şeirlərin, 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
27 
"Adonis",  "Körpələrin  qırğını"  kimi  poemalar,  "Tütək" 
kitabında  toplanan  pastoral  və  mifoloji  idilliyaların, 
"Qalereya"  adlı  kitabında  toplanan  və  ayrı-ayrı  rəsm 
əsərlərinə  yazılmış  qısa  mənzumələrin  müəllifi  kimi 
tanınmışdır. 
Marinonun  hər  bir  əsəri  müasirlərinin  diqqətini  cəlb 
etmiş  və  böyük  uğurla  qarşılanmışdır.  Marinonun 
ardıcıllarının  –  marinistlərin  sayı  artıq  şairin  öz  sağlığında 
yetmiş  beşə  çatmışdır.  Marino  başda  olmaqla  marinistlər 
Petrarka və  onun  davamçılarının  qadını idealizə etməsini  və 
mücərrədləşdirməsini bəyənmirdilər. Marino xəyali yox, real 
qadınları sevir, vəsf edir, lakin ideallaşdırmırdı. B.Telezio və 
C.Ç.Vanini  kimi  mütəfəkkirlərin  təsiri  altında  olan  Marino 
əsərlərində  panteist  və  naturfəlsəfi  ideyalara  meyl 
göstərmişdir.  Bir  çox  cəhətlərdən  Vanini  ilə  həmkar  olan 
Marino  əsl  fikirlərini  çox  vaxt  yalan  pərdəsi  altında 
gizləməyə  məcbur  olmuşdur.  O,  Vanini  kimi  dili  çıxardılıb, 
diri-diri  yandırılmaq  istəməmişdir.  C.Bruno,  Qaliley  kimi 
müəlliflərin əsərləri ilə də o, tanış idi. Dünyagörüşü onların 
əsərləri  əsasında  formalaşmışdır.  Marino  dini  laqeydliyini, 
panteizmini,  bütpərəstliyini  Vaniniyə  nisbətən  daha  çox 
pərdələməyə çalışmışdır. 
Marinonun  lirik  şeirləri  arasında  sonet  və  başqa 
intibah  şeiri  şəkilləri  üstünlük  edir.  Marino  öz  fantaziyası, 
axtarış  və  tapıntıları  ilə  köhnə  formaları  yeniləşdirirdi.  O, 
poeziyanın  əsas  məqsədini  heyrətləndirmək,  təəccüb-
ləndirmək,  məftun  etməkdə  görürdü.  Onun  fikrincə, 
təəccübləndirməyi  bacarmayan  şair  gedib  at  qaşovlasın. 
"Şairin  qavrayışının  təzəliyi  və  gözlənilməzliyi  heç  vaxt 
yoxsulluq, qıtlıq hiss etməməlidir." 
Marino  lirik  şairdir.  Onun  ən  yaxşı  şeirləri  sevginin 
və təbiətin tərənnümünə həsr olunmuşdur. Onun 1614-cü ildə 
tamamlanan  "Lira"  şeirlər  kitabında  aşiqanə  motivlər 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
28 
həyatda  hər  şeyin  keçici  olduğunu  təsdiq  edən  motivlərlə 
həmahəng  verilmişdir.  Şairin  aşiqanə  duyğuları  onun  təbiət 
duyğularından  təcrid  olunmur,  insanla  təbiət  arasındakı 
sərhədlər  bir-birinə  keçir,  hansının  harada  başlayıb,  harada 
qurtardığı bilinmir. Barokko memarlıq abidələri ətraf təbiətlə 
bir-birinə  keçdiyi  kimi,  Marinonun  şeirlərində  də  təbiətlə 
insanın duyğuları arasındakı sərhədlər əriyib yox olur. 
Bir dön dənizə bax: hər dalğa onda 
Sanki mürgü vurur, səngiyir külək. 
Ulduzdan tac qoyur gecələr fələk, 
Mavi geyimini atır bir anda. 
Orda rəqs eyləyir aydın, nur saçan, 
Göylərdə bulud yox, sahil işıqlı, 
Cəzb edir o çılpaq, o yaraşıqlı. 
Gümüş çöllərində göyün Ay bu an, 
İşıqlar saçan Ay eyləyir artıq 
Dəniz sahilində təzə oyunla, 
Balıqları ulduz, ulduzu balıq. 
Dərinlik cəzb edir odur daima, 
Görünün qüdrətli bir sehrkarlıq, 
Olur dəniz səthi büllur bir səma. 
1
 
 
Bu  sonetdə  insanın  hisləri  ilə  yer  və  göy  üzvi  bir 
vəhdətdə  və  qarşılıqlı  əlaqədə  əks  etdirilmişdir.  İnsanın 
baxışları, bənzətmələri, təsəvvürləri yerlə göy, dənizlə səma, 
çılpaq bir qadınla ay arasında heç bir sərhəd, ayrılıq, uzaqlıq 
görmür. Yer, göy və insanı onun hissləri, meylləri ilə birlikdə 
bir  bütöv  halında  tərənnüm  edir.  Marinonun  şeirləri  bəzi 
formal  xüsusiyyətlərinə görə  Petrarkanı  və  yeni şirin üslubu 
xatırlatsa  da,  onun  Petrarka  ilə  əlaqəsi,  yaxınlığı  çox  azdır. 
Marinonun şeirlərinə və qəhrəmanlarına xas olan sensualizm 
/hissilik/  yeni  bir  dövrün  məhsulu  idi.  Onun  şeirlərində 
                                                 
1
 Kitabda 
getmiş
 
şeir
 
parçalarının
 t
ərcümə
si X
ə
lil Yusiflinindir. 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
29 
dünyəvi  sevgi  duyğusu  üstünlük  təşkil  edir.  Marino  belə 
hesab  edirdi  ki,  o  öz  əsərləri  ilə  Tasso  və  Ariostonu  geridə 
qoymuşdur,  çünki  onun  "Adonis"  poeması  həcmcə  "Azad 
edilmiş  Yerusəlim"  və  "Çılğın  Roland"dan  böyükdür.  O 
özünü  təkcə  yeni  ədəbi  məktəbin  banisi  yox,  həm  də  öz 
dövrünün ən böyük şairi sayırdı. 
Şairin  zəngin  ədəbi  irsində  başqalarından  iqtibaslar 
da çoxdur. O, Petrarka, Politsiano, Sannadzaro, Montemayor, 
Lope  de  Veqa,  Kamoens  və  latın  poeziyasından  çoxlu 
misraları,  hətta  bəzən  bütöv  bəndləri  götürüb  öz  əsərlərinə 
daxil  edirdi.  Onun  irsində  Dantenin  ayrı-ayrı  misraları  ilə 
səsləşən  çoxlu  sətirlər  də  tapmaq  mümkündür.  Lakin  bütün 
iqtibaslar  Marinonun  qələmi  altında  dəyişir,  yeni  şəkildə 
səslənirdi.  Petrarkanın  əflatuni  sevgi  izharları  onda  açıq 
erotikaya  çevrilirdi.  Marino  götürdüyü  hər  şeyi  öz  düşüncə-
lərinin,  yaradıcılıq  axtarışlarının  içərisində  əridir,  yeni 
şəkildə  mənalandırır  və  onların  özgələrdən  götürmə  olduğu 
qətiyyən hiss olunmur. 
Marinonun  şeirləri  ahəngdarlığı,  səlisliyi,  rəvanlığı, 
forma  və  ahəng  əlvanlığı  ilə  seçilir.  Məhz  bu  cəhətinə  görə 
onun  şeirləri  asanlıqla  musiqiyə  salınırdı.  Bəzi  hallarda  o, 
dostluq işlətdiyi bəstəkarlar üçün musiqi mətnləri yazırdı. 
Marinonun həcmcə  ən  iri  əsəri  "Adonis"  poemasıdır. 
Qırx  beş  min  misradan  ibarət  olan  bu  poemada  Venera  ilə 
Adonisin  sevgisi  və  bu  sevginin  nəticəsindən  bəhs  edilir. 
Veneranın  Adonisə  vurulması,  Adonisin  vəhşi  qaban 
tərəfindən  parçalanması  və  onun  şərəfinə  təşkil  edilən 
oyunlar antik ədəbiyyatdan və əsatirdən də  yaxşı məlumdur. 
Marino  Ovidi,  Apuley,  Lukretsi,  Klavdian,  Politsiano, 
Sannadzaro  və  başqalarından  götürdüyü  motivlər  əsasında 
orijinal və əlvan bir əsər yaratmışdır. "Adonis" çoxlu ricətlər 
və əlavə epizodlarla zənginləşdirilmiş mürəkkəb bir əsərdir. 
Şair  antik  allahlara  xristian  müqəddəslərindən  daha 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
30 
artıq  bir  ehtiramla  yanaşır.  Poemada  panteist  bir  ruh 
hakimdir.  Marino  geniş  açılmış  ulduzlu  səmanı  barokkonun 
nəhəng bir labirinti kimi təsəvvür edir. Bəzən dünya ona bir 
mif  kimi  görünür.  Şair  planetlərin  təsvirində  daha  çox 
Qalileyin  mövqeyində  durur,  o,  kainatın  quruluşu  haqqında 
Ptolomey  sistemini  qəbul  etmir.  Antik  və  İntibah  dövrü 
müəllifləri  ayın  səthini  hamar  hesab  edirdilərsə,  Marino 
Qalileyin  arxasınca  ayın  səthini  dağlıq  və  qeyri  hamar 
olduğunu söyləyir. "Adonis" poemasının onuncu nəğməsində 
oxuyuruq:  "Bizim  zəmanəmizə  məlum  olmayan  teleskopun 
kəşfini sən başa çatdırdın, Qaliley. Bu kəşf bizdən uzaq olan 
predmetləri  güclü  şəkildə  böyüdərək  bizə  yaxınlaşdırdı. 
Bircə  sən  onların  hamısının  hərəkətini  izləyirsən,  onlar 
harada  gizlənsələr də, ey  yeni Endimion, sən onları örtüsüz, 
çılpaq  şəkildə  görə  bilərsən".  Bu  və  digər  qeydlər, 
mülahizələr  göstərir  ki,  Marino  Qalileyin  əsərləri  ilə 
yaxından  tanış  imiş.  Marino  Veneranın  Adonisə  olan 
sevgisini  zarafatyana  bir  incəliklə,  açıq-saçıq  aşiqanə 
eyhamlarla nəql edir. 
Onun  misraları  oynaqlığı,  zərifliyi,  qafiyələrinin 
gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Marinonun üslubunun əsasını, 
orijinallığını 
gözlənilməz 
istiarələr, 
bənzətmələr, 
müqayisələr təşkil edir. Gözlənilməz söz birləşmələri, nitqin 
qəfil  dönüşləri  qeyri-adi  bir  tərzdə  işlədilən  bənzətmələr 
Marinonu yenilikçi bir şair kimi tanıtdırmışdır. Şair çox vaxt 
bir-birini inkar edən anlayışları yanaşı işlədir. Məsələn, "alim 
nadan",  "lal  natiq",  "varlı  dilənçi",  "sevincli  ağrı".  Marino 
ulduzlar  haqqında  danışanda  onları  "əbədi  məhəbbət 
qığılcımları", "göyün zərif rəqqasələri", "gündüzün dəfnində 
yandırılan məşəllər" və s. adlandırır. Şairin işlətdiyi bu tipli 
bənzətmələr  oxucunu  heyran  edir,  tilsimləyir,  şairi  yeni  bir 
düha  kimi  qiymətləndirməyə  məcbur  edir.  Oxucu  elə 
düşünür  ki,  Marino  poeziyada  hələ  heç  kəsə  bəlli  olmayan 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
31 
yeni bir aləm açmışdır. 
Marino  əksər  halda  şən  görünür,  lakin  bu  şənlik 
ümidsizlik və bədbinlikdən doğan bir hal idi, həyatın bütün 
həyəcan  və  narahatlıqlarının  mənasız  olduğunu  anlamaqdan 
irəli  gəlirdi.  Bir  halda  ki,  dünyanı  düzəltmək  mümkün 
deyildir,  qəm  çəkmək  nəyə  gərəkdir?  Bir  halda  ki,  kainatın 
müəmmalarını həll etmək mümkün deyildir, baş  sındırmağa 
nə  ehtiyac  var?  Hər  şeyi  unudub  şən,  qayğısız  olmaq  daha 
yaxşı  deyilmi?  Özünü  və  özgələrini  aldatmaq,  hər  şeyi 
unutmaq  kəskin  irtica  dövründə  həyatın  şəri  qarşısında 
yeganə çıxış yolu kimi görünürdü. Həyat və insan haqqında 
ciddi  düşündüyü  vaxtlarda  o,  həqiqəti  söyləyir.  Bu  həqiqət 
isə acıdır, kədərlidir. 
 
İnsan bu dünyaya gəldiyi gündən 
Gözləri açılır yaş tökmək üçün. 
Bir  barokko  şairi  kimi  Marino  belə  hesab  edir  ki, 
dünya həyat ziddiyyətlər və əksliklərlə doludur. Bu əksliklər 
və  ziddiyyətlər  bir-birinə  bağlanaraq  dünyanı  məhv  olmağa 
qoymur. Bunun üçün Marino Fransa həyatı üzərində apardığı 
müşahidələri misal gətirir. "Fransa büsbütün uyğunsuzluq və 
biçimsizliklərlə  doludur.  Bunlar  nəsə  razılıqsız  bir  razılıq 
əmələ  gətirərək  onun  mövcudluğunu  təmin  edir.  Adətlər, 
çevrilişlər, əcaib, qəddar ehtiraslar daim, aramsız vətən mü-
haribələri nizamsız qarışıqlıqlar, qeyri-mülayim, ifratçılıqlar, 
hərcmərclik, çaşbaşlıq və nadanlıq – bir sözlə, onu dağıtmalı, 
məhv etməli olan hər şey, əslində hansı bir möcüzə iləsə onu 
qoruyub  saxlayır."  Məlum  olduğu  kimi,  klassisistlərə  görə 
həyatda  hər  şey  aydın  və  ahəngdardır,  vahid  bir  intizama 
tabedir.  Barokko  şairinə  görə,  əksinə,  hər  şey  ziddiyyətli, 
sistemsiz, nizamsız və parçalanmış bir şəkildədir. Marinonun 
şeirlərində, məktublarında bu xüsusiyyətlər bir sistem şəklin-
də əks olunmuşdur. 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
32 
XVII əsri çox vaxt onun adı ilə marinizm əsri adlan-
dırır  və  "seçentizm"  /sençento  –  XVII  əsr  deməkdir/ 
marinizmin  sinonimi  kimi  işlənir.  Belə  bir  meyl  Marinonun 
yaradıcılığının  XVII  əsrin  ən  mühüm,  səciyyəvi  hadisəsi 
olduğunu  təsdiq  edir.  Təsadüfi  deyil  ki,  XVII  əsr  İtaliya 
şairlərinin çoxu onun ardıcılları və davamçıları olmuşlar. 
Marinonun müasiri  olan  bir  çox  italyan  şairləri  onun 
yenilikləri  ilə  barışmamış,  bunu  italyan  ədəbiyyatı  üçün 
təhlükəli  bir  hadisə  saymışlar.  Qabriela  Kyabrera  onun 
təmtəraqlı  üslubunun  əksinə  olaraq  sadə  səpkili  əsərlər 
yazırdı. Torkvato Tassonu özü üçün nümunə seçir, onun təsiri 
qəhrəmanlıq  poemaları,  pastorallar,  ekloqlar,  faciələr, 
melodramlar  yaradır.  Lakin  Kyabreranın  şeirlərində  də 
birtərəfli meyllər vardır. Zadəgan əhval-ruhiyyəli bir poeziya 
yaradan  Kyabrera  zərif  gözəllik  və  nəzakətli  anakreontizm 
tərəfdarıdır. O, idillik kənd mənzərələrini, antik nimfalar və 
amurlar aləmini daha çox  sevir.  Əsl  lirizmdən  məhrum olan 
Kyabreranın  şeirlərində  incə,  nəzakətli  bir  zadəgan 
sentimentallığı  vardır.  Onun  iri  həcmli  əsərləri  arasında 
"Qotiada",  "Alideida",  "Florensiya"  poemaları  mühüm  yer 
tutur. Ancaq Kyabrera daha çox lirik şeirləri ilə tanınmışdır. 
Dövrün  vətənpərvər  şairlərindən  biri  kimi  tanınan 
Fulvio  Testi  /1593-1646/  yaradıcılığının  ilk  illərində 
Marinonun ardıcıllarından olmuşdur, lakin get-gedə daha çox 
Kyabreraya  meyl  göstərmişdir.  Bir  sıra  vətənpərvər 
şeirlərində Savoya hersoqu I Karl-Emmanueli İtaliyanı ispan 
ağalığından  azad  etməyə  çağırır.  Hersoq  ispan  ağalığından 
qorxaraq  şairin  kitabını  yandırır.  Testi  onun  qəzəbindən 
qorxub qaçır. 
İmzasız  şəkildə  çap  etdirdiyi  "İtaliyanın  göz  yaşı" 
kitabında da Kyabrera vətənpərvər bir şair kimi çıxış edir. 
Savoya  hersoquna  müraciətlə  yazdığı  şeirlərdə  o,  
hökmdarı  bayraq  qaldırmağa,  ölkəni  ispan  əsarətindən 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
33 
qurtarmağa çağırır. 
 
Kral, bir zamindir cəsur ürəyin: 
Azadlıq saatı çatar bu yurdun. 
Bəs niyə ləngidin? Bəs niyə durdun? 
Nə qədər ağırdır bu ləngiməyin. 
 
Görsün qələbəni qoy sənin cahan, 
Qaldır bayraqları, igidlər gəlsin. 
Göylər müttəfiqdir səninlə yəqin, 
Tale şücaətə baş əyir hər an. 
 
Şair  Karl  Emmanueli  çətinliklərdən  qorxmamağa, 
maneələrdən çəkinməməyə səsləyir: 
 
Şöhrətin yolları keçilmir asan,  
Burda uçurumlar, maneələr var. 
İgidlər qurbanla zəfər qazanar, 
Zəfərlə təhlükə qonşudur hər an. 
 
Kyabreranın  antiispan  əhval-ruhiyyəsi  tez  keçib 
gedir.  Yenidən  saraya  qayıdan  şair  böyük  hörmət  və  şöhrət 
qazanır. Bir diplomat kimi Romada, Vyanada, Madriddə olur. 
Lakin  Fransa  ilə  gizli  əlaqələrdə  ittiham  olunan  şair  həbs 
edilir  və  1646-cı  ildə  həbsxanada  ölür.  Tesitinin  şeirlərində 
siyasi  motivlər  daha  güclüdür.  O,  İtaliyanın  acınacaqlı 
taleyini ürək ağrısı ilə qələmə alır, qudurğan əyanları tənqid 
edir. Lakin Marino və Kyabreranın şeirləri kimi onun əsərləri 
də incə nəzakətli bir üslubda yaradılmışdır. 
Piza  qubernatoru  Vinçenso  Filikayya  ömrü  boyu 
dindar  bir  şair  kimi  tanınmışdır.  O,  dini  məzmunlu  sonetlər 
və  kansonlar  yazırdı.  Onun  da  şeir  dili  təmtəraqlı,  ədalı, 
sünidir.  İtaliyanın  fəlakətli  həyatı  ömründə  bir  dəfə  onu 
həqiqi  vətənpərvər  şair  zirvəsinə  qaldırmış  və  o,  "İtaliya. 
İtaliya."  sonetini  yazmışdır.  Bu  şeirdə  onun  sünilik  və 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
34 
təmtərağından  əsər-əlamət  qalmır.  Bu  şeir  öz  dərin 
məzmunu, yüksək sənətkarlığı ilə bir çox nəsilləri həyəcana 
gətirmişdir. Bayron onu ingilis dilinə çevirib "Çayld Harold" 
poemasına  daxil  etmişdir.  Şair  İtaliyanın  bədbəxtliyini, 
fəlakətini onun gözəlliyində görür. Taleyin uğursuz bir bəxşiş 
kimi verdiyi gözəllik yad ordularını onun torpağına gətirmiş, 
onu  özgələrin  qulluqçusuna,  nökərinə  çevirmişdir.  Şairin 
fikrincə, İtaliya bu qədər gözəl olmasaydı, Alp dağlarının zir-
vələrini  aşaraq  qall  orduları  ona  tərəf  azmazdı,  Po  çayı  öz 
qanlı  suları  ilə  düşmən  əsgərlərini  suvarmazdı.  Filikayya 
arzu  edir  ki,  kaş  İtaliya  bu  qədər  gözəl  olmaqdansa,  güclü 
olaydı,  düşmənlər  onu  sevərək  ölümə  sürükləməyəydi.  Bu 
kiçik  şeirin  hər  sətrində  dərin  bir  kədər  və  sevgi  əks 
olunmuşdur. 
 
Ey Vətən. Uğursuz bir ərməğan tək, 
Bəxt ülvi gözəllik bəxş etdi sənə. 
Vurdu tər möhürü o gül bədənə, 
Sonsuz əzablara səni çəkərək. 
 
Olmasaydın gözəl, İtaliya, sən, 
Qüdrətli, qüvvətli olsaydın ya da, 
Kimə ki, əzizsən indi dünyada, 
O, səni sevməkdən qorxardı hökmən. 
Sonetdən gətirdiyimiz bu misralarda vətənpərvər şair 
ümumxalq kədərini əks etdirmişdir. 
Üslubunun  təmizliyi,  şeirlərinin  düzgünlüyü,  şeir 
ahəngindəki  vüsət  Filikayyanı  İtaliyada  klassisizmin  banisi 
saymağa  haqq  qazandırır.  İtaliyada  klassisizm  o  qədər  də 
dəbdə  olmamışdır.  XVII  əsr  İtalyan  ədəbiyyatında 
barokkonun  formalarından  biri  olan  marinizm  daha  geniş 
yayılmışdır.